Funkcje języka rozumianego jako narzędzie komunikowania się między ludźmi:
Funkcja informatywna – informuje, czyli przekazuje informacje – i to na nich skupia się uwaga odbiorcy. Oto charakterystyczne cechy tekstu o tej funkcji:
- brak słownictwa nacechowanego emocjonalnie i oceniającego,
- brak środków artystycznych,
- rzeczowość, precyzyjność, spójność,
- obecność pojęć, terminów,
- zdania oznajmujące (zazwyczaj złożone),
- wskazywanie konkretnych przykładów.
Przykład:
Wstałem wcześnie, bo egzamin maturalny zaczynał się o ósmej i nie mogłem się spóźnić. Przed wyjściem powtórzyłem jeszcze zagadnienia z gramatyki historycznej oraz cechy eposu antycznego. Mama życzyła mi powodzenia.
Funkcja ekspresywna – teksty o tej funkcji wyrażają emocje, a cechują je na przykład:
- zdania wykrzyknikowe,
- obecność słów nacechowanych emocjonalnie (zdrobnień, zgrubień),
- środki stylistyczne (np. epitety, porównania).
Przykład:
To było straszne! Blady jak ściana, cienkim głosikiem odpowiadałem z jakiegoś okropnego pozytywizmu.
Uwaga! Rzadko występują teksty wyłącznie o tej funkcji (może ona dominować we fragmencie, na przykład wypowiedzi bohatera).
Funkcja impresywna
Celem takiego tekstu jest wpłynięcie na poglądy, zachowanie odbiorcy, nakłonienie go do konkretnych działań czy wybrania jakiejś postawy. Występuje bardzo często w różnych formach wypowiedzi: reklamach, hasłach, rozkazach, regulaminach, także podaniach, poradnikach, instrukcjach… Funkcję tę znajdziemy także w przysłowiach: „Kto rano wstaje, temu Pan Bóg daje” czy „Nie czyń drugiemu, co tobie niemiłe”, publicystyce, nawet literaturze pięknej.
Funkcję impresywną cechuje pojawianie się:
- czasowników w trybie rozkazującym (zastanów się, zobaczcie),
- form kategorycznych (nie wolno, trzeba, powinniście),
- słownictwa oceniającego (cudowny, beznadziejny).
Przykład:
Powinniście więcej czasu poświęcić na przygotowania do matury ustnej. Przeczytajcie zagadnienia, zróbcie dokładne notatki. Trzeba umieć naprawdę dużo!
Uwaga! Ta funkcja języka łączy się zawsze z informatywną (nawet slogan reklamowy informuje) – trzeba umieć ocenić, która z nich dominuje. Skutecznemu nakłanianiu towarzyszy też na ogół funkcja poetycka języka (np. środki artystyczne).
Funkcja poetycka
Czytelnik zwraca uwagę nie tylko na przekaz, ale też na formę, która ma wzruszać, zachwycać. Podstawowa cecha to obecność różnorodnych środków stylistycznych, zaskakiwanie odbiorcy.
Pusta kartko, co przede mną leżysz!
Jakie światy mi dziś obiecujesz?
Gdy tu piszę maturę, to czuję,
Mej przyszłości powiew silny, świeży.
Uwaga! Funkcja ta występuje nie tylko w literaturze pięknej, ale wszędzie tam, gdzie nadawca dąży do przełamania schematów językowych, „odświeżenia” języka – w żartach, przysłowiach itp.
Funkcja fatyczna
Jej celem jest nawiązanie i podtrzymanie kontaktu (wszelkie „dzień dobry”, „aha”…). Nie należy do najważniejszych i z pewnością nie dominuje w dłuższej wypowiedzi. Jej obecność wiele mówi o relacjach między nadawcą a odbiorcą (np. zacieśnienie kontaktu), pomaga upodobnić tekst do rozmowy.
Przykład: Halo! Czy dobrze mnie słyszysz? Dzień dobry!
Funkcje języka rozumianego jako droga oddziaływania na rzeczywistość:
Celem niektórych wypowiedzi nie jest wcale nawiązywanie kontaktu z odbiorcą, ale oddziaływanie na otaczający świat.
- Funkcja stanowiąca – tekst zmienia coś w rzeczywistości pozajęzykowej, np. słowa:
„Ogłaszam was mężem i żoną.”
„Zwalniam pana z pracy.”
- Funkcja magiczna – wszelkie zaklęcia, przekleństwa itp.
Teksty o tych funkcjach pojawiają się raczej rzadko.
Zapamiętaj!
Do czego człowiekowi język?
- Komunikuje się dzięki niemu z innymi ludźmi!
- Informuje.
- Wyraża emocje.
- Nakłania, rozkazuje.
- Tworzy poezję.
- Zmienia świat – na przykład nadaje imiona.
Kto jest nadawcą, kto odbiorcą?
Jak odpowiedzieć? Jak szukać w tekście nadawcy i odbiorcy?
Przede wszystkim zwracajmy uwagę na zaimki i formy czasownika!
Nadawca
to zazwyczaj autor omawianego tekstu. Może się ujawniać poprzez formy 1. osoby liczby pojedynczej czasowników:
„chcę, widziałem, zrobię”, a także poprzez zaimki „ja”, „mnie” itd.
Nadawca może się wypowiadać w imieniu całej zbiorowości (lub nadawcą będzie grupa) – wówczas wystąpią zaimki „my”, „nasze”, a także czasowniki w 1. osobie liczby mnogiej: „chcieliśmy, musimy”.
Zastosowanie takich form może służyć także czemuś innemu – utożsamieniu z odbiorcą („my”).
Odbiorca
ktoś, do kogo kierowany jest tekst. Zazwyczaj mamy do czynienia z odbiorcą niezamierzonym, tzn. w wypowiedzi nie ma jednoznacznych wskazówek pozwalających identyfikować odbiorcę. Jeśli nadawca kieruje tekst do konkretnej osoby, nazywamy ją adresatem; wówczas znajdziemy w wypowiedzi konkretne informacje:
„Wy, młodzi, nie znacie jeszcze życia”,
„Drogi Adamie, zapomnij o moich uwagach”.
Odbiorcą może być jedna osoba, ale też cała zbiorowość, np. wszyscy czytelnicy albo konkretna grupa: młodzież, studenci, kobiety…
Zobacz:
Perswazyjna funkcja języka na przykładach tekstów propagandowych.