Czym jest świat przedstawiony dzieła literackiego?
Jest to – mówiąc prosto – świat zawarty w granicach dzieła np. stworzony przez autora powieści rzeczywistość: dana przestrzeń, zakres czasu, ludzie i przedmioty, zdarzenia, zjawiska. Zależą od swojego stwórcy – czyli pisarza – i możemy go również nazwać całościowym obrazem rzeczywistości prezentowanej w dziele literackim.
Uwaga!
Henryk Markiewicz, znany teoretyk literatury wyróżnia „rzeczywistość przedstawioną”, która jest pojęciem nieco szerszym od świata przedstawionego.
Co wchodzi w skład tego świata?
- Czas i przestrzeń
Zrozumiałe, że wypadki rozgrywają się gdzieś i w jakimś czasie. na określenie czasoprzestrzeni możemy użyć eleganckiego terminu chronotop, ze świadomością, że pochodzi on z prac rosyjskiego badacza literatury Michała Bachtina. Ukształtowanie czasoprzestrzeni w dziele literackim może być bardzo różne i otwiera przed pisarzem rozmaite możliwości: Najprostszą zasadą była chyba klasyczna reguła jedności miejsca i czasu, wiemy jednak, że łamano ją, rezygnowano z chronologii wydarzeń, itd. Wspaniałym dziełem, w którym operacja czasem i miejscem jest oryginalna i odgrywa ważną rolę jest Mistrz i Małgorzata Bułhakowa. Czas może zostać zatrzymany, rozciągnięty, przestrzeni jest wiele i przybierają różne wymiary.
- Bohaterowie
Zaludniają świat powieści, od nich zależał tok akcji – w tradycji literackiej, bowiem współczesność zakwestionowała tę cechę bohatera, stwarzając – biernego antybohatera. Niemniej można spotkać termin aktant, który eksponuje moc aktywności, napędzające akcję, którą przypisywano postaci literackiej. Typów postaci jest mnóstwo, podobnie sposobów jej przedstawienia (np. charakterystyka pośrednia i bezpośrednia, autocharakterystyka, introspekcja itd. I znów – przypomnijmy, że starożytność kreowała postaci reprezentujące daną postawę, postać statyczną, późniejsza literatura wprowadziła zmienność osobowości na przestrzeni tworzenia akcji utworu.
- Fabuła – ciąg zdarzeń, akcja, bieg wypadków
Zwrócimy uwagę na sposób powiązania zdarzeń – czyli ich więź. Tradycyjna to wciąż przyczynowo-skutkowo, w której każde zdarzenie ma swoją motywację. Niemniej znamy liczne modyfikacje tej konstrukcji: odwrócenie kolejności zdarzeń, retrospekcja, kompozycja otwarta itp., itd.
- Narrator
– może, ale nie musi należeć do świata przedstawionego powieści. Jeśli jest to narrator trzecioosobowy, zdystansowany, wszechwiedzący posługujący się narracją przezroczystą – typowy dla powieści realistycznej, to nie należy do świata przedstawionego. Jest raczej jego Bogiem – albo wszechwiedzącym medium przekazującym obraz tego świata. Ale może przemawiać w pierwszej osobie, sam narrator może być bohaterem, posiada wówczas wiedzę niepełną, subiektywną. Możemy też spotkać się z sytuacją, gdy narratorów będzie kilku – a jeden będzie należał do powieściowej rzeczywistości, drugi zaś nie. Przykładem najlepszym jest Lalka Bolesława Prusa i jej narratorzy: trzecioosobowy „opowiadacz” i subiekt Rzecki.
Oto, świat przedstawiony dzieła wygląda mniej więcej tak.
Świat przedstawiony:
- czas,
- przestrzeń,
- bohaterowie,
- zdarzenia zjawiska.
Zobacz: