Groteska – kategoria estetyczna funkcjonująca w plastyce, muzyce, filmie, literaturze, teatrze, którą charakteryzuje upodobanie do przerysowań, posługiwania się formami ekscentrycznymi, fantastyką i baśniowością oraz mieszanie ich ze światopoglądem opartym na zdrowym rozsądku. Cechuje ją prowokacyjny stosunek do świata i chęć polemiki z tradycją.
Groteska charakteryzuje ją między innymi:
- tendencja do deformacji rzeczywistości;
- fantastyka, upodobanie do form osobliwych, ekscentrycznych, karykaturalnych, epatowanie brzydotą;
- absurdalność, zaburzenie związków przyczynowo-skutkowych, alogiczność;
- hiperbolizacja i deformacja;
- niejednorodność stylu;
- przemieszanie kategorii estetycznych, takich jak tragizm i komizm, patos i wulgarność;
- parodystyczny stosunek do konwencji literackich.
Elementy groteski zawierała już renesansowa Gargantua i Pantagruel François Rabelaisgo, komedia dell’arte (włoska komedii ludowa XVI-XVIII w.), utwory Edgara Allana Poego i Mikołaja Gogola. W Polsce ze szczególną siłą objawiła się w 20-leciu międzywojennym (poezja Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, Ferdydurke Witolda Gombrowicza, jego dramaty, np. Iwona, księżniczka Burgunda, teatr Witkacego – W małym dworku).
Nazwa groteska wywodzi się od motywu dekoracyjnego (stylizowane postacie zwierzęce, ludzkie, „mieszane” i roślinne), który odkryto na ścianach budowli rzymskiej z I w. n.e.
Zobacz: