Zbyt duży nos, zbyt długie nogi. I ta mina – całkiem dziwaczna. Tak wyglądasz w krzywym zwierciadle. A jak wygląda w nim świat?
Skąd to określenie?
Byłeś kiedyś w gabinecie luster w wesołym miasteczku? Stoi tam szereg niezwykłych luster, które nie pokazują prawdziwego obrazu, ale wykrzywiają go, zmieniają. Jest to całkiem śmieszne, bo oto w jednym zwierciadle jesteś długim chudeuszem, a w kolejnym jesteś okrągły jak beczułka. W następnym z kolei masz maciupeńką głowę i wielgachne stopy. Tak właśnie działają krzywe zwierciadła. Co zatem oznacza określenie „w krzywym zwierciadle”? Przedstawienie czegoś (osoby, sytuacji, zjawiska) w przerysowany, wypaczony sposób. W jakim celu? Aby rozśmieszyć, ale też zwrócić uwagę na to, że świat nie jest idealnie skonstruowany, że niekiedy coś w nim źle działa.
Świat w krzywym zwierciadle, czyli ośmieszające zabiegi literackie.
Groteska
Jak działa?
Deformuje świat, zestawia zupełnie niepasujące do siebie elementy i powstają w ten sposób absurdalne sytuacje. Posługuje się kontrastem, karykaturą, wyolbrzymieniem. Nie zna ograniczeń czasowo-przestrzennych (dziwne miejsca, poplątany czas, na przykład w Weselu w Atomicach Sławomira Mrożka) ani przyczynowo-skutkowych (jedne zdarzenia wcale nie muszą być następstwem innych).
Gdzie występuje?
Na przykład w Ferdydurke Gombrowicza – nauczyciel, zamiast wychowywać, chce wszystkich uczniów cofnąć do dzieciństwa, czyli „upupić”. W opowiadaniach Mrożka (Wesele w Atomicach, Wina i kara, Baba) – bohaterowie zachowują się nie tak, jak powinni (przykładowo Anioł Stróż zamiast strzec i upominać, kopie i szczypie swojego podopiecznego). W Teatrzyku Zielona Gęś Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego zmienione zostają wydarzenia biblijne, nikt nie robi tego, co powinien, a głównym i najdziwniejszym bohaterem jest… teatralna kurtyna.
Co ośmiesza?
Bezsensowne przepisy, stereotypowy sposób myślenia, ciemnotę umysłową, uleganie modom, bezkrytyczną wiarę w pewne poglądy i w postęp techniczny.
Ironia
O ironii literackiej mówimy, gdy wyczuwamy, że prawdziwe intencje autora są odwrotne od zaprezentowanych w utworze. Najczęstszy przykład – pisarz niby chwali, ale tak naprawdę krytykuje (satyra Do króla Ignacego Krasickiego). Ironią często posługiwali się polscy pozytywiści. Piętnując wady społeczne, niesprawiedliwość ustroju politycznego czy gospodarczego, celowo używali sformułowań, których dosłowne znaczenie było całkowicie odmienne od zamierzonego. Przykład: opowiadanie Miłosierdzie gminy Marii Konopnickiej (decyzji gminy o przeprowadzeniu okrutnej, bezdusznej licytacji na pewno nie można nazwać miłosierdziem). Z ironią można również spotkać się w wierszach wielu poetów (np. List do ludożerców Tadeusza Różewicza).
Parodia
To celowe komiczne naśladowanie innego (najczęściej powszechnie znanego) utworu literackiego (lub filmowego, teatralnego). Ale celem parodii nie musi być ośmieszenie wzorca – często autor tekstu parodystycznego chce nawiązać dialog z arcydziełem, dodać własną treść, poglądy lub po prostu wciągnąć czytelnika w odgadywanie. Niewątpliwie tekstem parodystycznym jest Wesele w Atomicach – bez trudu można odczytać tu nawiązanie do Chłopów Władysława Reymonta.
Pojęciownik
- Farsa – prosta komedia (także filmowa) o błahym konflikcie, wykorzystująca elementy groteski i karykatury.
- Gag – zaskakująca sytuacja wywołująca efekt komiczny (często w filmach).
- Groteska – odmiana komizmu polegająca na deformacji rzeczywistości, łączeniu elementów kontrastowych.
- Sitcom (situation comedy) – odcinkowe komedie telewizyjne z charakterystycznym nagranym śmiechem.
- Skecz – scenka humorystyczna.
- Karykatura – rysunek lub portret uwydatniający i ośmieszający charakterystyczne cechy osoby lub przedmiotu. A w literaturze to taki sposób charakteryzowania postaci, który ją ośmiesza.
- Karykaturalny, czyli przerysowany albo przejaskrawiony, wypaczony. Takich określeń możesz użyć, chcąc opisać coś, co przez autora celowo zostało przedstawione w krzywym zwierciadle.
Zobacz:
Ironia w poezji – przedstaw efekty uzyskiwane przez poetów za pomocą ironii.