WIERSZ I PROZA na ergzaminie
Jak za pomocą słów pokazać, że jesteś zły albo smutny, zniechęcony albo zadowolony? Czy to w ogóle możliwe, by w ten sposób wyrażać emocje? Zapamiętaj! Zdrobnieniami określamy wyrazy nacechowane emocjonalnie, budzące w odbiorcy pozytywne skojarzenia, np. kotek, kiciuś, koteczek. Zgrubienia to wyrazy z reguły nacechowane emocjonalnie ujemnie, np. kocur, kocisko. Zgrubienia mogą przyjmować odmienne funkcje emocjonalne, np. śliczny kocur – ten związek przymiotnika z rzeczownikiem zyskuje nacechowanie pozytywne. Znak wykrzyknienia Znak wykrzyknienia (wykrzyknik) wskazuje
Metafory czy apostrofy pojawiają się nie tylko w poezji – w prozie także. Dlatego należy umieć je znaleźć i odczytać niezależnie od tego, czy zamierza się wybrać na maturze pisemnej analizę wiersza, czy też nie. Pamiętaj przy tym, że funkcja środka stylistycznego zależy od kontekstu, czyli konkretnego tekstu, w którym się on pojawia. 1. Środki językowe wpływające na brzmienie tekstu – dotyczą przede wszystkim poezji. Fonetyczne środki stylistyczne. Dają wrażenie muzyczności, śpiewności, a także
Podstawowe pojęcia z zakresu poetyki (wersyfikacja, kompozycja, stylistyka, genologia), teorii literatury i historii literatury, np. konwencja literacka, prąd artystyczny, rodzaj i gatunek literacki; temat, wątek, motyw, styl. Wersyfikacja Ten termin ma dwa znaczenia: Po pierwsze – to po prostu budowa wiersza, sposób, w jaki zorganizowana jest jego struktura (układ rymów, rytm, etc.). Po drugie – to nauka o budowie wiersza – gałąź poetyki. To ta część poetyki, która zajmuje się miarą wiersza, jego rytmem, akcentami,
Podstawowe wyróżniki utworu literackiego oraz właściwości różnych rodzajów i gatunków literackich, konwencji stylistycznych i tradycji literackich. Utwór literacki Termin równoznaczny z pojęciem „dzieło literackie”. Według dzisiejszych pojęć utwór literacki to wypowiedź o charakterze językowym, w której dominuje funkcja estetyczna – czyli autor skupia się na artystycznych cechach tekstu. Utwór literacki zawiera (to właśnie jego wyróżniki) elementy fikcji literackiej oraz obrazowości. Ma także wiele pięter semantycznych (poziomów znaczeniowych). Z treści najniższych poziomów – poszczególnych słów i zdań wynikają
Co to jest stylizacja językowa i jakie są podstawowe typy stylizacji (archaizacja, dialektyzacja, kolokwializacja tekstu). Stylizacja językowa Stylizacja to przejmowanie przez pisarza cech językowych danej epoki, danego stylu lub danego pisarza i wprowadzanie ich do swojego tekstu. Pamiętaj, że stylizacja jest w pewnym sensie komentarzem do danej konwencji językowej; może być wyrazem uznania albo próbą ośmieszenia danego stylu. Stylizacja najczęściej obejmuje nie tylko sferę językową, ale także tematykę i postawę wobec świata. Archaizacja (stylizacja
Jakie miary stosuje się do poezji? Poezja i matematyka? A jednak. Choć matematyka na najniższym poziomie, bo trzeba tylko dodawać liczby. Najczęściej wystarczy umiejętność rachowania od dwóch do kilkunastu. Zobacz, co można policzyć choćby w takiej krótkiej fraszce: Na nabożną Jeśli nie grzeszysz, jako mi powiadasz, Czego się, miła, tak często spowiadasz? Wynik matematyczny Interpretacja wyniku 2 wersy wiersz dwuwersowy, czyli tzw. dystych 11 sylab w każdym wersie 11-zgłoskowiec 1
Poetom przystoi zwykłe słowa zamieniać na ciąg niecodziennych, czasem udziwnionych skojarzeń. A czytelnicy mają zagadkę, co też pan poeta miał na myśli, używając np. słowa słonecznik. Czy aby na pewno miał na myśli właśnie słonecznik? A może słonecznikiem nazwał słońce? Na czym polega peryfraza? Na zastąpieniu zwykłej, potocznej nazwy przedmiotu, zjawiska, osoby lub pojęcia wielosłownym, rozbudowanym opisem. Słowo, o które chodzi, nie zawsze pojawia się w tekście utworu. Trzeba się go domyślić, co często
Jak najłatwiej znaleźć porównanie? To proste. Szukaj w wierszu wyrazów: jak, jako, jakby, niby, na kształt. W porównaniu poeta używa konstrukcji, że coś jest jak coś albo że ktoś robi coś jak ktoś. Porównania do zwierząt (ptaków, owadów) Urszula w Trenie VI Kochanowskiego porównana jest do pięknie śpiewającego słowika, który przedwcześnie zamilkł Jako więc lichy słowiczekw krzaku zielonym Całą noc prześpiewa gardłkiem swym ucieszonym. Leszek z bajki Przyjaciele Mickiewicza ucieka
Na czym polega oksymoron? Na zestawieniu sprzecznych ze sobą słów. Na przykład: Zimny ogień – wiemy, że ogień jest tak gorący, że aż można się sparzyć. Nigdy nie jest zimny. Gorący śnieg – tu na odwrót. Nawet Eskimosi nie znają takiego rodzaju śniegu. Strasznie się cieszę – ten używany przez nas często związek wyrazowy jest niepoprawny. Można się cieszyć ogromnie, bardzo, ale nie strasznie czy potwornie. Spiesz się powoli –
Co to jest metafora? To trop artystyczny pojawiający się głównie w poezji, ale występujący też w języku potocznym, wyrażenie, w obrębie którego następuje zamierzona przemiana znaczeń składających się na nie słów. Już Arystoteles (starożytny twórca) pisał: „Metafora jest to przeniesienie nazwy jednej rzeczy na inną: z rodzaju na gatunek, z gatunku na rodzaj, z jednego gatunku na inny, lub też przeniesienie nazwy z jakiejś rzeczy na inną na podstawie analogii” (Poetyka) – widzimy więc, że to trop
Interpretacja? Wiersza – dopowie odruchowo chyba większość maturzystów. To jednak duże uproszczenie – interpretować można przecież każdy rodzaj tekstu literackiego: i lirykę, i epikę, i dramat. Tyle że za każdym razem należy zwrócić uwagę na inne elementy. Na poziomie podstawowym – zwłaszcza treść Proza (od łac. prosus – bezpośredni, prosty) traktowana jest przez pisarzy i czytelników zazwyczaj jako mowa naturalna, niejako „przezroczysta”. Nie spodziewamy się w niej bogactwa środków stylistycznych, lecz konkretnych informacji.
Liryka Ten rodzaj literacki, dopuszczający do głosu przemawiającą o swoich wewnętrznych przeżyciach jednostkę, obejmuje wiele gatunków głównie poetyckich. Liryka uznawana jest za pierwotną formę twórczości literackiej w ogóle. Wywodzi się ją z obrzędów religijnych. Na początku do liryki należały teksty pieśni wykonywanych z akompaniamentem muzycznym w ramach uroczystości religijnych, patriotycznych lub związanych z życiem rodzinnym. Momentem przełomowym w rozwoju liryki było oderwanie się jej od muzyki. Trwałe okazały się wówczas gatunki literackie ukształtowane w okresie jej ścisłego związku
Symbol, alegoria, parabola – objaśnij pojęcia, podaj przykłady. Symbol – motyw występujący w dziele jako znak treści głęboko ukrytych. W odróżnieniu od alegorii, w której związek między zjawiskiem bezpośrednio przedstawionym a jego ukrytym znaczeniem jest konwencjonalnie ustalony, w symbolu ma on charakter indywidualny i nigdy nie jest w pełni określony. Jeśli alegoria może podlegać tylko jednej właściwej interpretacji, to symbol daje szansę różnym równoprawnym rozumieniom (np. scena chocholego tańca w
Ważną rolę w odbiorze dzieła literackiego odgrywa także motto. To cytat z innego tekstu umieszczony przed utworem (lub jego fragmentem, np. rozdziałem). Motto nie jest myślą przewodnią dzieła (to nagminnie popełniany błąd!), choć z pewnością pomaga w odczytaniu zawartych w nim sensów. Oto kilka przykładów: Motto Medalionów Zofii Nałkowskiej „Ludzie ludziom zgotowali ten los”– w utworze nazywanym „arcydziełem pisarskiej powściągliwości”, bo pozbawionym komentarzy, motto jest właśnie takim komentarzem, refleksją dotyczącą przedstawionych później wydarzeń. Ludzie to twórcy
Symbol i alegoria mają wspólną cechę: nie są rozumiane dosłownie. To przedmioty, osoby czy wydarzenia, które mają kierować myśli odbiorcy ku innym, ukrytym treściom. Różni je to, że alegoria ma sens jednoznaczny, ustalony, podczas gdy symbol cechuje chwiejność, wieloznaczność. Alegoria wymaga od odbiorcy pewnej wiedzy o tradycjach kulturowych (erudycji). Na przykład patrząc na szkielet z kosą, wiemy, że jest to obraz śmierci. Kobieta z zawiązanymi oczami i wagą w dłoni jest znakiem sprawiedliwości. Gdy widzimy na
Czym jest świat przedstawiony dzieła literackiego? Jest to – mówiąc prosto – świat zawarty w granicach dzieła np. stworzony przez autora powieści rzeczywistość: dana przestrzeń, zakres czasu, ludzie i przedmioty, zdarzenia, zjawiska. Zależą od swojego stwórcy – czyli pisarza – i możemy go również nazwać całościowym obrazem rzeczywistości prezentowanej w dziele literackim. Uwaga! Henryk Markiewicz, znany teoretyk literatury wyróżnia „rzeczywistość przedstawioną”, która jest pojęciem nieco szerszym od świata przedstawionego. Co wchodzi w skład tego świata?
Wykładniki artystyczne komizmu, tragizmu, patosu, ironii oraz groteski – w zakresie niezbędnym do zrozumienia czytanych utworów. Komizm Zespół cech dzieła literackiego (ale także filmowego, teatralnego, publicystycznego, kabaretowego), których zadaniem jest wywołać wesołość odbiorcy. Z komizmem będziemy mieć do czynienia np. w poematach heroikomicznych (literatura), komediach i farsach (teatr), niektórych felietonach (publicystyka), skeczach (kabaret). To, oczywiście, tylko wybrane przykłady. Pamiętaj, że elementy komizmu można znaleźć także w dziełach „poważnych”, których celem bynajmniej nie jest rozbawienie czytelnika,
Co to jest stylizacja biblijna? Stylizacja Aby zrozumieć termin pojęcie stylizacji biblijnej, trzeba wpierw przypomnieć sobie pojęcie stylizacji. Stylizacja (łac. stylus – rylec) to świadome, zamierzone wykorzystanie w utworze literackim stylów wypowiedzi typowych dla określonych środowisk – np. języka charakterystycznego dla więźniów, lekarzy, informatyków itd. Po co ten zabieg? Wyobraź sobie, że akcja powieści rozgrywa się w więzieniu lub w szkole. Będzie bardziej wiarygodna, jeśli przestępcy będą posługiwali się gwarą więzienną, a uczniowie gwarą
Styl języka Styl Pojęcie węższe od języka: spośród wszystkich środków językowych autor wypowiedzi wybiera te, które są według niego najbardziej przydatne, najlepiej wyrażają myśli. Na ten dobór wpływ mają okoliczności wypowiedzi (np. jej cel). Stylem nazwiemy też ogół środków językowych charakterystycznych dla konkretnego autora, epoki, utworu literackiego. Gdyby pytanie testowe nakazywało opisanie stylu danego tekstu, trzeba zbadać, jakie elementy językowe występują częściej – mogą powtarzać się jakieś słowa, formy (np.
Interpretacja i analiza wiersza Pięć ważnych porad! Interpretuj i analizuj równolegle. Nie rozdzielaj tych czynności, bo mają się one uzupełniać nawzajem. Twój cel to znaleźć sens – potem odpowiedzieć, jak poeta sprzedał to światu. Nie pomijaj drobiazgów, takich jak tytuł, motto, dedykacja. Zemszczą się! Nie pomijaj tego, co wiesz o autorze, nurcie i epoce. Odwdzięczą się! Nie pomijaj siebie – to, co Ty czujesz, jest ważne! Sprawdź tylko, czy możesz to udowodnić, odwołując
