Czym jest styl?
Słownik języka polskiego pod redakcja Szymczaka podaje, że styl to:
„sposób formułowania wypowiedzi w mowie lub na piśmie; stała tendencja w wyborze środków ekspresji językowej charakterystyczna dla danego autora, kierunku, gatunku literackiego, dzieła, epoki”.
Mówiona i pisana odmiana języka znacznie różnią się od siebie, w obrębie każdej z nich mieszczą się rozmaite style.
- W odmianie pisanej: styl urzędowy, naukowy, publicystyczno-dziennikarski i artystyczny.
- W odmianie mówionej – styl potoczny, oficjalny (przemówienia!), a wtórnie – wszystkie z odmiany pisanej (np. naukowym posługuje się profesor na wykładzie).
Oczywiście, style różnią się od siebie zasobem słownictwa, użyciem związków frazeologicznych, a w mniejszym stopniu – konstrukcjami gramatycznymi. Najrzadsze są odrębności fonetyczne – dotyczą tylko staranności wymawiania słów.
Jak omówić cechy stylu potocznego?
- Słownictwo.
Ten styl jest bardzo konkretny. Jego podstawową funkcją jest nazywanie i dlatego przeważają w nim rzeczowniki (aż dwie trzecie słownictwa!), na następnym miejscu znajdują się czasowniki, najmniej zaś w nim przymiotników i przysłówków.- Jeśli konieczne jest scharakteryzowanie lub ocenienie czegoś, zamiast nich używa się rzeczowników lub związków frazeologicznych (np. zam. tępy powiemy tępak, zam. wesoło – heca na dwadzieścia cztery fajerki).
- Związki frazeologiczne pojawiają się też zamiast czasowników (np.: zbić z pantałyku zamiast speszyć).
- Niemal zupełnie brak określeń abstrakcyjnych, nazw uczuć, stanów emocjonalnych i intelektualnych. Wyraża się je za pomocą czasowników – np. żre go coś zamiast martwi się czymś.
- Metaforyka.
Mimo dużej konkretności stylu jest bardzo bogata. Metafory uplastyczniają język i ułatwiają wypowiadanie się, np.- wypruwać sobie żyły zamiast ciężko pracować,
- kopnąć w kalendarz zamiast umrzeć.
- Niesprecyzowany zakres znaczeniowy wyrazów używanych w stylu potocznym. Chociaż nie są one wieloznaczne, ich sens jest na tyle ogólny, że można za ich pomocą wyrażać różne, często odległe od siebie treści. I tak np. czasownika machnąć, który oznacza szybkie zrobienie czegoś potocznie używa się w wyrażeniach machnąć kieckę (szybko uszyć sukienkę), machnąć wypracowanie (szybko je napisać), a nawet… machnąć się za mąż (szybko się wydać). Możemy więc mówić o wielofunkcyjności wyrazów potocznych!
- Ogromna ekspresyjność stylu.
W potocznym języku mało jest wyrazów nie zabarwionych emocjonalnie. Przeważają określenia ujemne, dużo jest słów i wyrażeń ordynarnych, ale i dowcipnych, żartobliwych, np.- wykształcona dziewczyna w znaczeniu kształtna, zgrabna,
- starszy przystojny mężczyzna – podtatusiały amant.
- Problematyka gramatyczna.
Często spotykane formanty to -arz, -us, -ała, -uła, -uch, -a), które służą nie tylko do tworzenia nowych wyrazów, ale nadają im też zabarwienie emocjonalne (porównaj: robotnik i robociarz, urzędnik i urzędas). Ciekawa – inna niż w pozostałych stylach – jest też funkcja przyrostków -uś, -ik, -ka, które służą zwykle do tworzenia zdrobnień, a w stylu potocznym nadają zabarwienie pejoratywne lub ironiczne (chamuś, cnotka).
- Swobodna, nieregularna składnia.
Zdania często się urywają, obfitują we wtrącenia (prawda, że tak powiem), powtórzenia, wykrzyknienia. Ten styl pod względem składniowym daleki jest od podręcznikowej poprawności, ale za to bardzo żywy i naturalny.
Zobacz: