Mowa zależna i niezależna
Cudze myśli, poglądy możemy przytaczać w dwojaki sposób:
- przytaczając dosłownie cudze słowa – mowa bezpośrednia (niezależna).
„Nie odrobiłeś lekcji!” – krzyknęła ze zdenerwowaniem matka Pawła.
- omawiając wypowiedź w formie sprawozdawczej, pośredniej – mowa pośrednia (zależna).
Zdenerwowana matka Pawła krzyknęła, że syn nie odrobił lekcji.
Czym jest mowa niezależna?
To dosłowne przytoczenie cudzej lub własnej wypowiedzi. Zdanie jest zapisane lub przytoczone ustnie dokładnie tak, jak zostało wypowiedziane przez nadawcę.
Krzysiek zapytał Majkę: „Pójdziesz ze mną do kina?”
Majka odpowiedziała: „Nie mogę, muszę napisać wypracowanie”
Ewa zapytała siostrę: „Pojedziemy dzisiaj na basen?”
. ↓ ↓
zdanie wprowadzające zdanie wprowadzane
- Zdanie wprowadzające informuje, kto wypowiada przytoczone słowa.
- Zdanie wprowadzane to po prostu przytoczenie cudzych lub własnych słów. Ważne jest to, by wypowiedź była przytoczona dosłownie.
Zapamiętaj!
Zdania w mowie niezależnej nie są ze sobą połączone składniowo.
Czym jest mowa zależna?
To przytoczenie cudzej lub własnej wypowiedzi w formie zdania podrzędnego.
1. Krzysiek zapytał Majkę, czy pójdzie z nim do kina.
. ↓ ↓
zdanie wprowadzające (nadrzędne) zdanie wprowadzane (podrzędne)
. ↑ ↑
2. Majka odpowiedziała, że nie może, bo musi napisać wypracowanie.
Zapamiętaj!
Zdania w mowie zależnej mają charakter sprawozdawczy. Dlaczego? W zdaniach w mowie zależnej usuwamy wyrazy podkreślające stan uczuciowy osoby mówiącej, np. wykrzykniki.
Zamiana mowy niezależnej na zależną
Żeby przekształcić zdanie w mowie niezależnej na zależną trzeba nasz cytat uzależnić składniowo od zdania nadrzędnego.
– Matka powiedziała mi: „Posprzątaj pokój”.
– Matka powiedziała mi, żebym posprzątała pokój.
Albo
– Anka zapytała mnie: „Czy spotkałaś się wczoraj z Robertem?”
– Anka zapytała mnie, czy spotkałam się z Robertem.
Zauważ, że zdania w mowie niezależnej nie jest związane składniowo ze zdaniem wprowadzającym przytoczenie. Dopiero przy zamianie na mowę niezależną takie zdanie staje się zależne i przybiera formę zdania podrzędnego dopełnieniowego.
Przy zamianie mowy niezależnej na zależną pamiętaj o regułach:
- Zdaniu oznajmującemu w mowie niezależnej odpowiada w mowie zależnej zdanie podrzędne dopełnieniowe, zaczynające się przeważnie od spójnika że:
- Nauczyciel powiedział nam: „Dzisiaj idziemy na wycieczkę”.
- Nauczyciel powiedział nam, że dzisiaj idziemy na wycieczkę.
- Zdaniu pytającemu w mowie niezależnej, rozpoczynającemu się od zaimka pytającego – odpowiada w mowie niezależnej zdanie podrzędne dopełnieniowe z tym samym zaimkiem:
- Marek spytał mnie: „Kiedy spotkałeś się z Anką?”
- Marek spytał mnie, kiedy spotkałem się z Anką?
- Zdaniu pytającemu, które nie rozpoczyna się od zaimka pytającego – odpowiada w mowie zależnej zdanie podrzędne, zaczynające się od partykuły pytającej czy:
- Bartek spytał mnie: „Napisałeś wypracowanie z polskiego?”
- Bartek spytał mnie, czy napisałem wypracowanie z polskiego.
- Zdaniu rozkazującemu w mowie niezależnej odpowiada zdanie dopełnieniowe, rozpoczynające się od spójników: żeby, aby, ażeby, by:
- Matka powiedziała Marcie: „Pozmywaj naczynia!”
- Matka powiedziała Marcie, żeby pozmywała naczynia!
- W mowie zależnej opuszczamy te elementy, które nadałyby wypowiedzi ton emocjonalny, np. wykrzykniki.
- Pomijamy też cechy gwarowe czy naleciałości żargonowe osoby, której wypowiedź omawiamy.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/gimnazjum/c170-teoria-literatury/c171-teoria-literatury/mowa-zalezna-i-niezalezna-rozne-konstrukcje-skladniowe