Potop Henryka Sienkiewicza
1. Potop to powieść historyczna. Jakie wydarzenia historyczne opisane w tej powieści możesz wymienić?
Do wydarzeń historycznych w Potopie należą: pospolite ruszenie pod Ujściem, poddanie Wielkopolski pod panowanie Karola Gustawa; uczta w Kiejdanach i uznanie zwierzchnictwa szwedzkiego nad Litwą, bunt części chorągwi przeciw hetmanowi; zajęcie przez Szwedów Warszawy; obrona Jasnej Góry przed Szwedami; wypadki dotyczące Jana Kazimierza: jego ucieczka na Śląsk, powrót króla na wieść o walce Polaków z najeźdźcą, lwowskie śluby Jana Kazimierza.
2. Jakie postacie historyczne pojawiają się na kartach powieści?
Królowie: polski Jan Kazimierz i szwedzki Karol Gustaw. Stefan Czarniecki – kasztelan krakowski, wódz polski w walce ze Szwedami, później hetman polny koronny. Andrzej Grudziński – wojewoda kaliski. Krzysztof Opaliński – wojewoda poznański. Piotr Opaliński – wojewoda podlaski. Hieronim Radziejowski – podkanclerzy koronny. Paweł Sapieha – wojewoda witebski, hetman wielki litewski. Jerzy Lubomirski – marszałek koronny. Ksiądz Augustyn Kordecki, przeor klasztoru paulinów na Jasnej Górze. Generał Müller – dowódca oblężenia Jasnej Góry.
3. Dlaczego Oleńka Billewiczówna miała poślubić nieznanego jej wcześniej Andrzeja Kmicica?
Herakliusz Billewicz, podkomorzy upicki, dziadek i prawny opiekun Aleksandry Billewiczówny, w testamencie zapisał, że część swego majątku (Lubicz) i rękę swej wnuczki przekazuje chorążemu orszańskiemu Andrzejowi Kmicicowi. Ślub tej pary zaplanował on ze swoim przyjacielem, który mu wielokrotnie ratował życie i zawsze przychodził z pomocą – miecznikiem orszańskim, ojcem Kmicica. W testamencie zobowiązał także Oleńkę do posłuszeństwa swojej woli. Oleńka byłaby zwolniona z obowiązku poślubienia go tylko wtedy, gdyby Kmicic dopuścił się złych uczynków. Gdyby zaś panna nie chciała wyjść za pana Andrzeja, mogła zostać zakonnicą.
4. Dlaczego Kmicic spalił Wołmontowicze?
Andrzej Kmicic chorąży orszański miał pod swoją komendą kompanię oddanych mu żołnierzy, którzy słynęli ze swawoli i pijatyk. Urządzali burdy i awantury, znieważali szlachtę, np. strzelali do portretów przodków Billewiczów. Jedna z awantur w karczmie zakończyła się krwawą bójką. Kiedy Kmicic wrócił od Oleńki i zastał swych towarzyszy martwych, w odwecie spalił zaścianek Wołmontowicze, gdzie mieszkali Butrymowie, i zamordował jego niewinnych mieszkańców. To Butrymowie bowiem wycięli kompanów Kmicica.
5. Czego dotyczyły rozterki Kmicica w czasie uczty w Kiejdanach?
Na uczcie u księcia Radziwiłła w Kiejdanach zebrali się najwięksi rycerze, aby rozważyć sposoby walki z wrogiem. Kiedy o północy został odczytany dokument, że Litwa została poddana pod protekcję króla szwedzkiego, wszyscy patrioci wymówili hetmanowi posłuszeństwo, nazywając go zdrajcą. Kmicic, który wcześniej w dobrej wierze przysięgał na krzyż wierność Radziwiłłom, nie wiedział, co zrobić: czy złamać przysięgę i opuścić zdrajcę, czy zostać przy zdrajcy i narazić się na hańbę, odtrącenie przez rycerską brać? Cierpiał bardzo, ponieważ jego ukochana Oleńka, choć wcześniej wybaczyła mu winy i dała nadzieję, że go poślubi, potraktowała go teraz jak zdrajcę i odrzuciła jego względy.
6. Dlaczego Kmicic przybrał nazwisko Babinicz?
Andrzej Kmicic dał się poznać jako dzielny żołnierz, ale uważany był także za sługę zdrajcy Radziwiłła – nie wypowiedział bowiem publicznie posłuszeństwa Radziwiłłowi podczas uczty w Kiejdanach, Bogusław rozpowiadał, że chciał porwać króla i wydać go w ręce Szwedów. Kiedy Kmicic zrozumiał, że jedynym sposobem na odzyskanie dobrego imienia i Oleńki jest służba ojczyźnie, postanowił przybrać nazwisko Babinicz – bo tylko w ten sposób, w przebraniu mógł służyć ojczyźnie. Jako Kmicic nie mógłby walczyć w obronie Jasnej Góry i nie zostałby dopuszczony przed oblicze króla. Nikomu nieznany Babinicz mógł odpokutować za winy Kmicica.
7. Kim był Kuklinowski i w jakich okolicznościach spotkał Kmicica?
Pułkownik Kuklinowski był żołnierzem, który przede wszystkim rabował i szukał uciech. Służył różnym panom, głównie dla pieniędzy. Służył też Szwedom, którzy oblegali Jasną Górę. Po raz pierwszy spotkał Kmicica, kiedy przyszedł do klasztoru rzekomo z poselstwem, a tak naprawdę aby rozejrzeć się za murami klasztoru, sprawdzić, jakimi siłami dysponują obrońcy. Babinicz przyprowadził go do klasztoru i na prośbę pułkownika towarzyszył mu w drodze powrotnej. Kuklinowski – który nie wiedział wtedy, z kim ma do czynienia – porównywał Kmicica do siebie: uważał, że dwóch jest tylko prawdziwych żołnierzy w Rzeczpospolitej, on w Koronie i Kmicic na Litwie. Namawiał go także do zdrady i przejścia na stronę szwedzką. Kuklinowski był w klasztorze jako poseł – osoba urzędowa, której żadna krzywda stać się nie mogła. Prywatnie Kmicic powiedział mu, co o nim myśli, i upokorzył go, bijąc szablą po twarzy i kopiąc. Do kolejnego spotkania doszło po stronie szwedzkiej, kiedy nieprzytomnego Kmicica, ogłuszonego od wybuchu armaty, którą wysadził, znaleźli Szwedzi i na prośbę Kuklinowskiego jemu właśnie oddali. Mszcząc się na Kmicicu – który Szwedom zdradził swoje prawdziwe nazwisko – Kuklinowski kazał przywiązać do belki i przypalał mu boki pochodnią. Kmicica uratowali Kiemlicze. Pan Andrzej odpłacił Kuklinowskiemu tym samym: przypalił mu boki ogniem i zostawił przywiązanego, aby, jeśli przeżyje, mógł jeszcze o nim myśleć.
8. Dlaczego król Jan Kazimierz nazwał Kmicica Hektorem częstochowskim?
Jan Kazimierz chciał przedstawić Kmicica jako wielkiego bohatera, obrońcę ojczyzny. Nazwał go Hektorem, bo to imię nosił najsławniejszy i najdzielniejszy z obrońców Troi. Król użył przymiotnika częstochowski, ponieważ chciał podkreślić zasługi pana Andrzeja podczas oblężenia Jasnej Góry.
9. Kiedy i w jakich okolicznościach Kmicic odniósł rany (w czasie akcji powieści)?
Po raz pierwszy Kmicic został ranny w pojedynku z Wołodyjowskim. Po raz drugi ranę zadał mu książę Bogusław, kiedy Kmicic – poznawszy prawdziwe zamiary Radziwiłłów – próbował go porwać. Kiedy jako Babinicz wysadził kolubrynę i wpadł w ręce Szwedów, Kuklinowski przypalał mu boki pochodnią. Wiele ran odniósł pan Andrzej w wąwozie górskim, kiedy bronił króla Jana Kazimierza przed Szwedami. Książę Bogusław Radziwiłł zadał mu ranę raz jeszcze – w bitwie pod Sokółką. Ciężkie rany odniósł Kmicic także na wojnie, z której w roku 1657 wrócił do Lubicza.
10. Jakiego postępku Oleńka nie potrafiła wybaczyć Kmicicowi?
Oleńka kochała Andrzeja Kmicica i wiele wybryków mu wybaczyła, ale najbardziej ją bolało, kiedy dowiedziała się od Bogusława Radziwiłła, że Kmicic ofiarował się porwać króla Jana Kazimierza i wydać go Szwedom. Tego nie mogła mu wybaczyć. Wieść ta okazała się jednak plotką spreparowaną przez księcia Bogusława.
11. Co zmieniło nastawienie Oleńki do Kmicica – i spowodowało, że doszło do zaręczyn?
Oleńka opiekowała się wprawdzie panem Andrzejem, kiedy ciężko ranny wrócił z wojny, ale nie chciała się z nim związać, ponieważ sądziła, że jest zdrajcą ojczyzny. Kiedy podczas niedzielnej mszy odczytany został list, w którym król przedstawił wszystkie zasługi Babinicza i zdementował wiadomość, jakoby Kmicic chciał go porwać i wydać Szwedom – Oleńka zrozumiała, że jej ukochany to bohater. To wtedy doszło do pojednania zakochanych i do zaręczyn.
Zobacz:
Jakie wydarzenia historyczne stały się tłem Potopu Henryka Sienkiewicza?
Jakie wydarzenia Potopu uznasz za kluczowe dla akcji powieści?
63. Udowodnij, że Potop Henryka Sienkiewicza był powieścią ku pokrzepieniu serc
Jakie gatunki literackie odnaleźć można w Potopie Henryka Sienkiewicza?