WIERSZ I PROZA na ergzaminie
Gatunki literackie najchętniej wykorzystywane w poszczególnych epokach literackich. Antyk Epika Epos (epopeja) – najważniejszy gatunek epicki, dopiero po wiekach zastąpiony przez powieść. To obszerny utwór, zwykle wierszowany. Jego tematem są dzieje jakiejś zbiorowości pokazane na tle ważnych wydarzeń historycznych – opowiada o nich trzecioosobowy narrator. Inną cechą eposu jest rozlewność: liczne opisy zwalniające tempo akcji, także opisy scen batalistycznych. Zaczyna się od inwokacji – rozbudowanej apostrofy kierowanej do bóstwa (muzy).
Sprawdź, testując poniższe przykłady. Najpierw przeczytaj krótkie fragmenty utworów. I komentarze do nich. Jeśli widzisz i rozumiesz te uwagi – OK, to znaczy, że orientujesz się nieco w poezji i poradzisz sobie z wierszem w temacie. Przykłady – krótkie ćwiczenie w analizowaniu Stanisław Grochowiak – Lekcja anatomii Panowie człowiek ten Ozdobny barwą rzeczy Dostojny niby owoc odjęty delikatnie Uprzejmie Poda wam Świecenie swego wnętrza Wyraźnie widzimy tę scenę. Doskonale kojarzy się z płótnem Rembrandta Lekcja anatomii
Funkcje języka rozumianego jako narzędzie komunikowania się między ludźmi: Funkcja informatywna – informuje, czyli przekazuje informacje – i to na nich skupia się uwaga odbiorcy. Oto charakterystyczne cechy tekstu o tej funkcji: brak słownictwa nacechowanego emocjonalnie i oceniającego, brak środków artystycznych, rzeczowość, precyzyjność, spójność, obecność pojęć, terminów, zdania oznajmujące (zazwyczaj złożone), wskazywanie konkretnych przykładów. Przykład: Wstałem wcześnie, bo egzamin maturalny zaczynał się o ósmej i nie mogłem się spóźnić. Przed wyjściem powtórzyłem jeszcze zagadnienia z gramatyki
Treść i zakres znaczeniowy wyrazu Wyraz zastępuje jakiś obiekt, jakąś rzecz ze świata rzeczywistego, na tym polega jego funkcja znaczeniowa. Utrwalając w pamięci treść i zakres danego słowa, nabywamy wiedzę, jaki obiekt jest zastępowany. Treść wyrazu – wszystkie istotne cechy tego, co wyraz nazywa. Zakres znaczeniowy wyrazu – ogół przedmiotów nazywanych danym słowem. Zapamiętaj! Związek między treścią i zakresem: im bogatsza treść, tym węższy zakres wyrazu; im szerszy zakres, tym treść uboższa. Przykład: dąb
Polecenie z zakresu teorii literatury, bada nie tylko wiedzę o budowie powieści, lecz również orientację w ewolucji gatunku powieściowego, w historii rozwoju prozy – głównie w ciągu ostatnich dwóch wieków. Zacznij od zdefiniowania najpopularniejszego typu narracji, charakterystycznego dla powieści realistycznej, dominującego, odkąd powieść realistyczna ugruntowała swoją pozycję w świadomości odbiorców. W realizmie mamy do czynienia z narratorem trzecioosobowym, obiektywnym, zdystansowanym. Mówimy o narracji przezroczystej, która spełnia rolę bezbarwnego ekranu. Dzięki niemu oglądamy wewnętrzny świat powieści, ale w niczym nam
Jednym z elementów autocharakterystyki jest sposób mówienia. Dlatego bohaterowie, choć czasem należą do jednego środowiska i żyją w podobnych warunkach, mówią właściwym sobie, wyróżniającym ich, językiem. Każdy używa takich zwrotów i wyrazów, które świadczą o jego nawykach językowych, poziomie umysłowym, przyzwyczajeniach, usposobieniu i temperamencie. W Panu Tadeuszu Adam Mickiewicz, dążąc do naturalności wypowiedzi i łamiąc pseudoklasyczne schematy językowe, okazał się znawcą psychiki i wnikliwym obserwatorem ludzi. Jego bezpośrednią charakterystykę postaci potwierdza analiza językowa ich wypowiedzi. Sędzia – jest
Teoria komunikacji Podaj definicję języka i wymień główne funkcje tekstu. Język to system znaków (w prymarnej postaci – dźwiękowych), który służy ludziom do porozumiewania się między sobą i do zdobywania wiedzy o świecie. Mówiąc język, najczęściej myślimy o języku naturalnym, powstałym spontanicznie, wykształconym na drodze naturalnego rozwoju. Takim językiem jest np. polszczyzna – w odróżnieniu od języków sztucznych, ,,celowo” zaprojektowanych i doskonalonych przez ludzi. Takimi językami są np. esperanto albo języki
Klasyfikacja utworów lirycznych Ze względu na sposób ujawniania się podmiotu lirycznego. Liryka bezpośrednia Podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie. Liryka osobista – wypowiedź podmiotu lirycznego jest odbierana jako wypowiedź autora utworu. Liryka roli – podmiot liryczny wypowiada się jako postać historyczna, mitologiczna itp. Liryka maski – podmiot liryczny wypowiada się jako przedmiot, zwierzę, roślina itp. Liryka inwokacyjna (apelu, zwrotu do adresata) Podmiot liryczny wypowiada się w pierwszej osobie, kierując
Środki stylistyczne Słowo: stylistyka pochodzi od greckiego stylos (rylec), nazwy narzędzia służącego do pisania na woskowych tabliczkach. Z czasem wyraz ten nabrał znaczenia: „sposób pisania”, a stąd „sposób wypowiadania”. Jako dział nauki o języku zajmuje się opisem środków językowych pod względem ich przydatności do wyrażania myśli i uczuć. Praktycznym zadaniem stylistyki jest rozwijanie dbałości o dobór odpowiednich wyrazów i zwrotów, o właściwą budowę zdania, o zharmonizowanie członów wypowiedzi z treścią całości; ponadto wyrabia umiejętność posługiwania się wyrazistymi, czyli
Synonimy, antonimy Synonim — wyraz bliskoznaczny. Antonim — wyraz o przeciwnym znaczeniu. Polecenie wymagające podania któregoś z nich przede wszystkim sprawdza, czy piszący zna znaczenie danego słowa. Jeśli nie rozumiemy wyrazu, mamy problem z odpowiedzią – należy wtedy wrócić do tekstu: znaczenie słowa może zostać podpowiedziane przez kontekst, w jakim zostało ono użyte. To ważne zwłaszcza w przypadku wyrazów wieloznacznych, a także użytych w niedosłownym znaczeniu. Dobór takiego, a nie
Styl Pojęcie węższe od języka: spośród wszystkich środków językowych autor wypowiedzi wybiera te, które są według niego najbardziej przydatne, najlepiej wyrażają myśli. Na ten dobór wpływ mają okoliczności wypowiedzi (np. jej cel). Stylem nazwiemy też ogół środków językowych charakterystycznych dla konkretnego autora, epoki, utworu literackiego. Uwaga! Kiedy masz opisać styl danego tekstu, musisz zbadać, jakie elementy językowe występują częściej – mogą powtarzać się jakieś słowa, formy (np. zdrobnienia), konstrukcje (np.
Każda wypowiedź służy porozumieniu między nadawcą a odbiorcą, czyli pełni funkcję komunikatywną. Ma ona różne odmiany w zależności od celu wypowiedzi: Funkcja informatywna – informuje, czyli przekazuje informacje – i to na nich skupia się uwaga odbiorcy (ogłoszenia, encyklopedie, pisma urzędowe). Służy świadomemu, często intelektualnemu przekazywaniu przez nadawcę informacji o świecie – wiedzy i przypuszczeń na temat przedmiotów, osób, zjawisk. Odbiorca skupia się na treści, której podporządkowana jest forma wypowiedzi. Rozpoznajemy ją po takich cechach,
Esej „Nikt nie jest wolny od mówienia bredni.” „Wielkie i wspaniałe arcydzieło człowieka – to żyć dorzecznie.” „Nawet na najpiękniejszym tronie świata siedzi się zawsze na własnym siedzeniu.” Powyższe aforyzmy wypowiedział Michel de Montaigne (mów mąteń z akcentem na drugą sylabę), Francuz doby renesansu, człowiek, który stworzył esej. Po prostu Montaigne zebrał swoje myśli w dość luźne, osobiste wypowiedzi „próby” mówienia własnego zdania, „próby przedstawienia własnych refleksji. Dzieło w polskim tłumaczeniu tak się nazywa:
Wiersz sylabotoniczny Każdy tekst składa się z sylab akcentowanych i nieakcentowanych, jest rytmiczny, choć nie zawsze ten rytm odczuwamy. W wierszu ważne jest nie tylko to następstwo, ale i pojawienie się nierozkładalnych rytmicznych cząstek i ich układ w wersie. Powstają zestroje akcentowe, czyli grupy sylab oddzielone od innych, uwarunkowane naturalnym akcentowaniem i znaczeniem. Zestrój akcentowy tworzyć mogą dwa wyrazy (albo więcej), gdy nie są samodzielne pod względem akcentowym. Podziały te, niestety, nie są niekiedy jednoznaczne nawet dla
Tytuł należałoby uznać za wykładnik tematu utworu literackiego, w nim szukać wskazówek interpretacyjnych, odniesień kulturowych. Liczną grupę stanowią dzieła, których autor wykorzystuje imię, nazwisko, przydomek bohatera. Mamy więc: Makbeta (Szekspir), Balladynę (Słowacki), Konrada Wallenroda (Mickiewicz), Giaura (Byrona). Bywa i tak, że najbardziej wpływowa osoba nie zostaje zaszczycona, a świetnym tego przykładem jest Pan Tadeusz Adam (Mickiewicz) – tytułowy bohater jest postacią pierwszego planu, ale wyraźnie ustępującą Jackowi Soplicy. W tytule
W języku literackim tworzą się i konwencjonalizują różne sposoby wypowiedzi. Zależą one od sytuacji, w jakich posługujemy się językiem, porozumiewamy się. O wyodrębnieniu stylu decyduje powtarzalność sytuacji, te same funkcje wypowiedzi, dobór słownictwa, budowa zdań. Style funkcjonalne różnią się sposobem wyboru i wykorzystania elementów systemu językowego. Z definicji stylu, jako „zespołu środków językowych wybieranych przez autora tekstu ze względu na ich przydatność do realizacji celu wypowiedzi”, wynikają dwa kryteria podziału: według nadawcy i według przeznaczenia.
Czym jest styl? Styl to sposób formułowania wypowiedzi w mowie lub na piśmie; stała tendencja w wyborze środków ekspresji językowej charakterystyczna dla danego autora, kierunku, gatunku literackiego, dzieła, epoki. Słownik języka polskiego pod redakcja Szymczaka Mówiona i pisana odmiana języka znacznie różnią się od siebie, w obrębie każdej z nich mieszczą się rozmaite style. W odmianie pisanej: styl urzędowy, naukowy, publicystyczno-dziennikarski, artystyczny. W odmianie mówionej styl potoczny, oficjalny (przemówienia!), a wtórnie – wszystkie z odmiany pisanej (np. naukowym posługuje
Wiersz średniowieczny (rymowo-zdaniowy) Początki i ewolucję polskiej wersyfikacji możemy prześledzić na przykładzie średniowiecznych pieśni religijnych – Bogurodzicy i Lamentu świętokrzyskiego. Oto prawidłowości: wyraźny jest jeszcze silny związek z poezją meliczną, „słyszy się” wpływ towarzyszącej muzyki; wiersz jest asylabiczny, czyli nie ma ustabilizowanej długości wersu; wers to zazwyczaj pełne zdanie; natomiast zdanie niepełne, na które składają się jednorodne części zdania, np. grupa podmiotu albo orzeczenia, często zamyka się w dystychu – dwuwierszu zespolonym parzystym rymem;
Stylizacja językowa polega na celowym wprowadzeniu do wypowiedzi środków językowych, które są charakterystyczne dla innych odmian języka. Wzorce mogą pochodzić z historii, języka określonych grup, środowisk, maniery literackiej, gatunku, a nawet z konkretnego utworu. Zabieg ten służy określonym celom: może wprowadzać w realia epoki czy przedstawianego środowiska, bywa źródłem humoru, czasem też np. czyni tekst patetycznym, podniosłym. Można wskazać różne typy stylizacji: Stylizacja archaizująca (archaizacja) Polega na wprowadzeniu elementów języka dawnych epok. Dzięki temu
Tytuł Nazwa, którą nadaje dziełu literackiemu jego autor. Niejako wizytówka utworu literackiego, pozwalająca na jego identyfikację. Od tytułu właśnie zaczyna się kontakt czytelnika z tekstem. Najczęściej wyróżniamy tytuły: pochodzące od jakiegoś elementu treści, np. bohatera/ bohaterów – Pan Tadeusz, Krzyżacy, miejsca czy czasu akcji – Nad Niemnem, konkretnego wydarzenia – Odprawa posłów greckich itp. wskazujące na zastosowaną przez autora formę pisarską (Pamiętnik z powstania warszawskiego, Opowiadania, Sonety krymskie itp.), często występują połączenia
