Bohaterowie prozy pozytywistycznej a romantyzm
Stanisław Wokulski z Lalki
Według niektórych – najważniejszy bohater XIX wieku. Być może – najciekawszy mężczyzna polskiej literatury miłosnej. Na pewno – znakomity kandydat do maturalnych rozważań.
Zapamiętaj jego dzieje:
- Pochodzenie: Pochodził ze zubożałej szlachty – jako młody chłopak musiał sam zarabiać na utrzymanie – dlatego był subiektem w winiarni Hopfera. Tu poznał studentów Akademii Medycznej i Szkoły Sztuk Pięknych, którym „paliło się we łbach”. To od nich zaraził się pasją do nauki: w dzień pracował, w nocy ślęczał nad pożyczanymi książkami
- Nauka i walka: dzięki pasji i morderczemu trybowi życia dostał się do Szkoły Przygotowawczej, a potem nawet do Szkoły Głównej. Studia przerwało mu powstanie styczniowe. Za udział w nim został zesłany na Sybir. W Irkucku zaprzyjaźnił się z gronem uczonych przyrodników. Kiedy po siedmiu latach, w roku 1870, udało mu się wrócić do Warszawy, kupcy odsunęli się od niego, bo otaczał go nimb uczonego, a naukowcy nie traktowali poważnie samouka.
- Małżeństwo: W samookreśleniu pomogło mu… małżeństwo z podkochującą się w nim niegdyś Małgosią Pfeiferówną, a teraz zamożną wdową po kupcu Janie Minclu. Po ślubie zajął się interesami i pewnie nigdy nie wróciłby do nauki, gdyby nie nagła śmierć żony. Po tym smutnym wydarzeniu „odsunął się od sklepu, a znowu zbliżył do książek.
- Olśnienie – miłość: Pewnego dnia, na widowni teatru ujrzał miłość swojego życia: „ I może z galanteryjnego kupca zostałby na dobre uczonym, gdyby znalazłszy się w teatrze nie zobaczył panny Izabeli”. Ma wówczas lat czterdzieści pięć, i przeżywa płomienne uczucie do kobiety.
- Walka o Izabelę: Aby się zbliżyć do pięknej arystokratki, postanawia zdobyć majątek. Wyjeżdża do pogrążonej w wojnie z Turcją Rosji i tam na dostawach wojennych w ciągu dwóch lat dorabia się fortuny. Swój sklep zmienia w prawdziwe imperium, robi bliżej niesprecyzowane interesy z poznanym w Rosji Suzinem. Dla Izabeli przybiera – nieco śmieszną w wykonaniu poważnego kupca – pozę modnego dandysa: wydaje pieniądze na powozy i kwiaty, bywa na teatralnych premierach, organizuje nawet klakę włoskiemu artyście tylko dlatego, że podziwia go Łęcka. Dla niej uczy się angielskiego – co w przyszłości okaże się jego zgubą.
- Rozterki miłości: Wokulski kocha do szaleństwa. Żyje rozpięty między skrajnymi emocjami: depresją wywołaną przez oziębłość ukochanej i euforią w rzadkich chwilach jej łaskawości. Prawie wszystkie jego zachowania mają podwójną naturę. Ogromne sumy przeznacza na cele dobroczynne, pomaga ubogim, lecz najczęściej nie dla nich samych, tylko dla Izabeli, która jako arystokratka zajmowała się pracą charytatywną.
- Warszawa i Paryż: Bierze czynny udział w życiu elit – w akcjach charytatywnych, spotkaniach przedsięwzięciach kapitałowych, jeździ do Paryża,. Tu w pracowni uczonego Geista otrzymuję próbkę metalu lżejszego od powietrza – wielkie odkrycie naukowca.
- Wobec warszawskiej biedy odzywa się w nim natura społecznika: spacerując po warszawskim Powiślu, zastanawia się, jak zlikwidować pokłady nędzy; pomaga Węgiełkowi, ratuje od upodlenia młodą prostytutkę Marię.
- Prawie sukces: w końcu zdobywa przychylność Łęckich, zostaje szczęśliwym narzeczonym Izabeli. Sklada jej dar w postaci metalu od Geista. Gubi go wspólna podróż pociągiem, podczas której towarzyszy im Kazio Starski. Z rozmowy prowadzonej po angielsku przez Izabelę i jej kuzyna Starskiego – nie wiedzą, że kupiec zna ten język – zakochany dowiaduje się o łączącej ich zażyłości. I o tym, że podczas pieszczot zgubili cenny metal.
- Próba samobójstwa. Usiłuje popełnić samobójstwo rzucając się pod pociąg, ale zostaje ocalony przez Wysockiego.
- Tajemniczy finał: Zakończenie jego historii jest jak żywcem przeniesione z minionej epoki: biografia Wokulskiego po prostu tajemniczo się urywa.
Stanisław Wokulski – bohater Lalki
Zagadnienie maturalne: Stanisław Wokulski – romantyk czy pozytywista?
Cechy romantyczne Wokulskiego:
- Młodość spędzona w niepodległościowej konspiracji.
- Udział w powstaniu.
- Pobyt na syberyjskim zesłaniu.
- Głęboko przeżyta lektura dzieł romantycznych wieszczów.
- Swoisty bunt wobec rzeczywistości.
- Szaleńcza miłość do kobiety – w jego wyobrażeniu idealnej.
- Indywidualizm – także pewnego rodzaju samotnictwo.
- Gwałtowne sprzeczności uczuciowe stanowiące podłoże tragizmu bohatera.
- Podatność na depresję i romantyczny ból istnienia.
- Myśli o odebraniu sobie życia i próba samobójcza.
- Zamiłowanie do podróży – nawet robiąc interesy, nie waha się wziąć udziału w awanturniczej wyprawie na wojnę turecko-rosyjską.
Cechy pozytywistyczne Wokulskiego
- Graniczące z kultem zainteresowanie nauką – studia w młodości, następnie wizyty u Geista, przyjaźń z Ochockim i zapisanie mu większości majątku na eksperymenty naukowe.
- Następujące w wieku dojrzałym rozczarowanie do poezji romantycznej.
- Rzeczowość, przedsiębiorczość, umiejętności organizacyjne.
- Chęć ożywienia polskiej gospodarki i świata interesów.
- Działalność filantropijna – pomoc ubogim.
- Głębokie zainteresowanie problemami społecznymi.
- Chęć reformowania polskiego społeczeństwa, zbudowania pomostu między zamkniętymi dla siebie nawzajem klasami społecznymi.
Zapamiętaj wniosek:
W portrecie Wokulskiego nie wszystko jest dopowiedziane do końca, ze względu na niejasny koniec, możemy nazwać jego biografie otwartą. To cecha romantyczna, ale jeszcze nie dowód na to, że był romantykiem. To raczej dowód talentu psychologicznego autora powieści, który w przedstawianiu tej postaci uniknął schematu. Wokulski , urodzony w roku 1832, jest reprezentantem pokolenia przełomu romantyczno-pozytywistycznego. Jego młodość przypada na czasy przedpowstaniowe, czyli schyłek romantyzmu. Wiek dojrzały natomiast – na czasy pozytywizmu. W związku z tym bohater miota się pomiędzy obydwoma światopoglądami – wciąż popadając w zrozumiałe sprzeczności między składającymi się na nie wartościami. Do końca powieści Wokulski zachowuje romantyzm myśli i marzeń, połączony jednak z pozytywistyczną rzeczowością działania.
Uwaga: W biografii Wokulskiego następuje przemiana celu życiowego w kolejności odwrotnej niż u typowych romantyków; tamci najpierw przeżywali wielką nieszczęśliwa miłość do kobiety, potem zamieniali się w bojownika o wolność ojczyzny. Wokulski odwrotnie – najpierw jako młody człowiek walczy, a jako dojrzały przezywa wielka miłość.
Justyna Orzelska z Nad Niemnem
Kobiety rzadko otrzymywały rolę głównej bohaterki powieści. W Nad Niemnem ośrodkiem zdarzeń jest Justyna. Jest też spadkobierczynią wartości symbolizowanych przez dwie mogiły – powstańcza i protoplastów rodu – obie wskazane przez kanon jako obowiązkowe sceny lektury.
Zapamiętaj jej dzieje:
- Smutna młodość: Justyna jest młoda, piękna, zubożała szlachcianką. Wcześnie osierociła ją matka, a ojciec, utracjusz i kobieciarz, nad wychowywanie córki i troskę o sprawy majątkowe przedkładał uroki salonów. Justyną zaopiekowała się więc zamożna krewna, pani Andrzejowa Korczyńska, w której majątku, Osowie, dziewczyna spędziła wczesną młodość.
- Pierwsza miłość: w Osowie Justyna przeżyła romantyczną miłość do syna swojej opiekunki – Zygmunta. Uczucie było zarazem szczęśliwe i nieszczęśliwe, bo chociaż chłopak je odwzajemniał, ze względu na różnice społeczne – arystokrata i uboga rezydentka! – wspólna przyszłość nie wchodziła w grę. Czas mijał. Zygmunt wyjechał kształcić się za granicą, a przed oczami Justyny, odtrąconej, zawiedzionej i cierpiącej, rozgrywał się kolejny dramat: gorzka, upokarzająca starość ojca. Z ozdoby salonów stał się ich pośmiewiskiem i na domiar złego nie zdawał sobie z tego sprawy.
- Nowy dom: Korczyn. Justynę wraz z ojcem przygarnął kolejny krewny, Benedykt Korczyński, który jednak sam borykał się z kłopotami finansowymi. Orzelski miał więc gdzie grać na skrzypcach i objadać się łakociami, a Justyna zyskała czas i spokój, które pomogły jej wyciągnąć naukę z pierwszej życiowej lekcji. Z trudem, ale otrząsnęła się z rozgoryczenia.
- Refleks z przeszłości: Gdy odzyskała równowagę ducha, wrócił Zygmunt. Co prawda żonaty, ale już znudzony związkiem z naiwną, rozszczebiotaną Klotyldą i… chętny do romansu. Próbuje ożywić dawne wspomnienia. Justyna jednak odrzuca go i zachowuje dystans.
- Nowa przestrzeń, znajomość i nowe uczucie. Spacerując samotnie po nadniemeńskiej okolicy, Justyna zawędrowała kiedyś do zaścianka Bohatyrowiczów. Dawniej byli szlachtą, ale tak bardzo zubożeli, że musieli zamieszkać w zwykłych chłopskich chatach i sami uprawiać ziemię. Pannę ze dworu zaintrygowało niespotykane w jej środowisku połączenie cech: wewnętrznej szlachetności tych ludzi i ogromnego kultu, jaki żywili dla pracy. Zaczęła więc coraz częściej pojawiać się w tej okolicy, poznawać ich i nawiązywać pierwsze przyjaźnie. Zaimponowali jej: po całodziennej, ciężkiej pracy potrafili być mili, weseli, znajdowali czas na zabawę. Kiedyś postanowiła spróbować i, nienawykła do pracy, stanęła w szeregu żniwiarzy. Na włóczęgach po okolicy coraz częściej spotykała Janka Bohatyrowicza. Spędzali razem coraz więcej czasu: odwiedzali powstańczą mogiłę, w której spoczywały prochy i Korczyńskich, i Bohatyrowiczów, pływali czółnem po Niemnie.
- Echo dawnych dziejów: Sympatii dwojga młodych bacznie przypatrywali się ciotka Justyny, Marta Korczyńska, i stryj Janka – Anzelm Bohatyrowicz. Ich też kiedyś łączyło uczucie. Anzelm nawet poprosił Martę o rękę, ale ona nie miała dość siły, by przeciwstawić się przesądom swojego środowiska. Przerażała ją perspektywa mieszkania w chacie, a przede wszystkim – ciężka praca. Nie wyszła za Anzelma, a i tak całe życie upłynęło jej w trudzie: jako smutna, zgorzkniała stara panna prowadziła dom Benedyktowi. Pomogła odchować jego dzieci i coraz częściej czuje się niepotrzebna. Ciągle powtarzane przez nią słowa „wieczne zmartwienie” nie są pustym frazesem – Marta naprawdę nie ma się z czego cieszyć. Anzelm też pozostał sam.
- Życiowa decyzja: Z wysłuchanych strzępów wspomnień Justyna składa całą historię, wsłuchuje się w siebie –i decyduje się na małżeństwo z Jankiem. Kocha go i jest kochana, wie, że może polegać na jego uczciwości – to poważniejsze wartości niż majątek i nazwisko. Nie obawia się też biedy. Kontakt z Bohatyrowiczami przekonał ją, że najpewniejszy kapitał stanowi nie majątek, lecz własna praca. Cieszy się Benedykt i jego syn Witek, ale Emilia i jej towarzyszka Teresa są zdruzgotane. Oczekiwały bowiem, że Justyna zrobi „dobrą partię”, wiążąc się z arystokratą Różycem, który po cichu, przez Kirłową, zabiegał o jej względy.
Zagadnienie maturalne: Justyna Orzelska – pozytywistka czy romantyczka?
Na pozór jest typową pozytywistką.
- Uparta, zdecydowana, wytrwale dąży do celu. Aktywna i energiczna, nie traci długich godzin na rozmyślania o konsekwencjach swoich czynów. Uczucie do Jana nie wytrąca jej z równowagi duchowej, tylko dodaje jej sił.
- Wierzy, że praca odgrywa ważną rolę w życiu człowieka. Gdy poślubi Janka, pragnie zająć się pracą u podstaw – nauczaniem wiejskich dzieci.
- Decyzja o małżeństwie ze schłopiałym szlachcicem jest wyzwaniem rzuconym skostniałej moralności.
Cechy romantyczne:
- Jej pierwsza miłość, do Zygmunta Korczyńskiego, miała cechy miłości romantycznej: wspólne spacery, lektury, liściki, płomienne wyznania, a w końcu rozczarowanie i upokorzenie spowodowane odrzuceniem zubożałej szlachcianki jako kandydatki na żonę dla zamożnego Zygmunta.
- Jej udziałem stała się wielka przemiana, w dużej mierze spowodowana miłością. – a metamorfoza to cecha bohatera romantycznego. W wyniku tej metamorfozy ważne stały się dla niej nowe ideały i wartości: patriotyzm, kult tradycji, praca u podstaw.
- Romantyczny schemat zamiany miłości do kobiety na miłość do ojczyzny zyskuje tu nowy kształt. Rozczarowawszy się do pustych miłostek, Justyna przeżywa potężne uczucie do Jana, silnie splecione z poczuciem harmonii z naturą – i nowo nabytą wiarą w pozytywistyczne ideały. Tak jak w wypadku bohatera Dziadów – niższa forma miłości ustępuje miejsca wyższej, uduchowionej i pełnej, otwierającej nowe horyzonty i drogi samorealizacji.
Zapamiętaj wniosek:
Justyna Orzelska, mimo cech romantycznych jest typem postaci realistycznej – potwierdza ważne dla autorki powieści tezy, symbolizuje propagowanie przez nią wartości. Cechy romantyczne ulegają tu odwróceniu: miłość mimo mezaliansu jest szczęśliwa, Justynie obce są poetyczne wzdychania Emilii, odmienia próżniaczy tryb życia na życie wypełnione pracą, sensowne. Jest zdecydowana, energiczna, stoi na granicy dwóch światów – a to cechy bohatera realistycznego.
Romantyczne cechy w kontekście całej powieści:
- Mit powstania styczniowego i heroizmu bohaterów –ukształtowane jako czasy i miejsce sacrum.
- Hołd złożony urodzie natury.
- Mit dworu polskiego jako ostoi tradycji – podobieństwo do Pana Tadeusza.
Zagadnienie maturalne: typy kobiet w literaturze pozytywizmu
Po powstaniu styczniowym społeczna rola kobiet znacznie wzrosła. Część mężczyzn zginęła w roku 1863, część za udział w tej walce została zesłana na katorgę. Na kobiety więc spadł ciężar utrzymywania rodziny i zapewnienia jej godziwego bytu. Niestety, rzadko były do tego przygotowane, ich wykształcenie nie wykraczało na ogół poza umiejętności domowe, grę na fortepianie i znajomość francuskiego. W związku z tym pozytywiści głosili potrzebę emancypacji kobiet, co miało oznaczać uwolnienie kobiety z jej dotychczasowej roli salonowego bibelotu lub kury domowej. Jednocześnie w literaturze zaroiło się wręcz od zróżnicowanych postaci kobiecych. Oto kilka podstawowych typów kobiety w literaturze pozytywizmu.
- Typ wzorcowy, kobiety dzielnej, pracowitej, zaradnej, patriotki realizującej postulaty pracy organicznej, a niekiedy także pracy u podstaw: Joanna Lipska z A… B… C…, Justyna Orzelska z Nad Niemnem, Helena Stawska z Lalki.
- Typ zimnej, nieczułej salonowej lalki: Emilia Korczyńska z Nad Niemnem, Izabela Łęcka z Lalki.
- Typ kobiety z ludu, ofiary sytuacji społecznej: Rzepowa ze Szkiców węglem, matka Wicka z Naszej szkapy, matka Janka Muzykanta.
Andrzej Kmicic z Potopu Henryka Sienkiewicza
Jego biografia przypomina życiorysy bohaterów romantycznych: Gustawa-Konrada z Dziadów, Konrada Wallenroda, przemiana Andrzeja przywodzi na myśl metamorfozę Jacka Soplicy; można w niej odnaleźć rysy bohaterów bajronicznych. Zapamiętaj jego dzieje:
- Durna młodość: Szlachcic polski, z dobrego rodu. Przybywa do dworu Oleńki jako narzeczony nakazany testamentem. Młodzi przypadają sobie do gustu, ale – młody Kmicic okazuje się hulaka i szaławiła: popada w konflikt z Butrymami, urządza pijackie burdy ze strzelaniem do portretów, zabawia się w karczmie z „sikorkami”. Podpala wsie w zemście za masakrę towarzyszy hulanek.
- Próba porwania Oleńki. Kmicic próbuje porwać ukochaną pannę, ale przegrywa w szermierskim pojedynku z Małym Rycerzem – czyli Michałem Wołodyjowskim pierwsza szablą Rzeczpospolitej. W tej scenie mówi słynne jego słowa: Kończ waść, wstydu oszczędź. Mały Rycerz darowuje mu życie, później będą przyjaciółmi.
- Potępienie środowiska – szlachcie czujący się opiekunami Oleńki ścigają hulakę. Oleńka pomaga mu się ukryć, ale znając jego przewinienia wypędza go z domu i decyduje się na klasztor. Tymczasem nadciąga wojna ze Szwedami.
- Kolejny błąd: w Kiejdanach siedzibie księcia. nieświadomy zdradzieckich zamiarów magnata – Kmicic składa przysięgę na wierność Radziwiłłowi.
- Moment tragiczny – Uczta w Kiejdanach. Zbierze się tu kwiat szlachty polskiej, pewnej, że magnat rusza w obronie ojczyzny przeciw Szwedom: w tym przyjaciele: Wołydojowski, Zagłoba, Skrzetuski. Będzie tu tez Oleńka i Kmicic. Widzą się po raz pierwszy od dawna i kiełkuje szansa na pogodzenie. Niestety kiedy książę Janusz Radziwiłł ujawnia swoją sympatię dla Szwedów i okazuje się zdrajcą. Opuści go wówczas cała szlachta, ale Kmicic, związany przysięgą, będzie musiał przy nim pozostać. Towarzysze odwrócą się nie tylko od Radziwiłła, ale i od jego poplecznika, którego duszę rozdziera tragiczny konflikt: teraz rozumie potrzeby kraju, ale dał przecież słowo… Zdruzgotana Oleńka – patriotka, tym bardziej nie chce za męża zdrajcy.
- Akt samowoli: Przekonany już o zdradzie książąt, Kmicic podejmuje desperacką próbę porwania księcia Bogusława Radziwiłła, brata Boguslawa, ale pomysł się nie udaje. Książę rani Kmocica i ucieka.
- Maska: Otoczony złą sławą Kmicic zmienia imię i metodę postępowania. Przeistacza się w bohatera walczącego o wolność ojczyzny, a skoro nie może tego robić jawnie – przybiera nazwisko Babinicz, formuje oddział i tak włącza się do wojny ze Szwedami.
- Droga walki: Bierze udział w najpoważniejszych bitwach: broni Jasnej Góry, gdzie wsławia się wysadzeniem kolubryny, potem wyjeżdża na Śląsk i ratuje króla Jana Kazimierza. Tajemniczy pseudonim nie tylko umożliwia mu działanie, ale również broni przed zemstą Radziwiłłów i nieświadomymi jego dobrych intencji patriotów. „Przebranie” trochę mu ciąży: Kmicic jest osamotniony, działa w pojedynkę.
- Miłość motywacją: Kmicic wie że, odtrącony, musi sobie zasłużyć na powrót uczucia Billewiczówny, zrehabilitować się w jej oczach. Tylko zasługi dla ojczyzny mogą zmazać z pamięci szlachcianki jego grzechy. To ona inspiruje go do nadludzkich niemal wysiłków – to uczucie zmusza go do nawrócenia.
- Edyktem królewskim Andrzej Kmicic zostaje oczyszczony z pomówień i dawnych przewinień. Tylko to powoduje że Oleńka dumna ze swoujgo narzeczonego oddaje mu rękę.
Zagadnienie maturalne: porównanie z Jackiem Soplicą (wskazanie cech romantycznych)
Podobieństwa:
- Kmicica poznajemy jako hulakę, zawadiakę, człowieka nieodpowiedzialnego, mordercę i podpalacza. Jacek Soplica w młodości także był raptusem, uczestniczył w burdach, awanturował się w trakcie sejmików, łączy ich tez popularność wśród braci szlacheckiej.
- Andrzej zostaje uznany za zdrajcę ojczyzny. Składa szczególnie zobowiązującą przysięgę, na krzyż, księciu Radziwiłłowi, nie wiedząc, że ten działa na zgubę ojczyzny. Podobnie Jacek Soplica oskarżony był o współpracę z wrogiem, Moskalami, ciążył na nim zarzut zabójstwa Stolnika Horeszki – akurat w chwili, gdy magnat bronił się przed wrogiem.
- Z zabijaki Kmicic przeistacza się w bojownika o wolność ojczyzny. Jacek także najpierw budził zgorszenie swoim postępowaniem, a potem walczył o sprawę polską i był odpowiedzialnym emisariuszem.
- Stając się bohaterem, Andrzej odkupuje swoje winy – ostatecznie rehabilituje go odczytany w kościele w Upicie list królewski. Umierający Jacek Soplica zostaje zrehabilitowany w oczach Klucznika.
- Andrzeja Kmicica oraz Jacka Soplicę, (i innych bohaterów romantycznych: Gustawa, Konrada Wallenroda ) łączy wielka miłość do kobiety, bezgraniczne uczucie skłaniające do największych poświęceń. Motorem działań Andrzeja jest uczucie do Oleńki – chce odzyskać jej zaufanie i zdobyć serce. Motorem działań Jacka Soplicy jest miłość do Ewy Horeszkówny.
- Andrzej walczy w przebraniu i pod fałszywym nazwiskiem Babinicz , podobnie jak Jacek Soplica – ksiądz Robak i Alf – Konrad Wallenrod.
- Jego udziałem jest konflikt tragiczny – sprzeczność między własnymi pragnieniami i przekonaniami a przysięgą złożoną Radziwiłłowi , to także cecha bohatera romantycznego
Różnice:
- Przygody Andrzeja kończą się szczęśliwie – zdobywa sławę, oddanych przyjaciół i rękę ukochanej. Tragicznie kończy Konrad Wallenrod, smutny jest koniec Jacka Soplicy – obaj tracą życie.
- czyny Kmicica nie mają najmniejszego związku z mistycyzmem czy metafizyką, ani poezją. Kmicic jest człowiekiem twardo stąpającym po ziemi, interesują go wymierne korzyści, niewiele uwagi poświęca swojej duchowości. W tym bliżej mu do Jacka Soplicy – zmodyfikowanego bohatera romantycznego niż do Gustawa-Konrada.
- Przemiana Andrzeja nie dokonuje się gwałtownie, w sposób niezwykły, jest raczej częścią jego planu.
Zapamiętaj wniosek:
Andrzej Kmicic nosi wiele podobieństw do zmodyfikowanego bohatera romantycznego – Jacka Soplicy – jego pierwowzorem nie jest zatem romantyk – poeta, lecz szlachcic – zawadiaka, który popełnia błędy, ale w gruncie rzeczy jest szlachetnym człowiekiem i patriotą. Sienkiewicz napisał Trylogie ku pokrzepieniu serc – a możliwość wyjścia z najcięższej nawet opresji, rehabilitacji i naprawy błędów pewnością są takim pokrzepieniem. Kmicic jest też typem sarmaty – w pozytywnym, tradycyjnym czysto polskim ujęciu, tym samym nawiązuje do mickiewiczowskiej koncepcji zamieszczonej w Panu Tadeuszu.
Romantyczne cechy w kontekście całej powieści:
- Wymowa Potopu; patriotyczna, ukazująca zwycięstwo Polski nad silniejsza Szwecją jest zgodna z idea romantyczną
- Wizja Rzeczpospolitej szlacheckie, tradycyjnej, patriotycznej – analogiczna do wizji mickiewiczowskiej i fredrowskiej
- Powtarza mit dworu polskiego i szlachty jako ostoi polskości
- Hołd złożony bohaterstwu , braterstwu, i waleczności
- Ideał ojczyzny jako najwyższej wartości dla bohaterów
- Kluczowa rola miłości w postępowaniu bohaterów.
Zobacz:
Przedstaw dzieje Stanisława Wokulskiego – głównego bohatera Lalki Bolesława Prusa.