Potop Henryka Sienkiewicza

Dzieło

Potop – środkowa część Trylogii – to powieść historyczna skoncentrowana wokół wydarzeń wojny polsko – szwedzkiej z 1655 roku. Razem z Ogniem i mieczem oraz Panem Wołodyjowskim tworzą fresk historyczny i obraz Polski szlacheckiej. Przywołuje czasy potęgi Rzeczpospolitej, pokazuje postawy patriotyczne, pociesza, pokazując zwycięskie wyjścia z najgorszych opresji.

• Utwór obejmuje trzy pierwsze lata walki od momentu wkroczenia armii szwedzkiej do Polski aż po jej wyparcie na tereny Danii.

• Ukazuje dwie najważniejsze fazy wojny:
  • początkową kapitulację (oddanie Litwy przez Radziwiłłów, klęska pospolitego ruszenia w Wielkopolsce, utrata Warszawy i Krakowa)
  • i podniesienie się Polski z upadku (wydanie przez króla uniwersału wzywającego naród do walki, partyzantka chłopów na Podkarpaciu, obrona Częstochowy, triumf armii Czarnieckiego wypierającej wojska szwedzkie z terenów Polski).

Geneza

Potop powstawał w podróży po europejskich sanatoriach. Pisarz podróżował z chorą na gruźlicę żoną – Marią z Szetkiewiczów. Czytał jej fragmenty swojej powieści, jej głos także wpływał na kształt Trylogii. Umarła, gdy powieść nie była jeszcze ukończona (Sienkiewicz pisał ją od października 1884 do sierpnia 1886 r.). Po śmierci Marii nie przerwał pracy – pisał gorączkowo, odrywając się w ten sposób od myślenia o rzeczywistości.

Drugim czynnikiem wpływającym na kształt powieści była podróż po Stanach Zjednoczonych. Tam Sienkiewicz spotkał się ze schematem westernu, z mitem bohaterskiej postaci szeryfa westmana, co zgrabnie zaadaptował do naszych realiów. Trzecim, oczywistym czynnikiem było zainteresowanie wiekiem XVII, który pisarz badał i w którym umieścił akcję powieści.

Trylogia ma na celu:

• rozpropagować wiedzę o historii XVII w. (wzgląd poznawczy);
• ukazać wielkość dawnych wydarzeń, świetną przeszłość ojczyzny;
• natchnąć Polaków otuchą i nadzieją, wiarą, że duch i wola bywają ważniejsze niż siła, że wygrywa się nawet w sytuacjach bez wyjścia;
• ukazać ideały patriotów XVII w. – wzorce postępowania dla ludzi wieku XIX.

Gatunek

• Potop jako gatunek literacki nie jest dziełem jednorodnym, łączy w swoim obrębie elementy różnych konwencji. To przede wszystkim powieść historyczna: oparta jest na źródłach historycznych, zachowuje realia epoki, dla uwiarygodnienia wprowadza w fabułę autentyczne postacie historyczne (Jan Kazimierz, Radziwiłłowie, Karol Gustaw, Sapieha, Opaliński, Czarniecki itp.).

• Potop jest również romansem, historią Oleńki i Kmicica rozgrywającą się w tle wydarzeń wojennych. Konstrukcja losów głównych bohaterów przypomina schemat powieści walterscotowskiej z szybką wartką akcją pełną niespodziewanych zwrotów: jest wielka miłość, są niezbyt chwalebne postępki głównego bohatera, które stają uczuciu na przeszkodzie (rozbój, uwikłanie w spisek Radziwiłła), jest wróg próbujący uwieść ukochaną (książę Bogusław) i jej cudowne ocalenie, są też w końcu rehabilitacja Kmicica (udział w obronie Częstochowy) i szczęśliwe zakończenie w momencie, kiedy się wydaje, że już nic nie połączy poróżnionych kochanków. Autor buduje przeróżne sytuacje pełne napięcia dramatycznego, każe swoim bohaterom przeżywać najbardziej skrajne emocje, by w rezultacie po pokonaniu wszystkich przeciwności losu spotkali się przed ołtarzem i oczyszczeni z dawnych win i urazów rozpoczęli nowe życie.

• Z kolei sceny batalistyczne ukazujące wspaniały teatr wojenny i mistrzostwo szabli upodabniają Potop do epopei.

• Wykorzystanie niektórych motywów fabularnych (np. rycerz pokonujący przeciwności, by zdobyć ukochaną, wróg piętrzący przeszkody, triumf dobra nad złem) nadaje w pewnym stopniu dziełu Sienkiewicza charakter baśni.

• Potop zawiera również elementy typowe dla westernu. Przede wszystkim szybką, dynamiczną akcję i związaną z nią ciągłą, konsekwentną zmianę miejsca. Bohaterowie Trylogii, tak jak filmowi kowboje, na koniach przemierzają przestrzenie, zmieniają się tylko niektóre rekwizyty (zamiast rewolwerów szable). Sienkiewicz kreuje znane z westernu postacie o twardych, mocnych charakterach, które stoją po stronie dobra, np. Wołodyjowski czy Kmicic. Westernowy jest także finał powieści, kiedy zwycięża dobro.

• Powieść stanowi więc swoistą kompilację wielu konwencji gatunkowych przez co tworzy zupełnie nową jakość artystyczną.

Budowa Trylogii

Wszystkie trzy powieści zbudowane są podobnie. We wszystkich możemy wyodrębnić dwa wątki: jeden historyczny, drugi miłosny. Ponadto wątki miłosne rozgrywają się zawsze pomiędzy trzema postaciami:

• w Ogniem i mieczem są to Helena, Skrzetuski i Bohun,
• w Potopie Oleńka, Kmicic i Bogusław Radziwiłł,
• w Panu Wołodyjowskim Baśka, Michał Wołodyjowski i Azja Tuchajbejowicz.

Przesłanie utworu

• Ku pokrzepieniu serc. Rzeczpospolita dała sobie radę ze Szwedami – walecznością swych obywateli, ich poświęceniem, miłością do ojczyzny.
  Da sobie radę i teraz – z zaborcą.

• Ku pamięci własnej historii i pielęgnowaniu narodowych mitów. Naród, który ma swoich bohaterów i historię – wciąż istnieje.

• Wymiar moralny – winy można naprawić, a służba ojczyźnie jest najlepszym sposobem oczyszczenia. Zbrodnia, której wybaczyć nie można – to zdrada.

• Sienkiewicz kontynuuje dzieło Mickiewicza – utrwala obraz Polski szlacheckiej, ukazuje sarmatyzm w ciepłym, sentymentalnym świetle, popularyzuje polską historię.

Historia w Potopie

Pisząc Trylogię, Sienkiewicz korzystał z przeróżnych źródeł historycznych, literackich oraz siedemnastowiecznych pamiętników, między innymi wspomnień księdza Kordeckiego i Pamiętników Paska. Pomogły mu one oddać koloryt epoki, stworzyć barwny, oparty na ówczesnej polszczyźnie język utworu. Wizja wydarzeń, jakie prezentuje powieść, jest zgodna z prawdą historyczną ale ujęta w sposób tendencyjny i podporządkowana głównej idei utworu, napisanego przecież ku „pokrzepieniu serc”.

• Bitwy zwycięskie zostały nakreślone z rozmachem epickim, klęski ujęte skrótowo lub w ogóle pominięte milczeniem. Wyolbrzymił rangę militarnego zwycięstwa pod Częstochową, stylizując je na modłę eposu homeryckiego i podkreślając rolę sprzyjającej Polakom opatrzności.

• Przerysował postacie zdrajców narodu, wyidealizował patriotów, dzięki których aktywności, szlachetności, brawurze, sprytowi, a przede wszystkim ogromnemu patriotyzmowi Polska zawdzięcza zwycięstwo. To ci zwyczajni, anonimowi szlachcice są autorami sukcesu.

• Sienkiewicz pisał Potop „ku pokrzepieniu serc”. W chwili, kiedy Polska rozgrabiona przez zaborców znikła z mapy Europy i po upadku powstania styczniowego gasła powoli wiara w możliwość odzyskania wolności, dlatego chciał stworzyć afirmatywny obraz polskiej historii, kreśląc wielki spektakl wojenny i ukazując waleczność polskiej szlachty. Wskrzeszał mit dawnej Polski, która w chwili największego zagrożenia potrafiła walczyć i zwyciężać. W ten sposób budził rodaków z letargu, dodawał wiary, uświadamiał, że wygrać można nawet wtedy, kiedy zwycięstwo wydaje się niemożliwe.

Czas i miejsce akcji

Akcja powieści toczy się w latach 1655-56 i obejmuje okres wojny ze Szwecją. Powieściowe wydarzenia toczą się w bardzo wielu miejscach: majątkach szlacheckich na Żmudzi (Wodokty, Wołmontowicze), Kiejdanach i Taurogach (siedziby Radziwiłłów), Częstochowie, na Śląsku i w Prusach, a kulminacyjna scena w kościele odbywa się w Upicie na Litwie.

Tło epoki

Właściwie należy zająć się tutaj dwiema epokami: czasem powstania powieści i czasem akcji powieści, bo Potop jest przecież powieścią historyczną i wpisuje się w dwa plany czasowe.

Okres, w którym powstały poszczególne części powieści to wiek klęski Polski, czas niewoli narodowej, moment dziejowy, w którym Polacy szczególnie potrzebowali wsparcia. Sienkiewicz wymyślił, że nic tak nie pocieszy rodaków, jak wspomnienie o czasach świetności i nadzieja na powrót dawnej wielkości Polski. Dlatego napisał Trylogię “ku pokrzepieniu serc”. Sądząc po sukcesie czytelniczym, chyba mu się udało.

Bohaterowie

Postacie fikcyjne

• Kmicic – postać wiodąca. Łączy w sobie cechy typowego Sarmaty i bohatera romantycznego. To typowy szlachcic zabijaka, skłonny do bójek, awantur i pijaństwa. Ma cechy przywódcze i posłuch u szlachty. Jest piękny, odważny, ale porywczy i nieodpowiedzialny. Honor i ojczyzna są dla niego bardzo ważnymi wartościami. Miłość do Oleńki i ojczyzny jest motorem jego działań rehabilitacyjnych. Kmicic stanowi przykład typowego szlachcica z całym zestawem wad i zalet.
  Biografię Kmicica można podzielić na trzy etapy:
  • zbrodnie i nieuświadomiona zdrada ojczyzny,
  • działalność patriotyczna,
  • rehabilitacja.

• Oleńka Billewiczówna – dumna polska szlachcianka, piękna, obowiązkowa, zdecydowana i stanowcza patriotka. Kocha Kmicica, lecz gdy sądzi, że okazał się zdrajcą – nie chce go znać.

• Michał Wołodyjowski – inaczej mały rycerz. Najlepszy polski szermierz, doskonały żołnierz, choć niskiego wzrostu. Występuje we wszystkich częsciach Trylogii, ostatnią Sienkiewicz poświęca jego dziejom, które kończy heroiczna śmierć w Kamieńcu Podolskim.

• Onufry Zagłoba – rubaszny szlachcic, Sarmata, niezły opój i żartownik. Ale też zagorzały patriota, człowiek sprytny, dzięki swoim fortelom nazywany Ulissesem.

Uwaga!
Większość fikcyjnych postaci ma swoje historyczne pierwowzory. Na przykład Kmicic – w rzeczywistości miał na imię Samuel, a nie Andrzej. Był to chorąży orszański, żołnierz dobry, lecz niezdyscyplinowany, awanturnik, który został skazany na banicję. Karę zdjęto z niego za udział w walce ze Szwedami. Był Samuel Kmicic uczestnikiem konfederacji przeciwko stronnikowi Szwedów – Januszowi Radziwiłłowi.

Bohaterowie historyczni

• Król Jan Kazimierz – król Polski w latach 1648-1668, następca Władysława IV. Podczas wojny ze Szwecją król złożył słynne złożył śluby krakowskie, w których obiecywał polepszenie doli ludu po zwycięskiej wojnie.

• Królowa Maria Kazimiera – Francuzka, żona Jana Kazimierza, wdowa po poprzednim królu – Władysławie IV.

• Radziwiłłowie (Janusz i Bogusław) – polscy magnaci, mieszkający na Litwie. Ich siedzibą rodową były Kiejdany. W zamian za obietnicę utworzenia z części Litwy lennego księstwa Radziwiłłów oddali Litwę bez walki pod władzę Karola Gustawa. Jednym słowem – zdrajcy ojczyzny.

• Karol Gustaw – król szwedzki – zwany także w powieści z łaciny Karolus Gustavus.

• Ksiądz Kordecki – przeor klasztoru na Jasnej Górze w Częstochowie, który podjął obronę klasztoru, odważny, mądry, zaangażowany, członek zakonu paulinów.

 

W Potopie istnieją dwa przeplatające się wątki: historyczny i fikcyjny.

Wątek fikcyjny

• Spotkanie Kmicica z Oleńką Billewiczówną, panną „zapisaną” mu w testamencie na żonę. Plan opiekunów przypada do gustu młodym – rozpoczyna się wątek miłosny.

• Awantury Kmicica i jego towarzyszy. Uczty ze strzelaniem do portretów przodków, pijaństwo, rozpusta. Zemsta na szlachcie zaścianka, która, nie tolerując zachowania wojaków, wybiła część kompanów Kmicica. W zemście młody chorąży morduje i pa li szlachcie dobytek. Wyklęty przez opiekunów panny – zostaje odrzucony też przez Oleńkę.

• Uczta w Kiejdanach u Radziwiłła. Mimo wielu wad Kmicic jest patriotą. Składa przysięgę wierności księciu Januszowi, sądząc, że ten przystąpi do obrony kraju przed Szwedami. Gdy Radziwiłł publicznie oświadcza gościom, że opowiada się po stronie Szwedów, Kmicic stoi oniemiały, jest porażony tą informacją, gdyż pragnie walczyć, a przysięga mu to uniemożliwia. Zostaje okrzyknięty zdrajcą i traci możliwość pozyskania ręki Oleńki Billewiczówny.

• Próba porwania Bogusława Radziwiłła – książęcego brata. Zamach Kmicica w ostateczności nie powiódł się, lecz czyn ten zmienia bohatera. Raniony przez księcia, po wyzdrowieniu zaczyna własną wojnę.

• Kmicic jako Babinicz. Pod nowym nazwiskiem przemierza szlak bojowy, walcząc przeciwko Szwedom. Trasa Kmicica-Babinicza: Litwa – Warszawa – Częstochowa – Śląsk – Małopolska – Lwów – Podlasie – Warszawa – ­Litwa. W czasie tej wojaczki Kmicic wsławia się czynami patriotycznymi, bierze udział w obronie Jasnej Góry, ratuje z opresji króla Jana Kazimierza. Te czyny dodają mu splendoru. Oczywiście, czyn patriotyczny pociąga za sobą rehabilitację grzechów przeszłości, co pozwala zdobyć również rękę Oleńki. Nie należy zapominać, że w utworze występują też stałe persony Trylogii: pan ­Wołodyjowski – mistrz szabli, przez chwilę nawet zabiegający o względy Oleńki, zacny Onufry Zagłoba – mistrz forteli na miarę Odyseusza, Ketling – Szkot, oficer polski, mistrz w zdobywaniu serc niewieścich…

Wątek historyczny

• Przeplata się nieustannie z wątkiem fikcyjnym.

• Opisuje wojnę polsko-szwedzką z roku 1655. Potop – czyli najazd wroga, który w ogromnej przewadze wojsk – i, niestety, z pomocą części magnaterii – zalewa Polskę.

• Sienkiewicz ukazuje zryw szlachty patriotycznej, która opowiada się po stronie króla Jana Kazimierza i organizuje partyzanckie oddziały.

• Prawdziwe wydarzenia w powieści to między innymi:
  • napaść Szwedów na Polskę – wkroczenie armii Wirtemberga
  • akt kapitulacji pod Ujściem,
  • zdrada magnaterii w Kiejdanach,
  • wkroczenie wojsk Karola Gustawa,
  • obrona Jasnej Góry.

Zauważ!
W Trylogii nie ma elementów fantastycznych, akcja powieści została skonstruowana według zasady życiowego prawdopodobieństwa. Baśniowość świata przedstawionego przejawia się w doborze niektórych sekwencji fabularnych znanych i typowych dla baśni.

Z biografii Andrzeja Kmicica

• Szalona młodość zabijaki: zatarg z Butrymami; mimo miłości, Oleńka odprawia go ze względu na jego niemoralne postępowanie.

• Przy Radziwille – uczta w Kiejdanach. Magnat ujawnia swą przychylność Szwedom. Cała szlachta opuszcza Kiejdany, ale związany przysięgą Kmicic nie może tego zrobić i zyskuje miano zdrajcy.

• Próba porwania księcia Bogusława.

• Kmicic pod nazwiskiem Babinicza formuje oddział i walczy przeciw Szwedom. Wsławia się w obronie Częstochowy. Zostaje ranny, broniąc króla Jana Kazimierza.

• Rehabilitacja wśród szlachty i ślub z Oleńką.

Elementy romantyczne w biografii Kmicica:

• w młodości posądzony o zdradę, odkupuje winy i zostaje rehabilitowany, podobnie jak Jacek Soplica;
• przeistoczenie z hulaki w bojownika o wolność ojczyzny;
• wielka i przez pewien czas nieszczęśliwa miłość do Oleńki;
• uczucie do kobiety motorem działań;
• konflikt tragiczny – potrzeby kraju a przysięga dana Radziwiłłowi;
• walka w przebraniu, pod fałszywym nazwiskiem, i poza ogółem szlachty (samotność).

Odstępstwa od schematu ­romantycznego w biografii Kmicica:

• szczęśliwe zakończenie przygód;
• brak związku z poezją lub mistycyzmem;
• przemiana bez próby samobójstwa.

Zagłoba

Sienkiewiczowski bohater jest triumfem kunsztu budowania postaci.
Ten mistrz fortelu ma w sobie cechy homeryckiego Odyseusza (Ulissesa) i Szekspirowskiego Falstaffa. W każdej z trzech części Trylogii autor przypisuje mu kluczową rolę dla dalszego biegu wydarzeń.

• W Ogniem i mieczem Onufry ratuje Helenę,
• w Potopie ocala oficerów, którzy odmówili posłuszeństwa Radziwiłłowi,
• w Panu Wołodyjowskim podstępem wydobywa z klasztoru kamedułów głównego bohatera.

Zauważ!
Na schemat dziejów bohatera romantycznego nakłada Sienkiewicz zupełnie inny, bardzo popularny model z romansu. Jest to tzw. bieg z przeszkodami do ołtarza. Zawsze zaczyna się miłością od pierwszego wejrzenia, następnie następuje rozłąka kochanków, potem sprawy poważnie się komplikują – przeszkody wydają się nie do pokonania, ale następuje punkt kulminacyjny, szczęśliwe rozwiązanie – i happy end. Dlatego Potop kończy się szczęśliwie – rehabilitacją Kmicica i pogodzeniem młodych. Już na początku Pana Wołodyjowskiego spotykamy ich szczęś­liwych w pięknym gospodarstwie, a Oleńkę w błogosławionym stanie.

Czy Kmicica można uznać za bohatera romantycznego?

Typowym bohaterem romantycznym Kmicic oczywiście nie jest. Sporo jest jednak rysów tej postaci.

• W swoim młodzieńczym etapie przypomina Kmicic Jacka Soplicę. Jest to ta odmiana szlachcica, która musi się wyszumieć, wszczyna kłótnie, nie stroni od bitki ani od wypitki i psuje sobie reputację.

• Kmicic jest nieszczęśliwym, odrzuconym kochankiem, pogrążonym w uczuciu do Oleńki, która jako prawa obywatelka i patriotka odmawia swojego uznania hulace i zdrajcy. Jednak Kmicic sam sobie jest winien, bo na taką ocenę chwilowo zasłużył. Miłość stanie się motorem jego działania.

• Na uczcie w Kiejdanach przeżywa Kmicic konflikt tragiczny. Złożył przysięgę Radziwiłłowi nieświadom zamiarów magnata, a ten okazał się zdrajcą ojczyzny. Kmicic może: albo złamać przysięgę, a tym samym honor rycerski – albo być wiernym przysiędze, lecz zarazem zdrajcą ojczyzny. Przypomnijmy, że wewnętrzne rozdarcie i konflikt tragiczny charakteryzowały bohaterów romantycznych.

• Metamorfoza. Kmicic przeistacza się w Babinicza. Zmiana nazwiska rozdziela dwa etapy życia: z hulaszczego, pechowego i nieszczęśliwego prywatnie młodzieńca – bohater przemienia się w prawego, wiernego królowi i ojczyźnie bojownika o wolność.
  To już cecha typowo romantyczna, podobnie jak bohaterskie, samotne, pełne poświęcenia czyny, które podejmuje. Przeistacza się z awanturnika w patriotę i bohatera narodowego.

Przy czym:

• Kmicic jest postacią zupełnie realistyczną, jego czyny są prawdopodobne, nie mają nic wspólnego z mesjanizmem, poezją ani mistycyzmem.
• Jego czyny są przyczyną perypetii miłosnych, a młodzieńczy bunt jest zupełnie niepodobny do samotnych zrywów bohaterów romantycznych.
• Nie ma wątku samobójczego.
• Nie walczy samotnie.
• I wreszcie koniec: pełen optymizmu, zwycięskie uwieńczenie patriotycznych czynów, odkupienie grzechów młodości i nagroda – ręka ukochanej kobiety. Taki finał nie przytrafił się żadnemu z bohaterów romantycznych.

Andrzej Kmicic jako bohater romantyczny – co zbliża postać Sienkiewiczowską do tego typu, a co ją od niego oddala?

Obraz społeczeństwa polskiego w Potopie

Polska z Potopu to rzeczpospolita szlachecka. Najważniejszą grupą społeczną była wówczas szlachta i to ona została najszerzej opisana i najlepiej scharakteryzowana. Nie pomija jednak również Sienkiewicz magnaterii oraz mieszczan i chłopów (choć ci pojawiają się jako bohater zbiorowy).

Magnateria

Janusz i Bogusław Radziwiłłowie, Hieronim Radziejowski, Krzysztof Opaliński.

• Magnaci prowadzą politykę, kierując się jedynie własną korzyścią i prywatnym interesem, wydają kraj na łup Szwedom (sceny pod Ujściem i w Kiejdanach). Przechodzą na stronę wroga dla korzyści materialnych.

• Sienkiewicz pokazuje ich jako warchołów, egoistów i zdrajców.
  Wśród magnaterii pojawiają się jednak także patrioci:
  • Jan Sapieha,
  • Jerzy Lubomirski,
  • Jan Zamojski.

Szlachta

• Szlachta łatwo poddaje się obcym najeźdźcom i godzi z nową sytuacją (kiedy Opaliński oznajmił o podpisaniu kapitulacji Wielkopolski, szlachta wznosi okrzyki na cześć Karola Gustawa).

• Słucha rozkazów szwedzkich komendantów, a do zdrady ojczyzny skłania ich obietnica przywilejów stanowych (np. stryj Oleńki, mówi: „Pana i pod obcym panowaniem znaleźć można”).

• Nie są to ludzie o nieposzlakowanej opinii, ale zawadiaki, a nawet… rozbójnicy – na kompanii Kmicica ciążą morderstwa, rozboje i gwałty. Często są to bezmyślne akty chuligaństwa.

• Charakterystyczne cechy tej warstwy społeczeństwa to egoizm, lekkomyślność, a czasem nawet zwykła głupota, interesowność, bezmyślność i krótkowzroczność, brak karności.

• Szlachta jest uległa wobec magnaterii i obojętna na potrzeby ojczyzny.
  Wśród szlachty są jednak jednostki gotowe do poświęceń, szlachetne, kochające ojczyznę, np.
  • Wołodyjowski,
  • Kmicic,
  • Zagłoba,
  • Kowalski i wielu innych.

Lud

Prosty lud pojawia się w powieści głównie bezimiennie i zbiorowo, ale oceniony jest pozytywnie.

• Najniższe warstwy społeczne cechuje patriotyzm, wierność królowi, zapał do walki, są chętne i gotowe do walki.

• Chłopi biorą w swoje ręce sprawę obrony przed Szwedami (górale tatrzańscy ratują życie królowi, kilkunastoletni chłopak Michałko naprowadza na Szwedów polską chorągiew i w bitwie z nimi wykazuje się odwagą i bohaterstwem, czym wprowadza w podziw szlachtę).

• Opierają się Szwedom, ponieważ ci obciążają ich dodatkowymi pracami i podatkami.

• Sienkiewicz wspomina o ucisku ludu, ukazując śluby lwowskie Jana Kazimierza, w których król zobowiązał się, iż po zakończeniu wojny poprawi położenie tej warstwy społecznej.

 

Dlaczego ta lektura jest ważna?

• Potop, podobnie jak reszta Trylogii, jest typowym przykładem Sienkiewiczowskiego stylu i języka: epickiego, rozlewnego, niekiedy iskrzącego humorem.

• Znajdziemy tu sceny batalistyczne i historyczne nieraz lepiej znane Polakom z Trylogii niż z książek typowo historycznych, sceny obrosłe wręcz legendą, np. obronę Jasnej Góry, wydarzenia w pienińskim wąwozie związane z obroną króla Jana Kazimierza.

• Podobnie jak cała Trylogia oddaje koloryt sarmackiej Polski, przefiltrowanej przez spojrzenie Sienkiewicza pozytywisty, który swe powieści tworzył tak, by podnosić rodaków na duchu w dobie zaborów – pisał „dla pokrzepienia serc”.

• Na Trylogii wychowywały się pokolenia Polaków. Kształtowała ona wzorce bohaterów i postaw – między innymi wzorzec kobiety, miłości, ideały patriotyczne.

• Działa na wyobraźnię. Sceny i powiedzonka z Potopu zapadają w pamięć, stały się źródłem np. wielu reklam (choćby cytat „ociec, prać” czy cytaty związane z Rochem Kowalskim).

• Ta powieść, podobnie jak cała Trylogia, to dzieło pełne humoru, rzadko spotykanego w literaturze polskiej.

Zobacz:

Potop Sienkiewicza – pytania i odpowiedzi

Przedstaw wątek przygodowy Potopu Sienkiewicza

Jakie były cele i okoliczności powstania Potopu Henryka Sienkiewicza?

63. Udowodnij, że Potop Henryka Sienkiewicza był powieścią ku pokrzepieniu serc

Andrzej Kmicic – bohater Potopu

Portret szlachty w Potopie – sentyment czy krytyka?

Jakie gatunki literackie odnaleźć można w Potopie Henryka Sienkiewicza?

Jakie wydarzenia historyczne stały się tłem Potopu Henryka Sienkiewicza?

Jakie wydarzenia Potopu uznasz za kluczowe dla akcji powieści?

Jak w literaturze polskiej rozwijała się powieść historyczna?

Potop – praca domowa