Funkcja informatywna – np. ogłoszenia, encyklopedie, pisma urzędowe…:
- służy świadomemu, często intelektualnemu przekazywaniu przez nadawcę informacji o świecie – wiedzy i przypuszczeń na temat przedmiotów, osób, zjawisk;
- odbiorca skupia się na treści, której podporządkowana jest forma wypowiedzi;
- przeważają równoważniki zdań lub zdania oznajmujące; występuje dużo zaimków względnych, spójników, powtórzeń;
- brak słownictwa nacechowanego emocjonalnie, wyrazów podniosłych, żartobliwych, brak poetyckich przenośni, porównań itp.
Uwaga!
Obowiązują dwie zasady:
- Należy mówić (pisać) tyle i tak, ile i jak potrzeba, aby przekazać istotną treść komunikatu.
- Należy mówić tylko to, co się naprawdę wie, i tylko to, co się uważa za prawdziwe.
Funkcja ekspresywna (inaczej: emotywna, prezentatywna) – np. spowiedź Jacka Soplicy czy inwokacja w Panu Tadeuszu:
- służy wyrażeniu uczuć;
- bardzo często tekstowi temu towarzyszą odpowiednia intonacja i mimika nadawcy tekstu;
- słownictwo nacechowane emocjonalnie; wykrzyknienia, apostrofy, wołacze, a w języku potocznym również wulgaryzmy, emocjonalizmy modne w danym okresie czy dla danej osoby;
- kontrasty dla udramatyzowania wypowiedzi, powtórzenia pewnych struktur.
Uwaga!
Teksty o funkcji wyłącznie ekspresywnej należą do rzadkości. Zazwyczaj nadawca chce jednocześnie poinformować o czymś odbiorcę i dać wyraz swoim uczuciom.
Funkcja impresywna (inaczej: apelatywna, konatywna) – np. podania, poradniki, reklamy i slogany, Dekalog, Kazania Skargi, apele i przemówienia, komendy wojskowe (Naprzód marsz!, Padnij!):
- służy wywarciu wrażenia na odbiorcy, perswazji, poprzez tekst nadawca chce kształtować postawy i zachowania odbiorcy;
- zwrot na odbiorcę komunikatu;
- techniki nakłaniania (perswazji): rozkaźniki, wykrzykniki (ale bezpośrednio skierowane do odbiorcy, a nie służące wyrażaniu uczuć), nakazy zachowań (komendy, zarządzenia, ustawy, polecenia służbowe), ale też rady, instrukcje, prośby i inne apele do odbiorcy (podania, instrukcje, hasła i slogany), oraz oceny, sądy o powinnościach odbiorcy (publicystyka, przemówienia, poezja);
- można określić nadawcę i odbiorcę tekstu.
Uwaga!
Wypowiedzią o funkcji impresywnej jest tekst szczery i jasny w swoich intencjach, w którym nadawca nie przekracza swoich kompetencji. Groźnym przeciwieństwem wypowiedzi takiej jest wypowiedź manipulacyjna. Nadawca nie ujawnia wówczas swoich rzeczywistych intencji i traktuje odbiorcę jako nieświadome narzędzie w urzeczywistnianiu swoich planów. Często w wypowiedziach takich nadawca posługuje się stereotypami i pustosłowiem. Bardzo dobrym przykładem są tutaj teksty propagandy hitlerowskiej czy stalinowskiej.
Funkcja poetycka – np. w literaturze pięknej, ale też w przemówieniach, żartach, kalamburach, listach, przysłowiach, rozmowach potocznych:
- zwraca uwagę odbiorcy na same znaki językowe, ich niezwykłość pod jakimś względem; nadawca chce odbiorcę zaskoczyć czy na przykład rozśmieszyć;
- nadawca dąży do przełamania szablonów;
- wypowiedź podporządkowana emocjom i doznaniom estetycznym, podobnie jak w funkcji ekspresywnej.
Funkcja fatyczna – np. Hej!, Cześć!, Witam!, aha…, tak…, tak…, Do usłyszenia!
- służy nawiązaniu i podtrzymywaniu kontaktu z odbiorcą lub sygnalizowaniu jego zakończenia.
Funkcja stanowiąca – np. zwroty typu: Jesteście mężem i żoną…, Mianuję cię…, Został pan zwolniony..., Niech się stanie światłość…, Obiecuję…:
- intencją nadawcy jest realna zmiana rzeczywistości, mamy do czynienia nie z informacją, ale z dokonaniem, stworzeniem określonego stanu prawnego i faktycznego.
Rodzajem funkcji stanowiącej są:
- Funkcja magiczna – zaklęcia, przekleństwa, czary:
służy zmianie rzeczywistości, o której trudno mówić jednak jako o realnej. Taką funkcję spełniały kiedyś imiona, dzięki którym los danej osoby miał być z góry określony, np. Bogumił.
- Funkcja sakralna – słowa kapłana podczas różnych obrzędów, które mają również stworzyć pewną nową rzeczywistość, np. ponowne przemienienie ciała i krwi Chrystusa w chleb i wino.
Zobacz: