Kategoria realizmu a pomysły awangardowe w prozie. Co to w ogóle jest?
Świat można opisywać w różny sposób. Również: malować, filmować, fotografować. Można bardzo dokładnie odtworzyć go takim, jakim jest – i to właśnie będzie przedstawienie realistyczne, prawdziwe, odzwierciedlające rzeczywistość i osoby.
Przykład?
- Niech to będzie nasza najlepsza przyjaciółka. Malujemy ją. Dokładnie – każdy pieg, idealnie ta sama kolorystyka, uśmiech i blizna po ospie. Jest portret realistyczny – bo wszyscy od razu widzą podobieństwo. O.K.
- Teraz malujemy jej inny wizerunek: robimy jej uszy ogromne jak u słonia, brodę powiększamy do rozmiarów podeszwy, oczki malutkie, nos – trójkącik. Ona, podobna, ale jak odmienna! Powstała karykatura, która przekształca, deformuje, odmienia przedstawioną osobę.
A takie przekształcenia – to właśnie istota pomysłów awangardowych, czyli nowatorskich, rewolucyjnych w literaturze i sztuce. Bo malowaliśmy koleżankę. Ale możemy opisać: koleżankę, kolegę, pejzaż czy zdarzenie. Możemy dać opis realistyczny: wówczas czytelnik odtworzy to co opisaliśmy w swojej wyobraźni. Na przykład… ławka w parku, jesienna aura itd. Ale jeśli zaczniemy artystycznie szaleć: ławka unosi się w powietrzu, fruwamy na niej jak we śnie – to już podejście nowatorskie i nierealistyczne. Bo ławki w rzeczywistości nie fruwają.
A zatem: realizm lub sposoby awangardowe – to metody przedstawiania świata w literaturze i sztukach plastycznych. Uczenie brzmi to kategoria realizmu, ale śmiało można mówić: metoda realizmu, sposób realistyczny, realizm.
Metod awangardowych jest sporo: karykatura, groteska, parodia.
Najważniejsze, żeby zrozumieć, czy artysta przemawia do swojego odbiorcy metodą realistyczną, czy też jest nowatorem i przekształca świat.
- Pojęcie realizmu pada zazwyczaj przy opracowywaniu fragmentów Lalki Bolesława Prusa. Słusznie – znakomity przykład. Pisarz tak dokładnie opisał Warszawę końca wieku XX, że odtwarzamy ją sobie bez trudu: dorożki, kolory sukien, witryny sklepów (szczególnie wystawę w sklepie Wokulskiego). Co więcej, możemy Prusowi wierzyć – nic nie zmyślał, wszystko sprawdzał: daty wydarzeń, obecność odpowiednich osób, nawet pogodę. Jeśli pisze, że wichura wyrwała drzewo – to tak było rzeczywiście i w tym miejscu. Bolesław Prus był bowiem wielkim realistą – a powieść Lalka oprócz innych walorów jest literacką kroniką świata sprzed ponad stu lat.
- O awangardzie, grotesce, przesadzie mówi się przy fragmencie powieści Gombrowicza – Ferdydurke. Znów bardzo słusznie – Gombrowicz to wielki nowator prozy, pisarz, który wciąż wymyślał nowe sposoby, aby poprzekształcać świat, powykrzywiać twarze, tu powiększyć komuś gębę, tam przyprawić komuś pupę… naprawdę: uważał, że „upupić” to znaczy uczynić kogoś dzieciakiem, wtłoczyć pomiędzy małych i jeszcze niedojrzałych i tak traktować.
Gdybyś wypowiadał się o realizmie i awangardzie:
- Wspomnij, że samo słowo realizm pochodzi od łacińskiego realis – rzeczywisty. Natomiast awangarda wywodzi się z tematyki wojskowej: to straż przednia, ci, którzy idą przed grupą, torują nowe drogi, badają teren, wyznaczają kierunek marszu.
- Zaopiniuj, dołącz swoje zdanie:
- Osobiście jestem realistą. Przedstawienia awangardowe do mnie nie przemawiają, są mi obce. Lubię wierzyć autorowi.
- Nie – do przedstawień realistycznych można użyć aparatu fotograficznego. To dobre dla programów informacyjnych. Sztuka – to pole dla wyobraźni, przekształcenia, wykręcania, tworzenia tego, czego nie ma.
- Przywołaj cytat:
Stendhal: Powieść to zwierciadło przechadzające się po gościńcu.
(Stendhal był pisarzem francuskim z XIX wieku, i w ten oto sposób niechcący sformułował istotę realizmu. Powieść – lustrem, genialne!).
Zobacz: