WIERSZ I PROZA na ergzaminie
Interpretacja wiersza 1. Początek Masz przed sobą wierszyk i temat. Jeśli to tylko analiza i interpretacja (najczęściej sama interpretacja) – to wiadomo – będziemy pisać, jak utwór odczytaliśmy. Jeśli temat kierunkuje – od razu, czytając wiersz, szukamy odpowiedzi na pytanie z tematu. Jak temat może kierunkować? Na przykład tak: „Portret generacji Kolumbów, rocznik 20, w utworze Baczyńskiego pt. Pokolenie”. Od razu stawiasz sobie pytanie – jak Baczyński portretuje swoje pokolenie? I tego się trzymasz, interpretując
Znajomość tych pojęć na pewno przyda się przy interpretacji. Aluzja literacka – nawiązanie w utworze literackim do innego dzieła, postaci, zjawiska lub motywu literackiego, będące świadomym zamierzeniem autora. Anakolut – wypowiedź celowo niepoprawna, np. zdanie urwane lub zlepek kilku zdań zbudowanych czy zestawionych wbrew regułom logiki i składni. Anakreontyk – nazwa pochodzi od poety greckiego Anakreonta, krótki wiersz o radosnym nastroju, wysławiający urodę życia, miłości i biesiady. Animalizm – zespół cech przynależnych zwierzętom, zwierzęcość,
Jak analizować prozę – tok postępowania Określamy – co to jest? Czy odczytaliśmy: opis sceny (fabuła, dialog), opis przestrzeni, monolog (wyznanie. mowa, refleksje), list, opis przedmiotu lub postaci, sam dialog, dyskusję wielu głosów? To bardzo ważne ustalenie na początek – porządkuje, sugeruje nastrój (monotonię, dynamikę), określa też świat przedstawiony i nieuchronnie prowadzi do pytania: Określamy – kto mówi? Inaczej mówiąc: trzeba określić typ narracji i pozycję narratora. Narrator – to
Dlaczego zestawiono te właśnie utwory? Dlaczego w poleceniu łączy się właśnie te, a nie inne? Z pewnością nie decyduje o tym ślepy przypadek! Teksty muszą mieć ze sobą coś wspólnego i często nietrudno to coś zauważyć: podobny problem, motyw, tytuł, kompozycja… Zdarza się, że polecenie od razu każe skupić uwagę na konkretnym zagadnieniu, tak jak w poniższych przykładach: Zinterpretuj wiersze Wisławy Szymborskiej „Może to wszystko” i Jana Twardowskiego „Wiersz z banałem w środku” jako refleksyjne spojrzenie
Często takie właśnie pytania padają w teście. Jak na nie odpowiedzieć? Jak szukać w tekście nadawcy i odbiorcy? Przede wszystkim zwracajmy uwagę na zaimki i formy czasownika! Nadawca – to zazwyczaj autor omawianego tekstu. Może się ujawniać poprzez formy 1. osoby liczby pojedynczej czasowników: „chcę, widziałem, zrobię”, a także poprzez zaimki „ja”, „mnie” itd. Nadawca może się wypowiadać w imieniu całej zbiorowości (lub nadawcą będzie grupa) – wówczas wystąpią zaimki „my”, „nasze”, a także czasowniki w 1. osobie
Stanisław Grochowiak Lekcja anatomii Panowie człowiek ten Ozdobny barwą rzeczy Dostojny niby owoc odjęty delikatnie Uprzejmie Poda wam Świecenie swego wnętrza Wyraźnie widzimy tę scenę. Doskonale kojarzy się z płótnem Rembrandta Lekcja anatomii doktora Tulpa. Możemy więc określić potrzebne parametry: oto liryka sytuacyjna – opis lekcji anatomii. Podmiot liryczny wypowiada się w 1. osobie, ale nie utożsamiamy go z poetą – to aktor na scenie naszego utworu. Jest to więc
Budowa zdania w wierszu Zobaczmy, jak budowa zdania może mieć swoje znaczenie w poezji! Poeci – chcąc urozmaicić wiersze – kombinują też w konstrukcji zdań. Coś przestawią, coś dodadzą – i jest efekt poetycki. A do zapamiętania w związku z tym mamy następujące terminy: Wykrzyknienie Zdania wykrzyknikowe, nagromadzone w wierszu mogą dać mocne efekty. Przecież są bardzo nasycone emocjonalnie: wyrażają uczucia, piętrzą rozkazy. Ale też bardzo łatwo je rozpoznać – zakończone są wykrzyknikami. O martwe życie!
Podtytuł, dedykacja i motto rzadko występują równocześnie, ale każdy z tych elementów utworu odgrywa istotną rolę z punktu widzenia całości dzieła. Ta przestrzeń między tytułem a tekstem może nieść dużo pomocnych informacji, od gatunkowych, historycznych – po sugestie interpretacyjne. Tytuł utworu jest elementem, który pozwala na jego identyfikację, jest rodzajem etykietki, nazwy. Może odnosić się do treści dzieła (np. Zemsta), do jego konwencji literackiej (Sonety krymskie) lub też wskazywać na
Jedną z charakterystycznych cech epiki jest obecność narratora – osoby wypowiadającej się, tworzącej świat przedstawiony i bohaterów. Pokazuje ona zdarzenia w jakimś porządku czasowym, przedstawia związki między sytuacjami i osobami. Typy narratora i narracji Narracja przybiera różne postacie: opisu, relacji z wydarzeń, opowiadania unaoczniającego, a sposób jej prowadzenia ma wpływ na kompozycję utworu, a także na dobór środków językowych. W języku utworu narrator może się ujawniać w większym lub mniejszym stopniu. W związku z tym wyróżniamy następujące narracje: narracja autorska
Zdania złożone współrzędnie służą statycznym opisom przyrody, charakterystyce postaci, równoważniki zdań zaś dynamizują wypowiedź. Pytania retoryczne mają skłonić do refleksji, a zdanie wykrzyknikowe służy wyrażeniu emocji, ekspresji. Środki składniowe nie tworzą nowych znaczeń, tylko są związane z budową składniową zdania. Zaliczamy do nich: powtórzenia, refren, anaforę, inwersję, polisyndeton apostrofę, elipsę, apostrofę, inwokację, antytezę, pytanie retoryczne, wykrzyknienie. Składniowe środki stylistyczne: Apostrofa – bezpośredni patetyczny zwrot do osoby, bóstwa, upersonifikowanej idei lub przedmiotu,
Leksykalne środki stylistyczne Synonimy, czyli wyrazy lub związki, których treści znaczeniowe są bliskie, można podzielić po pierwsze – ze względu na treść i zakresy na: bliższe (spalić się, spłonąć, zgorzeć) dalsze (wypalić się, zwęglić, spopielić się), a po drugie ze względu na barwę znaczeniową wyrazu (pismo, bazgroły, hieroglify), zasięg czasowy (palić się i gorzeć) i środowiskowy (uczyć się, wkuwać). Metafora – przenośnia języka literackiego, jest nieszablonowym, świeżym i oryginalnym zgrupowaniem wyrazów, które daje im
Czym jest styl? Słownik języka polskiego pod redakcja Szymczaka podaje, że styl to: „sposób formułowania wypowiedzi w mowie lub na piśmie; stała tendencja w wyborze środków ekspresji językowej charakterystyczna dla danego autora, kierunku, gatunku literackiego, dzieła, epoki”. Mówiona i pisana odmiana języka znacznie różnią się od siebie, w obrębie każdej z nich mieszczą się rozmaite style. W odmianie pisanej: styl urzędowy, naukowy, publicystyczno-dziennikarski i artystyczny. W odmianie mówionej – styl potoczny, oficjalny (przemówienia!), a wtórnie – wszystkie z odmiany pisanej
Mowa niezależna jest to dosłowne przytoczenie wypowiedzi czyjejś lub własnej, np.: Maria pytała natarczywie: „Czy chcesz, żebyśmy poszli wieczorem do kina?” Odpowiedziałem z niechęcią: „Jeśli tak bardzo chcesz…” Mowa niezależna wymaga użycia dwóch niepowiązanych ze sobą składniowo wypowiedzeń: zdania wprowadzającego i zdania wprowadzanego. Zdanie wprowadzające, którego orzeczeniem jest najczęściej czasownik oznaczający mówienie (np. powiedzieć, odpowiedzieć, rzec, stwierdzić, zapytać), wyjaśnia, kto wypowiada przytoczone słowa. W podanych przykładach zdaniami wprowadzającymi są: Maria pytała natarczywie oraz
Figury stylistyczne należą do bardzo ważnych środków językowych. Ich rola w utworach literackich to: wzmocnienie ekspresji (siły wyrazu) i zabarwienia emocjonalnego; kształtowanie piękna i oryginalności wypowiedzi. Do tropów poetyckich zaliczamy: epitet, czyli określenie rzeczownika uwydatniające charakterystyczne cechy przedmiotu. Epitetem może być: przymiotnik złote serce, imiesłów: rozbrajający uśmiech, rzeczownik: księga myśli. Epitety mają charakter potoczny lub przenośny. Skłonność do używania epitetów może być charakterystyczną cechą stylu jakiegoś pisarza lub epoki; porównanie, czyli
Język jest to system znaków konwencjonalnych, powiązanych określonymi regułami, służący porozumiewaniu się. O językach, takich jak polski, angielski itp. mówimy, że są one naturalne, tzn. powstały drogą naturalnego, spontanicznego rozwoju. W odróżnieniu od nich esperanto czy język matematyki nazywamy językami sztucznymi. Aby doszło do porozumienia za pomocą języka, muszą być spełnione określone warunki. Jedna z osób – nadawca – wypowiada lub pisze to, co chce wyrazić, tzn. przekazuje swój komunikat.
Słowo stylistyka pochodzi od greckiego stylos (rylec), nazwy narzędzia służącego do pisania na woskowych tabliczkach. Z czasem wyraz ten nabrał znaczenia: „sposób pisania”, a stąd „sposób wypowiadania”. Jako dział nauki o języku zajmuje się opisem środków językowych pod względem ich przydatności do wyrażania myśli i uczuć. Praktycznym zadaniem stylistyki jest rozwijanie dbałości o dobór odpowiednich wyrazów i zwrotów, o właściwą budowę zdania, o zharmonizowanie członów wypowiedzi z treścią całości. Ponadto wyrabia umiejętność posługiwania się wyrazistymi, czyli ekspresywnymi środkami językowymi.
Narrator Liryka Podmiot liryczny – podmiot mówiący w utworze lirycznym, opowiadający o swoich emocjach, przeżyciach i poglądach. Ta fikcyjna osoba nie jest jednak tożsama z autorem, choć często wiąże się z jego doświadczeniami życiowymi. W rozpoznawaniu różnych typów podmiotu lirycznego przydatna jest np. analiza form czasowników i zaimków („ja” czy „my”? – liczba pojedyncza czy mnoga?). Ważne jest też miejsce podmiotu mówiącego w konkretnej sytuacji lirycznej. Podmiot liryczny: Może występować w pierwszej osobie („ja” liryczne), przedstawiając swoje emocje i stany
Zacznijmy od ustalenia: czym jest poezja i czego w niej szukamy? Poezja jest natchnieniem, iskrą bożą czy rzemiosłem w materiale słowa? Ma być piękna czy pouczająca? Nie będę wkraczać w tę odwieczną dysputę. Pytam czym jest poezja w innym celu. Czym jest dla nas – dla odbiorców? Zbiorem strof, który: wzrusza, przeraża, zachwyca, uspokaja, poucza, nudzi, odpycha. Analizuje i przekształca świat, szuka prawd o nim i o człowieku. To materiał,
Analiza i interpretacja wiersza Analiza dotyczy kompozycji utworu. tropów stylistycznych i innych zabiegów, których dokonał poeta. w analizie trzeba będzie ustalić wszelkie sprawy konstrukcyjne jak: podmiot liryczny, typ utworu, rodzaj liryki itd. Interpretacja to jakby „wykrycie” i odczytanie sensu utworu, jego przesłania, tematu, problematyki, które „odczytujemy” – wreszcie wzruszeń lub doznała estetycznych. Specjalnie napisałam .,odczytujemy”. bo po raz tysięczny drugi powtórzę: nie piszcie nieszczęsnego: „co poeta chciał przez to powiedzieć”,
Na początek spróbuj swoich sił na krótkich fragmentach utworów poetyckich, by w ogóle zobaczyć, jak czujesz taki temat, jak Ci się pisze, co z tego wynika. Plan pracy: 1. Ogarnąć całość utworu – określić czym jest Tu trzeba określić typ liryki – patrzymy na wiersz jak na daną formę kompozycyjną – do treści zajrzymy za chwilę. Taki wiersz – to mały świat, gdy ujrzymy oczyma wyobraźni jego kształt – łatwiej
