Czym jest styl?

Słownik języka polskiego pod redakcja Szymczaka podaje, że styl to:

„sposób formułowania wypowiedzi w mowie lub na piśmie; stała tendencja w wyborze środków ekspresji językowej charakterystyczna dla danego autora, kierunku, gatunku literackiego, dzieła, epoki”.

Mówiona i pisana odmiana języka znacznie różnią się od siebie, w obrębie każdej z nich mieszczą się rozmaite style.

  • W odmianie pisanej: styl urzędowy, naukowy, publicystyczno-dziennikarski i artystyczny.
  • W odmianie mówionej – styl potoczny, oficjalny (przemówienia!), a wtórnie – wszystkie z odmiany pisanej (np. naukowym posługuje się profesor na wykładzie).

Oczywiście, style różnią się od siebie zasobem słownictwa, użyciem związków frazeologicznych, a w mniejszym stopniu – konstrukcjami gramatycznymi. Najrzadsze są odrębności fonetyczne – dotyczą tylko staranności wymawiania słów.

 

Jak omówić cechy stylu potocznego?

  • Słownictwo.
    Ten styl jest bardzo konkretny. Jego podstawową funkcją jest nazywanie i dlatego przeważają w nim rzeczowniki (aż dwie trzecie słownictwa!), na następnym miejscu znajdują się czasowniki, najmniej zaś w nim przymiotników i przysłówków.

    • Jeśli konieczne jest scharakteryzowanie lub ocenienie czegoś, zamiast nich używa się rzeczowników lub związków frazeologicznych (np. zam. tępy powiemy tępak, zam. wesoło – heca na dwadzieścia cztery fajerki).
    • Związki frazeologiczne pojawiają się też zamiast czasowników (np.: zbić z pantałyku zamiast speszyć).
    • Niemal zupełnie brak określeń abstrakcyjnych, nazw uczuć, stanów emocjonalnych i intelektualnych. Wyraża się je za pomocą czasowników – np. żre go coś zamiast martwi się czymś.
  • Metaforyka.
    Mimo dużej konkretności stylu jest bardzo bogata. Metafory uplastyczniają język i ułatwiają wypowiadanie się, np.

    • wypruwać sobie żyły zamiast ciężko pracować,
    • kopnąć w kalendarz zamiast umrzeć.
  • Niesprecyzowany zakres znaczeniowy wyrazów używanych w stylu potocznym. Chociaż nie są one wieloznaczne, ich sens jest na tyle ogólny, że można za ich pomocą wyrażać różne, często odległe od siebie treści. I tak np. czasownika machnąć, który oznacza szybkie zrobienie czegoś potocznie używa się w wyrażeniach machnąć kieckę (szybko uszyć sukienkę), machnąć wypracowanie (szybko je napisać), a nawet… machnąć się za mąż (szybko się wydać). Możemy więc mówić o wielofunkcyjności wyrazów potocznych!
  • Ogromna ekspresyjność stylu.
    W potocznym języku mało jest wyrazów nie zabarwionych emocjonalnie. Przeważają określenia ujemne, dużo jest słów i wyrażeń ordynarnych, ale i dowcipnych, żartobliwych, np.

    • wykształcona dziewczyna w znaczeniu kształtna, zgrabna,
    • starszy przystojny mężczyznapodtatusiały amant.
  • Problematyka gramatyczna.
    Często spotykane formanty to -arz, -us, -ała, -uła, -uch, -a), które służą nie tylko do tworzenia nowych wyrazów, ale nadają im też zabarwienie emocjonalne (porównaj: robotnik i robociarz, urzędnik i urzędas). Ciekawa – inna niż w pozostałych stylach – jest też funkcja przyrostków -uś, -ik, -ka, które służą zwykle do tworzenia zdrobnień, a w stylu potocznym nadają zabarwienie pejoratywne lub ironiczne (chamuś, cnotka).
  • Swobodna, nieregularna składnia.
    Zdania często się urywają, obfitują we wtrącenia (prawda, że tak powiem), powtórzenia, wykrzyknienia. Ten styl pod względem składniowym daleki jest od podręcznikowej poprawności, ale za to bardzo żywy i naturalny.

 

Facebook aleklasa 2

Zobacz:

Styl języka

Czym jest styl języka? Cechy stylu potocznego

Styl języka – co to jest?

Co to jest stylizacja biblijna?