Andrzej Kmicic

Andrzej Kmicic, główny bohater Potopu Henryka Sienkiewicza, to typowy przedstawiciel szlachty XVII wieku, potomek zubożałego rodu szlacheckiego. I jak na takiego szlachcica przystało, ma wyjątkowo awanturniczą naturę. Jest porywczy, zawsze skłonny do „bitki i wypitki”, co niezmiennie psuje mu reputację. Choć wrze w nim gorąca krew i nawykł do ryzyka i gwałtów, nieobce są mu szlachetne odruchy serca. Zdolny zarówno do wielkiej miłości, jak i strasznej, gwałtownej nienawiści. Nieugięty w postępowaniu i wierny zasadom. Bujny temperament i twardy charakter czynią z niego mężczyznę o dużej charyzmie i uroku. Trudno mu się oprzeć. Jeżeli kocha, to z całej siły, jeżeli przysięga, zawsze tej przysięgi dochowuje, a jeżeli walczy, to aż do ostatniej kropli krwi. Związany nieszczęsną przysięgą złożoną zdrajcy, uwikłany w konflikt tragiczny, powiela, choć nie do końca, schemat bohatera romantycznego. Wpisuje się w poczet licznie obecnych w literaturze postaci wykreowanych według konwencji winy i rehabilitacji.

Znaczenie postaci

Andrzej Kmicic jest nie tylko jedną z najbardziej barwnych postaci w polskiej literaturze, ale uosabia rodzimą społeczność szlachecką XVII wieku. Można powiedzieć, że bohaterem Potopu jest, reprezentowana przez Kmicica, szlachta. Jej charakterystyczne cechy to: porywczość, lekkomyślność, niezdyscyplinowanie i połączona z brawurą duma. Dzieje Kmicica, jego zdradę, drogę ku nawróceniu, wreszcie – odkupienie win – można traktować jako paraboliczne, ukazujące losy szlachty polskiej. Nie bez jej winy przecież zalewa Polskę potop szwedzki, a zatrzymać go zdoła dopiero obrona Jasnej Góry. Targnięcie się Szwedów na miejsce polskiego kultu religijnego zaważyło na losach wojny. Tak też przemiana Kmicica, pierwsze odkupienie win ma miejsce w jasnogórskim klasztorze. Jego obrona urasta do symbolu nawrócenia się szlachty polskiej ze złej drogi. Przemiany w postawie i w poglądach Kmicica są tu zapowiedzią przemian w postawie całego społeczeństwa szlacheckiego.

 

Charakterystyka

  • Wygląd zewnętrzny: chłop na schwał; czupryna płowa, mocno podgolona, cera smagła, białe jak u wilka zęby; wąs sumiasty, ciemny; niepospolita uroda.
  • Usposobienie: nadzwyczaj porywcze; ognisty temperament, niebywała fantazja, silny charakter; w gorącej wodzie kąpany; odważny, butny, gwałtowny.
  • Reputacja: za młodu, niestety, fatalna: awanturnik, zabijaka, nie stroni od ryzyka, bijatyk, alkoholu i nazbyt wesołych zabaw z kompanią przyjaciół; przyjdzie mu długo pracować nad zmianą swojego wizerunku w oczach innych.
  • Stosunek do kobiet: poznawszy Oleńkę zakochuje się bez pamięci; odtąd istnieje dla niego już tylko jedna kobieta; dla tej miłości gotów jest naprawdę na wiele, choć początkowo nic na to nie wskazuje; miłość do Billewiczówny – nieugiętej i dumnej szlachcianki – uczy go pokory i odmienia jego stosunek do życia.
  • Stosunek do ojczyzny: gorliwy patriota, szczerze kochający swój kraj; składając niefortunną przysięgę wierności przyszłemu zdrajcy ojczyzny – Januszowi Radziwiłłowi – sam, nieświadomie opowiada się po stronie zdrajców; w rzeczywistości Kmicic zostaje uwikłany w typowy konflikt tragiczny, ma do wyboru albo złamać przysięgę, plamiąc tym samym honor rycerski, albo być wiernym przysiędze, stając się zdrajcą ojczyzny w oczach innych.
  • Mocne strony: odważny, energiczny, waleczny, patriota, wesoły, sympatyczny.
  • Słabe strony: naiwny, nierozważny, lubi wypić, gwałtowny, porywczy, w gorącej wodzie kąpany.

 

Biografia

Kmicic poznaje Oleńkę Billewiczównę – pannę przeznaczoną mu na żonę. Młodzi zakochują się w sobie bez pamięci, ale chorąży orszański szybko popada w konflikt z otoczeniem. Pijatyka w Lubiczu (wsi otrzymanej testamentem od dziada narzeczonej), zatarg z Butrymami, który kończy się puszczeniem z dymem wsi Wołmontowicze i wycięciem w pień jej mieszkańców, to tylko niektóre jego wyczyny. Oleńka, choć kocha Kmicica, ze względu na jego zachowanie, przyjąć go za męża nie może. Odrzuca jego oświadczyny słowami: „Krew na waćpana ręku, jako na Kainowym. Precz na wieki”. Kmicic stopniowo traci dobre imię, Oleńkę i przyjaciół; porywa narzeczoną, ale Wołodyjowski, pokonując go w pojedynku, zwraca pannie wolność. Chorąży orszański otrzymuje listy zapowiednie, polecające mu formowanie oddziału w związku z najazdem Szwedów. Postanawia się zrehabilitować i służyć ojczyźnie. Oddaje się pod komendę Janusza Radziwiłła i składa mu przysięgę wiernoś­ci, sądząc, że ten przystąpi do walki ze Szwedami. Magnat ujawnia jednak swą przychylność Szwedom, a cała szlachta, z wyjątkiem związanego przysięgą Kmicica, opuszcza Kiejdany. Ten zyskuje miano zdrajcy.

Punktem zwrotnym staje się rozmowa pana Andrzeja z Bogusławem Radziwiłłem – bratem Janusza – słyszy z jego ust porównanie Rzeczypospolitej do czerwonego sukna, za które wszyscy mogą ciągnąć. Dostrzega zdradziecką grę oraz przewrotność postępowania obu Radziwiłłów. W pełni uświadamia sobie tragiczną pomyłkę, którą popełnił. Dostrzega, że służy zdrajcom, którzy dla osobistych korzyści i wygórowanych ambicji gubią ojczyznę. Kmicic postanawia zemścić się na zdrajcach i oczyścić się z win. Wypowiada służbę Januszowi Radziwiłłowi, a zdrajcę Bogusława próbuje porwać, aby dostarczyć go królowi polskiemu. Kmicic przyjmuje nazwisko Babinicz. Odtąd – pod tym przybranym nazwiskiem – próbuje zmazać swoje winy. Formuje oddział i walczy ze Szwedami, wsławiając się (z narażeniem życia) w obronie Jasnej Góry. Ratuje też z opresji króla polskiego. To tylko nieliczne z jego sławetnych czynów. Czynami patriotycznymi, udziałem w walce ze Szwedami zmazuje Kmicic swoje grzechy z przeszłości. Rehabilitacja, jakiej doczekuje się od samego króla, zostaje połączona z nadaniem mu starostwa i pozwala zdobyć wreszcie serce i rękę ukochanej kobiety.

 

Ważne momenty w życiu bohatera

  • Poznanie i pokochanie Oleńki Billewiczówny.
  • Złożenie przysięgi Januszowi Radziwiłłowi.
  • Uczta w Kiejdanach, podczas której Radziwiłł okazuje się zdrajcą.
  • Rozmowa z Bogusławem Radziwiłłem, w trakcie której z ust księcia padają słowa:
    Rzeczpospolita to postaw czerwonego sukna, za które ciągną Szwedzi, Chmielnicki, Hiperborejczykowie, Tatarzy, elektor i kto żyw naokoło. A my z księciem wojewodą wileńskim powiedzieliśmy sobie, że z tego sukna musi się i nam tyle zostać w ręku, aby na płaszcz wystarczyło; dlatego nie tylko nie przeszkadzamy ciągnąć, ale i sami ciągniemy.
    Kmicic przekonuje się, że rzeczywiście służy zdrajcom. Postanawia się zrehabilitować.
  • Przyjęcie nazwiska Babinicz, pod którym Kmicic zyskuje sławę wielkiego rycerza i patrioty (udział w obronie Jasnej Góry).
  • Rehabilitacja Kmicica (odczytanie listu królewskiego w kościele); ślub z Oleńką.

 

Bohater o sobie

Kmicic pragnie zasłużyć na miłość Oleńki. Jednakże po uczcie w Kiejdanach także ona uznaje go za zdrajcę. Niefortunna przysięga: „Przysięgam!(…) i parol kawalerski daję do ostatniego tchnienia stać przy osobie waszej książęcej mości, mego wodza, ojca i dobrodzieja!”, złożona Radziwiłłowi, zaważyła na dalszym jego życiu. Kmicic początkowo ufa i wierzy w słuszność postępowania magnata, kiedy jednak ostatecznie przekonuje się o hipokryzji Radziwiłłów, nie może sobie wybaczyć, że oddawał przysługi zdrajcom.

Pan Andrzej kocha ojczyznę i chce jej służyć. Uważa się za patriotę i jest nim. Motywacją jego działania jest służba w obronie Rzeczypospolitej, pragnienie jej ratowania oraz chęć odzyskania dobrego imienia, zrehabilitowania się w oczach narodu i ukochanej.

 

Bohater a inne postacie utworu

  • Książę Janusz Radziwiłł – wojewoda wileński, zdrajca ojczyzny, poddał Litwę Szwedom; Kmicic złożył mu przysięgę wierności.
  • Książę Bogusław Radziwiłł – brat Janusza, zdrajca.
  • Oleńka Billewiczówna – wielka miłość Kmicica. • Herakliusz Billewicz – dziadek Oleńki, przedstawiciel możnego rodu żyjącego na Żmudzi. Umierając, wyznaczył dla wnuczki na męża Andrzeja Kmicica, któremu oddał wieś Lubicz.
  • Oficerowie: Zagłoba, Skrzetuski, Wołodyjowski – obrońcy ojczyzny; ich losy splatają się z losami Kmicica.

 

Podobne postacie literackie

  • Grażyna (tytułowa bohaterka powieści poetyckiej Adama Mickiewicza) – w zbroi męża Litawora, podstępnie, ale odważnie idzie bronić ojczyzny.
  • Konrad Wallenrod (tytułowy bohater powieści poetyckiej Adama Mickiewicza) – uwikłany w konflikt tragiczny; dla ojczyzny musi zrezygnować z honoru rycerskiego; walczy pod przebraniem.
  • Jacek Soplica (Pan Tadeusz Adama Mickiewicza) – najpierw zawadiaka i swawolnik, potem bezgranicznie poświęcający się ojczyźnie jako Ksiądz Robak. Pierwowzór Kmicica – łączy ich zawadiacka młodość, przełom moralny i wewnętrzna odmiana duchowa, okupienie win przez służbę ojczyźnie i rehabilitacja. Jedynie nagroda w postaci ręki ukochanej, jaka spotyka Kmicica nie stała się udziałem ani Soplicy, ani żadnego innego bohatera romantycznego.


Andrzej Kmicic jako bohater romantyczny

O tym, że Andrzeja Kmicica można wpisać w poczet bohaterów romantycznych świadczy:

  • jego młodość, posądzenie o zdradę, rehabilitacja (podobnie jak w przypadku Soplicy);
  • przemiana z hulaki w bojownika o wolność ojczyzny;
  • wielka i przez pewien czas nieszczęśliwa miłość;
  • konflikt tragiczny – służba ojczyźnie wobec przysięgi danej Radziwiłłowi;
  • samotna walka w przebraniu.

Odstępstwa od schematu romantycznego:

  • szczęśliwe zakończenie, zdobycie ręki ukochanej kobiety;
  • konstrukcja psychiczna bohatera.

 

O utworze źródłowym

Potop, obok Ogniem i mieczem i Pana Wołodyjowskiego, stanowi część Trylogii Henryka Sienkiewicza. Całość pisana była z myślą o pokrzepieniu serc Polaków zmagających się z jarzmem zaborcy. Pisarz doceniał rolę historii w dziejach narodu, zwłaszcza gdy ten znajduje się w niewoli. Przyświecał mu też cel rozpropagowania wiedzy o historii XVII wieku, ukazania świetnej przeszłoś­ci ojczyzny i ideałów ­XVII-wiecznych patriotów. Wszystko po to, aby wsączyć w dusze Polaków nadzieję i wiarę oraz pokazać wzorce postępowania dla ludzi wieku XIX.

W Potopie Henryk Sienkiewicz ukazuje dzieje najazdu szwedzkiego na Polskę. Autor trzyma się dość wiernie źródeł historycznych: kronik, pamiętników, listów, prac historycznych itd. Treść Potopu stanowi kontynuację dziejów wielu bohaterów, w tym również historycznych, jak Chmielnicki czy Czarniecki, znanych z pierwszej części Trylogii.

 

Tematy, przy których można wspomnieć bohatera

  • ojczyzna, patriotyzm;
  • wojna, walka;
  • zdrada, podstęp, maska, tajemniczość;
  • przeobrażenia, metamorfozy;
  • miłość;
  • moralność/niemoralność;
  • honor, rycerstwo;
  • bohater romantyczny.

 

Dzieło: Potop

Autor: Henryk Sienkiewicz

Czas i miejsce akcji
Akcja rozgrywa się w czasie potopu – czyli najazdu Szwedów na ziemie polskie w latach 1655-1657. Wydarzenia powieści obejmują prawie cały kraj: od Wielkopolski po Litwę, a także południe Polski – Śląsk i Małopolskę.

Co to za typ bohatera?

  • Bohater, który przechodzi przemianę wewnętrzną – z hulaki i zabijaki w dzielnego obrońcę ojczyzny, zdolnego do największych poświęceń patriotę.
  • Bohater, który ma sporo cech bohatera romantycznego.
  • Sarmata.
  • Bohater dynamiczny – taki, który zmienia się w trakcie zachodzących wydarzeń.

Pojęcia związane z tym bohaterem:

  • Archaizacja – Sienkiewicz wydobył typowe cechy języka staropolskiego, ale takie, które nie utrudniałyby za bardzo zrozumienia powieś­ci odbiorcom, którzy nie są specjalis­tami od staropolszczyzny. Potop to przecież powieść czytywana chętnie aż do dziś! Użył form powszechnie rozumianych (np. fortel, ciżba), ale odbieranych jako archaiczne. Zastosował także szyk przestawny w zdaniach – orzeczenie umieszczał często na końcu, co było typowe dla składni łacińskiej.
  • Powieść historyczna – czyli taka odmiana powieści, której akcja umieszczona jest w przeszłości. Autor połączył w swoim dziele cechy romansu i powieści historycznej. Potop ma cechy powieści Waltera Scotta i Aleksandra Dumasa.
    Przepis na powieść historyczną według Sienkiewicza (uwaga – to świetny przepis, bo Sienkiewicz był chętnie czytany, a bohaterowie jego powieści wzbudzali żywiołowe reakcje czytelników)

    • fabuła awanturnicza: szybkie zwroty akcji, pojedynki, ucieczki, pogonie, porwania;
    • wątek miłosny bardzo prosty: kochająca się para na skutek różnych przeciwności losu zostaje rozdzielona. Jednak po wielu perypetiach staną na ślubnym kobiercu. Jednak mężczyzna musi udowodnić, że zasługuje na uczucie swojej ukochanej – pięknej patriotki. Bardzo często ma rywala, którego pokonuje;
    • opisy batalistyczne szczegółowe i pełne patosu;
    • kult przeszłości narodowej;
    • bohaterowie wzbudzający sympatię

Andrzej Kmicic symbolizuje:

  • najlepsze cechy Sarmaty,
  • bohatera, który ma cechy typowe dla bohaterów romantycznych, ale i odstępstwa od tego wzorca,
  • bohatera dynamicznego.

 

Zobacz:

Andrzej Kmicic – charakterystyka

Andrzej Kmicic – charakterystyka bohatera

Portret szlachty w Potopie – sentyment czy krytyka?

Jakie wydarzenia historyczne stały się tłem Potopu Henryka Sienkiewicza?

Potop Henryka Sienkiewicza

Portret szlachty w Potopie – sentyment czy krytyka?

Potop Sienkiewicza – pytania i odpowiedzi

Czy Kmicica można uznać za bohatera romantycznego?

Andrzej Kmicic jako bohater romantyczny – co zbliża postać Sienkiewiczowską do tego typu, a co ją od niego oddala?

Potop – praca domowa