Mowa niezależna
jest to dosłowne przytoczenie wypowiedzi czyjejś lub własnej, np.:
- Maria pytała natarczywie: „Czy chcesz, żebyśmy poszli wieczorem do kina?”
- Odpowiedziałem z niechęcią: „Jeśli tak bardzo chcesz…”
Mowa niezależna wymaga użycia dwóch niepowiązanych ze sobą składniowo wypowiedzeń:
- zdania wprowadzającego
- i zdania wprowadzanego.
Zdanie wprowadzające, którego orzeczeniem jest najczęściej czasownik oznaczający mówienie (np. powiedzieć, odpowiedzieć, rzec, stwierdzić, zapytać), wyjaśnia, kto wypowiada przytoczone słowa. W podanych przykładach zdaniami wprowadzającymi są: Maria pytała natarczywie oraz Odpowiedziałem z niechęcią.
Zdanie wprowadzane jest przytoczeniem czyichś słów w ich dosłownym brzmieniu. W podanych przykładach zdaniami wprowadzanymi są: Czy chcesz, żebyśmy poszli wieczorem do kina? oraz Jeśli tak bardzo chcesz…
Mowa zależna
jest to przytoczenie czyjejś lub własnej wypowiedzi nie dosłownie, lecz w postaci zdania podrzędnego dopełnieniowego, np.:
- Maria pytała natarczywie, czy chcę, żebyśmy poszli wieczorem do kina.
- Odpowiedziałem z niechęcią, że jeśli tak bardzo chce…
Przytaczając czyjąś wypowiedź, można użyć mowy niezależnej lub zależnej.
Mowy niezależnej używa się najczęściej
- w celu przekazania cech charakterystycznych czyjejś wypowiedzi
- w celu dosłownego przytoczenia czyjejś wypowiedzi z uwagi na jej wagę.
Mowę zależną można przekształcać na niezależną, a niezależną na zależną. Trzeba jednak przy tym pamiętać o pewnych regułach.
Gdy przekształcam mowę niezależną w zależną:
- Zdanie wprowadzające staje się nadrzędnym, wprowadzane – podrzędnym dopełnieniowym połączonym z nadrzędnym spójnikami: że, żeby, czy.
- W zdaniu podrzędnym należy zmienić osobę zaimka oraz osobę i tryb czasownika zdania wprowadzanego, np.:
Gosia prosiła: „Nie wychodź dzisiaj z domu”. (mowa niezależna)
Gosia prosiła, żebym nie wychodził dzisiaj z domu. (mowa zależna)
Gdy przekształcam mowę zależną w niezależną:
- Zdanie nadrzędne staje się wprowadzającym, a podrzędne – wprowadzanym.
- W razie potrzeby trzeba zmienić osobę zaimka oraz osobę i tryb czasownika, np.:
Ala powiedziała do mnie, żebym szybko wrócił do domu. (mowa zależna)
Ala powiedziała do mnie: „Wróć szybko do domu”. (mowa niezależna)
Funkcje mowy zależnej i niezależnej w utworach literackich:
- Mowa zależna – oznacza, że monolog bohatera został całkowicie wchłonięty przez wypowiedź narratora. Narrator daje wtedy świadectwo swojej absolutnej wiedzy (narrator wszechwiedzący). Funkcją mowy zależnej staje się charakterystyka bohaterów utworu literackiego, oddawanie ich stanu psychicznego, usposobienia.
- Mowa niezależna – narrator oddaje głos postaciom utworu, nie ingeruje w ich wypowiedzi. Cytowany tekst uzyskuje autonomię. Funkcją mowy niezależnej staje się skonstruowanie dialogu, który odda żywość dyskusji, wskaże na sposoby wypowiadania się bohatera, stan emocjonalny osoby mówiącej. Najbardziej wyrazistym przykładem wykorzystania mowy niezależnej w literaturze są utwory dramatyczne.
Uwaga!
Istnieje jeszcze coś takiego, jak mowa pozornie zależna. Jest to pewna metoda przytaczania cudzych słów w utworze literackim. Słowa te wchodzą w obręb wypowiedzi narratora, są jednak przekazem tego, co mówił bądź myślał bohater. Mowa pozornie zależna pozostaje na usługach monologu wewnętrznego. Przykłady możemy znaleźć np. w Ulissesie J. Joyce’a.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/gimnazjum/c170-teoria-literatury/c171-teoria-literatury/mowa-zalezna-i-niezalezna-rozne-konstrukcje-skladniowe
https://aleklasa.pl/bez-kategorii/c337-angielski/c357-gramatyka/grammar-in-practice/mowa-zalezna-2