Mowa niezależna – to przytoczenie myśli bohatera w pierwszej osobie.
- Monolog jest zdecydowanie wyodrębniony z toku narracji.
- Zdanie brzmi dokładnie tak, jak zostało wypowiedziane przez nadawcę.
- Czasowniki mają formę 1 os.
- Zaimki występują w niezmienionej formie.
Mowa zależna – to przytoczenie myśli postaci przez narratora i podporządkowanie ich swojemu opowiadaniu.
- Przytoczona wypowiedź ma formę zdania podrzędnego.
- Wypowiedź jest składniowo zależna od słów wprowadzających: powiedział, pomyślał itp.
- Czasowniki mają formę 3 os.
- Narrator referuje myśli bohatera, więc nie przytacza ich całkiem dosłownie.
Zwróć uwagę na:
- formy czasowników w mowie zależnej i niezależnej;
- formę zaimków;
- sposób przedstawienia myśli bohaterów zarówno w mowie niezależnej, jak i w mowie zależnej.
Mowa niezależna to przytoczenie cudzej lub własnej wypowiedzi. Zdanie jest zapisane lub przytoczone ustnie dokładnie tak, jak wypowiedział je nadawca.
Wypowiedzi bohaterów są oddzielone od narracji, a użyte czasowniki występują w pierwszej osobie, nie są zmienione formy zaimków, a interpunkcja jest odpowiednio zastosowana. Łącznikiem pomiędzy narracją a wyodrębnionym z niej monologiem postaci są takie słowa, jak: pomyślał, zapytał, rzekł, powiedział itd. Bezpośrednio po nich następuje dosłowne przytoczenie wypowiedzi bohatera w niezależnej formie składniowej. Monolog zostaje wyodrębniony z toku narracji. Ma on całkiem inną konstrukcję językową niż opowiadanie. Konstrukcja ta może uwypuklić przebieg myśli bohatera, ukazać właściwy mu sposób myślenia, uczucia, które nim kierują.
. Marek powiedział z uśmiechem: Jestem tego pewien, przekonałem się o tym dziś rano.
. ↑ ↑
. (zdanie wprowadzające) (zdanie wprowadzane)
Zdanie wprowadzające informuje, kto wypowiada przytoczone słowa.
Zdanie wprowadzane to przytoczenie cudzych lub własnych słów. Ważne jest, aby wypowiedź była przytoczona dosłownie.
Ważne!
Zdania w mowie niezależnej nie są ze sobą połączone składniowo.
Mowa zależna – przytoczenie własnej lub cudzej wypowiedzi w formie zdania podrzędnego. Wypowiedź włączana jest w tok narracji, czyli podporządkowana jest zdaniom wypowiadanym przez narratora. Wypowiedź bohatera pozostaje wtedy w składniowej zależności od słów takich, jak: pomyślał, powiedział, rzekł. Ma ona postać zdania podrzędnego dopełniającego, połączonego ze zdaniami narracji najczęściej za pomocą spójnika „że”. W mowie zależnej występuje forma trzeciej osoby. Bohater nie wypowiada się tu bezpośrednio, lecz zostaje zastąpiony przez narratora, który referuje jego myśli, np. „Myślała, że jest zaskoczony jej ogromną wiedzą”.
. Marek powiedział, że chciałby pojechać do Paryża.
. ↑ ↑
zdanie wprowadzające (nadrzędne) zdanie wprowadzane (podrzędne)
Ważne!
Zdania w mowie zależnej mają charakter sprawozdawczy. Dlaczego? Ponieważ w przytaczanej wypowiedzi usuwamy wyrazy podkreślające stan uczuciowy osoby mówiącej, np.: wykrzykniki.
Zdanie w mowie niezależnej można przekształcić na mowę zależną.
Przykład:
- Mama zapytała Anię: „Zrobiłaś zakupy?”.
- Mama zapytała Anię, czy zrobiła zakupy.
- Nauczycielka wyjaśniała uczniom: „Musicie dobrze przygotować się do egzaminu”.
- Nauczycielka wyjaśniała uczniom, że muszą dobrze przygotować się do egzaminu.
- Wychowawczyni pytała uczniów: „Chcecie jechać na wycieczkę do Krakowa czy do Zakopanego?”
- Wychowawczyni pytała uczniów, czy chcą jechać na wycieczkę do Krakowa, czy do Zakopanego.
- Kamil krzyknął: „Biegnij szybciej! Jesteś już prawie na mecie!”.
- Kamil krzyknął, żebym biegł szybciej, bo jestem już prawie na mecie.
- – Chciałbym pojechać do Paryża – powiedział Marek.
- Marek powiedział, że chciałby pojechać do Paryża.
Jakie zmiany zaszły w tych zdaniach?
Pierwsza osoba zastosowana w mowie niezależnej została zmieniona w mowie zależnej na trzecią osobę. Zdanie wypowiedziane (np.: Chciałbym pojechać do Paryża.) stało się zdaniem podrzędnym w wypowiedzi narratora (Powiedział, że…).
Zmianie podlegają także zaimki:
- Mowa niezależna: – Poczęstuj się moimi czekoladkami – powiedziała Basia.
- Mowa zależna: Basia powiedziała, żebym poczęstował się jej czekoladkami.
Mowa zależna nie odtwarza dosłownie słów mówiącego, tylko jest relacją narratora. Zatem w mowie zależnej przytaczany jest ogólny sens wypowiedzi.
Zadanie 1.
Przekształć na mowę zależną wypowiedź:
- – Ależ to szaleństwo uśmiechać się – pomyślał – jesteśmy zgubieni.
Odpowiedź:
- Pomyślał, że szaleństwem jest uśmiechać się, gdy są zgubieni.
Zadanie 2.
Przekształć fragment z narracji pierwszoosobowej w narrację trzecioosobową. Zastosuj mowę zależną zamiast przytoczenia wypowiedzi bohatera.
Nikt nie pisał do mnie listów, nie miałem nikogo bliskiego; ani w kraju, ani na całym świecie; byłem już starym, samotnym człowiekiem. Ba! – myślałem sobie nieraz – Przecież nie wszyscy mogą mieć bliskich.
Odpowiedź:
- Nikt nie pisał do niego listów, nie miał nikogo bliskiego; ani w kraju, ani na całym świecie; był już starym, samotnym człowiekiem. Myślał sobie nieraz, że przecież nie wszyscy mogą mieć bliskich.
Podsumowanie!
Przekształcając tekst z mowy niezależnej na mowę zależną, musisz pamiętać o:
- formie czasowników – w mowie zależnej występują w 3. os., a w mowie niezależnej w 1. os.;
- formie zaimków – w mowie niezależnej występują formy: mi, mój, a w mowie zależnej: mu, jej, jego;
- sposobie przedstawiania myśli bohatera – w mowie niezależnej przytaczana jest dokładna treść wypowiedzi, a w mowie zależnej narrator referuje myśl bohatera i jego słowa, ale nie robi tego w sposób dosłowny.
Takie zadania mogą pojawić się na egzaminie!
Zadanie 1.
Przekształć poniższy tekst z narracji trzecioosobowej na pierwszoosobową. Mowę zależną przekształć na mowę niezależną.
W przeciągu ostatnich godzin wyczerpał już cały zapas swojej cierpliwości. Długie rozmowy z synem, zamiast naświetlić okoliczności tragicznego wypadku, komplikowały jedynie cały obraz sprawy, bo Michał opowiadał chaotycznie, nerwowo i każde jego wyjaśnienie utrwalało Wiktora w przekonaniu, że relacja ta zawiera znikomą część tego, co Michał wie. Nie miał też nadziei, że rozmowa z Martą ułatwi mu odtworzenie w wyobraźni toku wydarzeń rozegranych nad brzegiem jeziora na kilka godzin przed alarmujacym telefonem, którym Komenda Ośrodka wezwała Wiktora do natychmiastowego przyjazdu. (…)
Obiecał sobie, że nie zapyta Marty o nic. Nie przychodził tu pytać; przychodził, ponieważ Marta chciała go widzieć możliwie jak najszybciej. Lekarz dyżurny, z którym rozmawiał przed chwilą, zastrzegł, że pacjentka nie jest jeszcze zdolna do udzielania wyjaśnień. Wiktora zabolała ta uwaga.
Krystyna Siesicka, Jezioro osobliwości
Tekst przekształcony
W przeciągu ostatnich godzin wyczerpałem już cały zapas swojej cierpliwości. Długie rozmowy z synem, zamiast naświetlić okoliczności tragicznego wypadku, komplikowały jedynie cały obraz sprawy, bo Michał opowiadał chaotycznie, nerwowo i każde jego wyjaśnienie utrwalało mnie w przekonaniu, że relacja ta zawiera znikomą część tego, co Michał wie. Nie miałem też nadziei, że rozmowa z Martą ułatwi mu odtworzenie w wyobraźni toku wydarzeń rozegranych nad brzegiem jeziora na kilka godzin przed alarmującym telefonem, którym Komenda Ośrodka wezwała mnie do natychmiastowego przyjazdu. (…)
Obiecałem sobie, że nie zapytam Marty o nic. Nie przychodzę tu pytać; przychodzę, ponieważ Marta chciała mnie widzieć możliwie jak najszybciej.
– Pacjentka nie jest jeszcze zdolna do udzielania wyjaśnień – zastrzegł lekarz dyżurny.
Zabolała mnie ta uwaga.
Zadanie 2.
Podany dialog zamień na mowę zależną.
– Zapytaj Wiktora – powiedziałam zgryźliwie. (…)
– Marta – powiedział Michał ostrzegawczo – jest źle, wydaje mi się… A ty robisz wszystko, żeby było jeszcze gorzej. – Widać domyślił się, o co chodziło. – Nie miałem bayerowskiej aspiryny, fakt. Ale mama przywiozła furę cytryn, wezwała do mnie lekarza, zwijała się, żebym wszystko miał.
Krystyna Siesicka, Jezioro osobliwości
Tekst przekształcony
Powiedziała zgryźliwie, żeby zapytał Wiktora.
Michał powiedział ostrzegawczo, że jest źle. A ona robi wszystko, żeby było jeszcze gorzej. Nie miał bayerowskiej aspiryny, ale mama przywiozła furę cytryn, wezwała do niego lekarza, zwijała się, żeby miał wszystko.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/gimnazjum/c170-teoria-literatury/c171-teoria-literatury/mowa-zalezna-i-niezalezna-rozne-konstrukcje-skladniowe