Synonimy (wyrazy bliskoznaczne) – wyrazy, które mają takie samo lub bardzo podobne znaczenie, np.:

  • obracać się – kręcić się
  • pałac – zamek
  • wcale – ani trochę
  • wyraz – słowo
  • zainstalować – zamontować
  • dlatego że – ponieważ
  • apetyczny – smaczny

Synonimy dzielimy na bliższe i dalsze.

  • Bliższe – znaczą to samo lub prawie to samo.
  • Dalsze – znaczenia mają podobne, ale nie identyczne.

Synonimy różnią się wartością stylistyczną:

  • młodszy brat – szczyl
  • tęgi – gruby

Wyrazy bliskoznaczne można tworzyć przez zdrobnienia i zgrubienia:

  • kot – kotek – koteczek

Wyrazy mogą być jednocześnie bliskoznaczne i niejednoznaczne:

  • głupi – niemądry
  • niski – niewysoki

 

Antonimy – wyrazy o przeciwstawnym znaczeniu.

Są wyrażone:

  • przymiotnikami:
    • mały – duży
    • gruby – chudy
  • czasownikiem:
    • krzyczeć – szeptać
    • zasypiać – budzić się
  • frazeologizmem:
    • być nie w sosie – być w szampańskim nastroju
    • usta mu się nie zamykają – milczy jak grób

 

Synonimy,

zwane inaczej wyrazami bliskoznacznymi, to słowa, których zakresy częściowo na siebie zachodzą, ich znaczenia są bliskie znaczeniom innych wyrazów, np.:

  • wesoły – radosny,
  • nagradzać – premiować,
  • psuć – niszczyć,
  • wódz – przywódca,
  • całościowo – kompleksowo,
  • doskonale – wspaniale,
  • hołd – uznanie,
  • honor – godność.

W zależności od stopnia podobieństwa znaczeniowego synonimy można podzielić na synonimy bliższe i dalsze.

  • Synonimy bliższe znaczą dokładnie to samo lub prawie to samo, np.:
  • Synonimem bliższym wyrazu działanie będzie wyraz czynność, wyrazu ląd – wyraz ziemia.

Synonimy dalsze to takie, których znaczenia są podobne, jednak nie identyczne. Zazwyczaj są to słowa, które mogą być użyte tylko w odpowiednich kontekstach i ściśle określonych znaczeniach.

Synonimem dalszym wyrazu działanie będzie wyraz funkcjonowanie, wyrazu ląd – wyraz wyspa.

Wyrazy bliskoznaczne mają odmienną wartość stylistyczną, np.:

  • kobieta – baba,
  • dziecko – bachor.

Spotykamy się również z synonimami regionalnymi, np. ziemniaki = kartofle = pyry = grule.

Wyrazy bliskoznaczne mają różny odcień znaczeniowy, np.: belfer to nie tylko nauczyciel, ale też nauczyciel wymagający, rumak to nie tylko koń, ale koń wspaniały. Klacz, szkapa to nazwy konia, ale mające różny odcień znaczeniowy, a przez to różne zastosowanie. Szkapa to zabiedzony koń.

Ze względu na zróżnicowanie stylistyczne wymienność synonimów jest ograniczona i zastępowanie synonimów innymi musi być dokonane po dokładnej analizie ich znaczenia.

Wyrazy bliskoznaczne można tworzyć przez zdrobnienia lub zgrubienia nazw przedmiotów, np.: pies – piesek – pieseczek. Powstałe wyrazy będą bliskoznaczne, ale nie będą jednoznaczne.

Wyrazy bliskoznaczne tworzy się też przez dodanie przedrostka -nie do wyrazów o przeciwnym znaczeniu, np.

  • niski – niewysoki
  • mały – nieduży

Takie wyrazy są bliskie znaczeniowo, ale nie są jednoznaczne.

Często takie wyrazy mają rolę eufemizmów, słowo niemądry jest słabsze znaczeniowo niż słowo głupi.

.

Antonimy,

czyli przeciwieństwa synonimów, to wyrazy o przeciwstawnym znaczeniu i służą wydobyciu kontrastów myślowych.

Antonimy mogą być wyrażone przymiotnikami, np.:

  • mały – duży
  • mądry – głupi
  • silny – słaby
  • wesoły – smutny
  • chudy – gruby
  • prosty – krzywy

Są też antonimy czasownikowe, np.:

  • zasypiać – budzić się
  • rodzić się – umierać

oraz rzadziej występujące antonimy rzeczownikowe, np.:

  • dzień – noc
  • wojna – pokój
  • mężczyzna – kobieta

O wiele rzadsze są antonimy frazeologiczne, np.:

  • być nie w sosie – być w szampańskim nastroju,
  • usta mu się nie zamykają – milczy jak grób,
  • idzie jak po maśle – idzie jak po grudzie.

 

Zadanie 1.

Wyrazy o znaczeniu przeciwstawnym zawiera szereg:

  1. komfort – luksus,
  2. prestiż – autorytet,
  3. satysfakcja – rozkosz,
  4. optymizm – pesymizm.

Odpowiedź: D.

Zadanie 2.

Z podanego tekstu wypisz przymiotniki i dopisz do nich antonimy.

Adam jest wysoki. Wszyscy się z niego trochę śmieją, bo jest typem flegmatycznym i powściągliwym. Najczęściej wszystkie pomysły klasy bardzo krytykuje, a powodzenie większości z nich ocenia bardzo pesymistycznie. Tylko na historii jest bardzo wesoły. Doskonale pamięta wszystkie daty i zwięźle opowiada najważniejsze wydarzenia.

  • wysoki – niski
  • flegmatyczny – szybki
  • powściągliwy – wylewny
  • pesymistyczny – optymistyczny
  • wesoły – smutny
  • najważniejsze – poboczne

Zadanie 3.

Do podanych wyrazów dopisz po jednym synonimie.

  • błyszczeć – lśnić
  • denerwować – drażnić
  • kuleć – utykać
  • ksiądz – kapłan
  • minimalny – najmniejszy
  • pakt – porozumienie
  • regulamin – instrukcja
  • stary – wiekowy
  • wówczas – wtedy
  • wykształcony – uczony

Zadanie 4.

W podanym tekście zastąp podkreślone słowa wyrazami bliskoznacznymi w roli eufemizmów. Porównaj dwa teksty, zwracając szczególną uwagę na ich niejednoznaczność.

Emil był głupim chłopcem. Złośliwy i zawsze pochmurny lubił zamartwiać innych swoimi kłopotami. Od czasu do czasu mówił kłamstwa. Biedak nie odnosił się przychylnie do żadnego pomysłu. Często psuł małe zabawki i wielokrotnie pojawiał się w podejrzanych zaułkach.

Tekst przekształcony:

Emil był niemądrym chłopcem. Dokuczliwy i zawsze posępny lubił niepokoić innych swoimi zmartwieniami. Czasami mówił nieprawdę. Nieszczęśnik nie odnosił się życzliwie do żadnego pomysłu. Wielokrotnie niszczył niewielkie zabawki i niejednokrotnie był widywany w ciasnych uliczkach.

Uwaga ważne!
Używając wyrazów bliskich znaczeniowo, ale takich, które nie są jednoznaczne, należy pamiętać o tym, że cały przekształcony tekst ma w rezultacie słabszą wymowę. Ma to szczególny wpływ na ostateczną interpretację tekstu.

Zobacz:

Archaizmy, neologizmy, synonimy, antonimy, homonimy