Czas i miejsce w epoce

Uwaga! – mamy do czynienia z twórcą kultowym! Sienkiewicz jest jednym z najważniejszych polskich pisarzy – tradycja i sympatia czytelników uczyniły z niego symbol polskiej literatury, patriotyzmu i tradycji. Jego miejsce i czas to Warszawa pozytywizmu, podobnie jak w przypadku Prusa. Z tym że Prus zasiedział się w Warszawie, podczas gdy Sienkiewicz był zachłannym podróżnikiem – odwiedził nawet Afrykę i Amerykę Północną, co wpłynęło na tematykę i kształt jego twórczości. Lata osiemdziesiąte i dziewięćdziesiąte XIX wieku to okres, gdy pisał najwięcej i powstały jego największe dzieła, od lat zaliczane do kanonu lektur i dziedzictwa narodowego.

Sienkiewicz zyskał popularność i uznanie jeszcze za życia. Wyrazem tego jest Nagroda Nobla, którą otrzymał w 1905 roku, a także dar od narodu w postaci dworku w Oblęgorku pod Kielcami. Słusznie postrzegany jest jako autor powieści historycznych, twórca niezapomnianych postaci, takich jak Zagłoba czy Mały Rycerz, literackich mitów narodowych rangi obrony Jasnej Góry… Ale przy tym był żywym publicystą, piórem dziennikarza i pisarza reagował na problemy swoich czasów, obok Prusa czy Orzeszkowej walczył o idee pozytywistyczne. Te ostatnie widać w nowelach, w powieści współczesnej – Rodzinie Połanieckich. Wszystkie dojrzałe powieści Sienkiewicza sfilmowano, a szczególną rolę w kulturze już nie tylko polskiej, ale i europejskiej odegrało Quo vadis. Sienkiewicz to zatem pisarz – noblista, patriota, podróżnik, pozytywista i realista. Jego dzieła mają głównie walor emocjonalny, sentymentalny, bliski polskiej tradycji, odgrywa Sienkiewicz w polskiej kulturze rolę podobną jak Mickiewicz.

 

Twórczość

Powieści historyczne

Krzyżacy
Obraz rycerstwa polskiego w średniowieczu. Smutna miłość Zbyszka i Danusi Jurandówny, dzieje rycerza Juranda okrutnie skrzywdzonego przez Krzyżaków.

Quo vadis
Początki chrześcijaństwa – dzieje miłości Ligii i Winicjusza na tle prześladowań chrześcijan przez Rzymian. Szczególne kreacje: Petroniusz, Ursus, Neron.

Trylogia
Polska XVII wieku
Obraz szlachty polskiej – Skrzetuski, Zagłoba, Wołodyjowski, Kmicic, znakomite portrety szlachcianek: Heleny Kurcewiczówny, Oleńki Billewiczówny, Baśki Jeziorkowskiej. Dzieje ww. bohaterów szlacheckich na tle wydarzeń historycznych:

 

Powieść współczesna

Rodzina Połanieckich
Dzieje Stanisława Połanieckiego, jego miłości do Maryni, jego rodziny. Obraz społeczeństwa, Warszawy i wstępującego kapitalizmu, także dworku polskiego – ukochanego domu rodzinnego Maryni.

 

Powieść młodzieżowa

W pustyni i w puszczy
Młodzieżowa i przygodowa. Losy Stasia i Nel porwanych i zagubionych w głębi Afryki przez lata stanowiły podstawową lekturę polskiej młodzieży. Popularnością cieszą się także wersje filmowe.

 

Nowele

Latarnik
Patriotyzm według Sienkiewicza – latarnik Skawiński czyta Pana Tadeusza i zapomina włączyć latarnię. Tęsknota za ojczyzną, mitologizacja dzieła Mickiewicza.

Janko Muzykant
Krótki, ale znaczący, ważny utwór o tragedii uzdolnionego, biednego dziecka. Zakatowany na śmierć za użycie skrzypiec Janko jest symbolem pozytywistycznego wołania o pracę u podstaw i oświatę społeczeństwa.

Szkice węglem
Na pozór absurdalna i brutalna opowieść o ciemnocie i zaniedbaniu polskiej wsi.
Historia małżeństwa Rzepów oszukanych przez wiejskiego pisarza kończy się tragicznie – żona zdradza męża, by go ratować przed wojskiem, chłop zabija żonę siekierą i podpala dom. Pobór zaś w ogóle mu nie groził. Nowela jest też literackim postulatem pracy u podstaw oraz pracy organicznej.

 

Pisz o Sienkiewiczu:

  • „Nauczył masy myśleć i czuć po polsku, on wskrzesił ducha narodowego skinieniem czarodziejskiej różdżki swego talentu”. Józef Kotarbiński, autor tych słów trafnie ujął istotę zasług Henryka Sienkiewicza. Dowodem może być Trylogia.
  • Henryk Sienkiewicz – niezwykła postać polskiej kultury. Podróżnik, ulubieniec dam, pozytywista, wreszcie pierwszy polski pisarz noblista.
  • Jeśli Mickiewicz poezją utrwalił sentymentalny portret Polski szlacheckiej – to z pewnością dzieło to powtórzył Sienkiewicz w prozie.
  • Gombrowicz o Sienkiewiczu napisał: „Nigdy chyba nie było tak pierwszorzędnego pisarza drugorzędnego. To Homer drugiej kategorii”. Ale przyznawał: „Trudno też w dziejach literatury o przykład podobnego oczarowania narodu. Powiadamy: ależ to taniocha i nie możemy się oderwać”. Myślę, że autor Ferdydurke – chciał czy nie – złożył tymi słowami Sienkiewiczowi największy hołd.

 

Sienkiewiczowskie tematy – co o nich pamiętać?

1. Miłość do ojczyzny, tęsknota za wolną Polską

Sienkiewicz napisał Trylogię „ku pokrzepieniu serc”. Co to znaczy?
Oto Polska pod zaborami, Polacy zmęczeni i zniechęceni kolejnymi klęskami powstań, potrzebują siły moralnej, optymizmu, wiary w swój naród. Nic dziwnego, że dzieje sympatycznych bohaterów, niezwykłych patriotów uwikłanych w romanse, ale przede wszystkim służących ojczyźnie podbiły serca Polaków. W salonach warszawskich czytano Trylogię w odcinkach. Emocjonowała bardziej niż dzisiejsze seriale – na wieść o tym, że „Bar wzięty”, pewna warszawska dama zemdlała w progu kawiarni. Proza Sienkiewicza miała moc opiniotwórczą i kulturotwórczą, kształtowała uczucia obywatelskie. Sienkiewicz dał nadzieję na powrót potęgi kraju, przypominając chwile porażek i zwycięstw, żywo i z dużą dozą emocji przywołując chwalebne dzieje ojczyzny, heroiczne czyny ulubionych bohaterów. Jest już bardzo źle – ale w końcu dobro i prawość zwyciężają – tak w skali kraju, jak i prywatnych losów bohaterów, którzy potrafią wykaraskać się z największej opresji. I, co ważne, pozytywni bohaterowie są różni: mają na sumieniu błędy i przewinienia, ale łączy ich jedno: nadrzędną wartością jest miłość do ojczyzny, potrzebom Rzeczpospolitej podporządkowują swoje prywatne życie. W tym aspekcie Sienkiewicz podobny jest do Mickiewicza – obaj utrwalili w literaturze rdzenny, bardzo ważny temat polskości, tęsknoty za krajem i miłości do ojczyzny.

Temat: patriotyzm
Co zapunktuje?
Analiza sytuacji politycznej: Polska Sienkiewicza to przecież czas zaborów.

  • Początek lat osiemdziesiątych XIX wieku to nasilenie działań antypolskich zmierzających do wynarodowienia Polaków.
  • Dziadek Sienkiewicza walczył w armii Napoleona, ojciec walczył w powstaniu listopadowym, brat w styczniowym.
  • Rozpacz i brak nadziei po klęsce powstania styczniowego.

Stwierdzenia:

  • Potop przypomina skuteczną obronę państwa polskiego przed Szwedami.
  • Potop napawa nadzieją, pokazując, że „nie ma takowych terminów, z których by się viribus unitis (wspólnymi siłami) podnieść nie można” (Zagłoba).

 

2. Portret szlachty polskiej i rycerstwa polskiego

I tu podobni są wieszcz romantyczny i pozytywistyczny prozaik. Tak Mickiewicz, jak Sienkiewicz kreują sentymentalny, jasny portret szlachty sarmackiej i czystej, ukochanej rzeczpospolitej szlacheckiej. W Panu Tadeuszu i w Trylogii postacie polskich Sarmatów mają swoje wady, ale łatwo wybacza je im czytelnik. Są bowiem patriotami, ostoją polskości i tradycji, są przy tym sympatyczni i trudno chować do nich urazę. W Potopie z pewnością typem Sarmaty jest Onufry Zagłoba – człek rubaszny, kpiarz, opój i żarłok, ale wielki patriota i przyjaciel, a przy tym szlachcic pomysłowy, używający podstępu niczym Ulisses. Obok Kmicic – Sienkiewiczowska wersja Jacka Soplicy. Po błędach młodości, oskarżony nawet o zdradę, rehabilituje się heroiczną walką z wrogiem ojczyzny. Michał Wołodyjowski – Mały Rycerz, uosobienie waleczności, odwagi, patriotyzmu. Z innych części Trylogii nieskazitelną postacią – szlachcicem patriotą – jest Jan Skrzetuski, także Szkot Ketling uznający Polskę za drugą ojczyznę. Fatalny portret otrzymują za to zdrajcy książęta Radziwiłłowie – czyli magnateria polska. Podobnie jak Mickiewicz z wielkim sentymentem i czułością kreuje Sienkiewicz portret szlachcianki polskiej – dumnej patriotki Oleńki czy Hajduczka, czyli Baśki, czy też zmysłowej Krzysi. Mają więc Sarmaci swoje wady, ale bronią się patriotyzmem, religijnością, szczerością uczuć. Jakże to inny obraz od krytycznego, stworzonego w oświeceniu, choćby przez Ignacego Krasickiego…

Temat: szlachta

  • Cechy na minus:
    – anarchia
    – łamanie prawa
    – prywata
    – brak rozsądku i dyscypliny
    – pijaństwo
  • Cechy na plus:
    – gotowość skruchy
    – wiara i religijność
    – uznanie swoich win
    – gotowość do poświęceń
    – miłość ojczyzny

 

3. Miłość

Nie ma powieści Sienkiewicza bez wątku miłosnego. Pisarz jest mistrzem trójkątów, które muszą podczas akcji zostać zredukowane, aby szczerze kochająca się para mogła doświadczyć happy endu. Jest to literacki bieg z przeszkodami do ołtarza, ale Sienkiewicz potrafi sprawić, że śledzi się go z zapartym tchem. Oto ważni bohaterowie:

  • Krzyżacy – Zbyszko z Bogdańca, Danusia, Jagienka. Idealistycznie i pechowo zakochany w Danusi rycerz musi przeżyć porwanie, obłęd i śmierć ukochanej. Tak naprawdę bliska i pisana mu hoża Jagienka i przy niej znajdzie pocieszenie.
  • Quo vadis – miłość Ligii i Winicjusza ma wymiar nawrócenia – przez wzgląd na swoją ukochaną Winicjusz przekonuje się do chrześcijaństwa i dokonuje się w nim przemiana duchowa.
  • Ogniem i mieczem – Helena Kurcewiczówna, Jan Skrzetuski i Bohun. I tu mamy czystą miłość Halszki i Jana, namiętną, zaborczą Bohuna. Porwanie, ucieczka w przebraniu – i szczęśliwy koniec.
  • Potop: ważny wątek miłości uzdrawiającej. Przeznaczeni sobie testamentem Oleńka i Andrzej Kimicic kochają się. Ale on popisuje się okrucieństwem, pijaństwem, i co najgorsze jest oskarżony o zdradę. Takiego kawalera patriotka odrzuca. By odzyskać honor i zdobyć rękę panny, Kimicic zmienia się w bohatera i patriotę. Z kolei na cnotę Billewiczówny nastaje książę Radziwiłł, który więzi ją w Taurogach, ale Oleńka ucieka. Słysząc o zasługach niejakiego bohatera Babinicza, rozpacza, iż sama kocha zdrajcę. Gdy Babinicz okazuje się Kmicicem, mamy happy end. Takie niespodzianki także lubi Sienkiewicz i czytelnicy wszech czasów.
  • Pan Wołodyjowski. Tu rzecz miłosna nieco się komplikuje, bo mamy dwa poziomy zdarzeń. Zanim dojdzie do małżeństw kochających się par, następuje seria pomyłkowych zdarzeń i źle odczytanych uczuć. Basia kocha pana Michała, lecz on zauroczony jest Krzysią. Ta obiecuje mu rękę, lecz gdy przybywa Ketling, pojmuje swoją pomyłkę, rażona piorunem prawdziwego uczucia. Gdy prawda wychodzi na jaw, a Basia ujawnia z kolei swoją tajemnicę, wszystko się normuje – i mamy dwa bardzo udane małżeństwa – teraz pan Michał kocha żonę do szaleństwa, ale pojawia się wróg – podstępny Azja Tuhaj-Bejowicz. Porywa Baśkę, lecz rycerska córka daje sobie z nim radę, rani go i ucieka. Żyje z Michałem szczęśliwie, ale krótko, ten bowiem musi dochować przysięgi, że nie odda twierdzy wrogom, i wraz z Ketlingiem popełni samobójstwo po klęsce Kamieńca Podolskiego. W tej części Trylogii pada jedna z najpiękniejszych literackich definicji miłości – w rozmowie Ketlinga z Krzysią i Basią. Warto ją zapamiętać, bo jeśli miałby być temat maturalny miłosny – to tylko z tą sceną.

 

4. Przyjaźń

Jeden za wszystkich – wszyscy za jednego. Okrzyk pochodzi wprawdzie z książki innego pisarza historycznego – Aleksandra Dumasa i dotyczy trzech muszkieterów, ale Trylogia jest trochę taką polską powieścią płaszcza i szpady. Motto francuskich rycerzy bardzo tu pasuje, bowiem bohaterów łączy szczera przyjaźń, pomagają sobie w opresji i rozumieją się doskonale. Przyjaźń łączy Zagłobę ze wszystkimi bohaterami, pan Wołodyjowski po trudnych początkach, z pojedynkiem włącznie, zostaje wielkim przyjacielem Kmicica, jest też w prawdziwej przyjaźni z Ketlingiem, potrafi poświęcić swoje uczucie dla jego szczęścia, razem walczą, razem zginą. Przyjaźń i solidarność są ważnymi wartościami dla bohaterów Sienkiewiczowskich. Jeśli dodamy do tego dumę, waleczność, silne poczucie honoru i pełen szacunku stosunek do dam – jasno mamy do czynienia z kodeksem rycerskim.

 

5. Ważne wydarzenia w historii Polski

Sienkiewicz nie pisał podręcznika historii, ale powieści historyczne – to oznacza, że badał źródła historyczne, trzymał się faktów, ale… pewne niuanse kreował po swojemu i podkręcał na potrzeby fabuły. Miał prawo, niemniej trzeba trochę uważać i wiedzieć, co podkolorował i po co. Zwłaszcza że przyczynił się do rozpowszechnienia wiedzy o historii kraju bardziej niż tomy podręczników. W Trylogii kanwą wydarzeń uczynił wiek XVII, czyli Polskę rdzennie szlachecką, sarmacką, o mocno rozwiniętej demokracji szlacheckiej. Tę najbardziej oskarżaną o późniejszy upadek. Pokazuje zmagania polskich rycerzy z wrogiem – nieco idealizując postawę Polaków, a demonizując na przykład Chmielnickiego i powstanie Ukraińców, o co sąsiedzi po dziś dzień mają do nas pretensje.

Tematem lektury obowiązkowej, Potopu, jest walka ze Szwedami, najeźdźcą Polski w połowie XVII wieku. Sienkiewicz wiernie trzyma się faktów, przywołuje postacie historyczne jak król Jan Kazimierz czy hetman Czarniecki, ksiądz Kordecki. Ale już obronę Częstochowy przedstawia zupełnie według swojej pisarskiej wyobraźni, czyniąc z niej jeden z największych mitów polskiej literatury. Cała misja Kmicica, który przedziera się przez wrogie wojska, by wysadzić szwedzką armatę, jest, niestety, fikcją literacką. Podobne rozczarowanie czeka tych, którzy emocjonalnie przeżyli rycerską, samobójczą śmierć Małego Rycerza i Ketlinga, pod gruzami pokonanej przez Turków twierdzy w Kamieńcu Podolskim. Obaj rycerze przeżyli. Sienkiewicz chciał budzić emocje, krzepić serca, wzruszać, a nie tworzyć kronikę. Dlatego nie zawsze był wierny prawdzie historycznej.

Z czego korzystał Sienkiewicz? Z Pamiętników Jana Chryzostoma Paska (Zagłoba otrzymał sporo cech szlachcica), ze wspomnień księdza Kordeckiego, źródeł historycznych. Znakomicie oddał język, koloryt i obyczajowość epoki. Tworząc głównych bohaterów, czerpał także z prawdziwych losów siedemnastowiecznych szlachciców – ale tu dużo zmieniał i kształtował sylwetki odpowiednio na potrzeby powieści.

Temat: historia
Co zapunktuje?
Poprawność merytoryczna:

  • Daty, wydarzenia, postacie:
    – potop – to najazd szwedzki w latach 1655-1660
    – królem Polski był wówczas Jan Kazimierz
    – Szwedzi zaatakowali Polskę pod wodzą Karola Gustawa
    – zyskali poparcie polskiej magnaterii, co poczytano jej za zdradę
    – polska szlachta pod wodzą króla zebrała siły, zawiązała konfederację i pokonała Szwedów
    – wojna zakończyła się korzystnym dla Polski pokojem w Oliwie w 1660 roku
  • Uwaga o prawdziwych pierwowzorach głównych bohaterów:
    – prototypem Kmicica jest Samuel Kmicic – chorąży orszański, awanturnik i pieniacz, który został skazany za swoje przewinienia, ale ułaskawiono go za zasługi złożone ojczyźnie

 

6. Wartości chrześcijańskie

Sienkiewicz na kartach swoich powieści propaguje wartości chrześcijańskie i katolickie. Katolicyzm związany jest zresztą z patriotyzmem, polskością, jest trwałym elementem rzeczpospolitej szlacheckiej, należy do jej rzeczywistości. Gdzie to widać?

  • Quo vadis – powieść o męczeństwie i prawości pierwszych chrześcijan prześladowanych przez Rzymian z demonicznym cesarzem Neronem na czele. Dzieło nagrodzone, docenione przez świat. Przedstawia chrześcijaństwo, ideę miłości bliźniego i wybaczania w bardzo pięknym świetle.
  • Bohaterowie Trylogii są pobożni, są wiernymi katolikami i deklarują często wierność Bogu, Matce Boskiej. Rycerze składają przysięgi w kościele („tak mi dopomóż Bóg”), Wołodyjowski deklaruje wybudować kościół lub złożyć życie w ofierze ojczyźnie za uratowanie Baśki. Najważniejszym i wzniosłym punktem akcji Potopu jest obrona Jasnej Góry, szlachetna sylwetka księdza Kordeckiego. Wreszcie – rehabilitacja Kmicica także odbywa się w kościele i zostaje uprawomocniona świętością tego miejsca.

Temat: wiara
Co zapunktuje?

  • Przywiązanie Polaków do religii.
  • Oburzenie po ataku Szwedów na miejsce kultu – Częstochowę.
  • Religijny wymiar wojen z Turkami, Tatarami i ze Szwedami.
  • Przypomnienie przysiąg jakie składają Wołodyjowski (wybudowanie kościoła) lub Podbipięta (ścięcie trzech głów pogańskich).

 

7. Sceny batalistyczne i sceny okrucieństwa w literaturze

  • Sceny bitew u Sienkiewicza
    W Potopie ważne są: pojedynek Kmicica z panem Wołodyjowskim, zwieńczony słynnym „Kończ waść, wstydu oszczędź” (ale pamiętamy, że Mały Rycerz daruje życie niepoprawnemu szlachcicowi) i obrona Jasnej Góry. Tu dużą rolę odgrywa Kmicic wysadzający armatę wroga. Moment, w którym orszak Jana Kazimierza wpada w zasadzkę, Kimicic zostaje ranny, a króla ratują górale – też wart jest uwagi. Pisząc o scenach batalistycznych u Sienkiewicza, zawsze można podkreślić ich dynamikę, barwność opisu i emocje, które wzbudzają. Sienkiewicz był bowiem mistrzem napięcia, grozy i nastroju długo przed współczesnymi filmowcami. Inne ważne sceny to bitwa pod Grunwaldem z Krzyżaków, obrona Zbaraża z Ogniem i mieczem (tu w straszliwy sposób ginie Longin Podbipięta, ściąwszy wcześniej trzy głowy niewiernych), a także obrona Kamieńca Podolskiego w finale Pana Wołodyjowskiego.
  • Sceny okrutne – a trzeba wiedzieć, że Sienkiewicz jest polskim mistrzem w tej dziedzinie.
    • Oto Quo vadis – jedna z najokrutniejszych w literaturze scen z lwami wypuszczonymi na chrześcijan na oczach rzymskiej widowni.
    • W Krzyżakach – opis tortur, jakie zadano Jurandowi ze Spychowa, wymaga prawdziwego hartu ducha.
    • W Potopie – torturowany jest z kolei Kmicic, gdy po akcji pod Częstochową wpada w ręce Szwedów. Również masakra, jakiej dokonał Kmicic na Butrymach, nie należy do scen łagodnie opisanych. Sienkiewicz nie boi się krwawego, drastycznego i bardzo szczegółowego opisu męczarni i bólu.
    • Popisowym numerem okrucieństwa w prozie jest nabijanie na pal Azji Tuhajbejowicza w Panu Wołodyjowskim.
  • Obraz wsi polskiej i niedola ubogiego dziecka oraz propagowanie programu pozytywistów realizuje Sienkiewicz w nowelach. Wystarczy pamiętać założenia, takie jak praca u podstaw, organicyzm, scjentyzm, konieczność oświaty dla ubogich, dzieci i chłopów, praktycyzm i rozsądek – a łatwo znaleźć potwierdzenie tych założeń w Janku Muzykancie czy Szkicach węglem.

Temat: wojna, okrucieństwo i niedola
Co zapunktuje?
Ocena opisów: dynamika, barwność, silne wrażenie na odbiorcy

  • realizm szczegółu
  • Sienkiewicz jako mistrz napięcia, grozy, budowania nastroju
  • przypomnienie bitew: Grunwaldu, obrony Częstochowy czy Zbaraża.

Sienkiewiczowski model powieści historycznej

Potop

Dane:

  • powstawał w latach 1884-1886
  • jest drugą częścią Trylogii – dzieła poświęconego Polsce XVII wieku
  • tłem historycznym są dwa lata najazdu szwedzkiego na Polskę – 1655 i 1656 rok
  • główni bohaterowie – Andrzej Kmicic – chorąży orszański – i jego narzeczona Oleńka Billewiczówna

Gatunek – powieść historyczna, ale z elementami epopei, baśni, westernu, romansu przygodowego.

Tematyka:

  1. Rzeczpospolita i szlachta polska w czasie wojny ze Szwedami – potęga ojczyzny, patriotyzm jej obrońców.
  2. Perypetie miłosne Kmicica i Oleńki.

Cel i przesłanie

  • ku pokrzepieniu serc Polaków
  • rozpropagowanie wiedzy o historii XVII wieku
  • ukazanie potęgi i świetności dawnej Polski
  • utrwalenie poczucia tożsamości narodowej
  • ukazanie wzorców patriotycznych

Kluczowe wydarzenia

  • Spotkanie Kmicica z Oleńką w Wodoktach. Początek miłości.
  • Burdy kompanów Kmicica, zatarg ze szlachtą, która wybija towarzyszy bohatera; masakra Butrymów.
  • Oleńka odrzuca niemoralnego Kmicica zabijakę.
  • Kmicic porywa Oleńkę, pojedynek z Wołodyjowskim.
  • Uczta w Kiejdanach – przysięga Kmicica dana Radziwiłłowi i zdrada magnata.
  • Kmicic próbuje porwać księcia Bogusława.
  • Kmicic jako Babinicz walczy przeciw Szwedom.
  • Obrona Jasnej Góry – Kmicic wysadza armatę.
  • Obrona króla Jana Kazimierza w wąwozie górskim.
  • Rehabilitacja Kmicica listem królewskim.
  • Uzyskanie ręki Oleńki.

Kmicic – najważniejszy bohater:

  • Chorąży orszański, młody, pełen energii szlachcic.
  • Przybywa poznać zapisaną mu testamentem narzeczoną.
  • Z wzajemnością kocha Oleńkę.
  • Popełnia błędy młodości – awantury, uczty z kompanami, mściwy najazd na szlachtę.
  • Jest patriotą, pragnie dobra ojczyzny.
  • Składa przysięgę Radziwiłłowi, magnat okazuje się zdrajcą.
  • Sytuacja tragiczna Kmicica – albo złamie przysięgę, albo będzie zdrajcą ojczyzny.
  • Akt odwagi – próbuje porwać księcia Bogusława.
  • Jako Babinicz formuje oddział przeciw Szwedom.
  • Wsławia się podczas obrony Częstochowy.
  • Wpada w ręce wroga, znosi tortury, ucieka.
  • Ranny w obronie króla Jana Kazimierza.
  • Rehabilitowany, uznany za bohatera.
  • Żeni się z Oleńką.

Kmicic – cechy bohatera romantycznego:

  • popełnia błędy młodości
  • odrzuca go ukochana
  • uczucie do kobiety jest motorem jego działań
  • konflikt tragiczny – gdy stoi po stronie Radziwiłła
  • oskarżony o zdradę, odrzucony przez szlachtę
  • samotny w walce w przebraniu
  • doznaje metamorfozy – z hulaki w bojownika o ojczyznę

Kmicic – cechy nieromantyczne:

  • nie ma nic wspólnego z poezją ani mistyką
  • sam jest winien kłopotom miłosnym
  • nie usiłuje popełnić samobójstwa
  • walczy realnie, jako żołnierz
  • szczęśliwie kończą się jego dzieje

Porównanie Soplicy i Kmicica

Podobieństwa:

• awanturnicza młodość
• gwałtowny, dumny charakter
• zabójstwo Stolnika, mord Butrymów
• pomówienie o zdradę wobec ojczyzny
• zatarg z magnaterią
• walka pod przybranym nazwiskiem
• patriotyzm
• rehabilitacja za czyny na rzecz Rzeczpospolitej

Różnice:

• wątek kapłański w przypadku Soplicy
• brak różnic społecznych w związku z Oleńką
• wiek bohaterów
• rodzaj walki – tu emisariusz, tam żołnierz
• miłość zakończona małżeństwem w przypadku Kmicica
• szczęśliwe zakończenie przygód Kmicica – śmierć Soplicy

Postacie historyczne:

– król Jan Kazimierz
– królowa Maria Kazimiera
– Janusz i Bogusław Radziwiłłowie
– ksiądz Kordecki
– król szwedzki Karol Gustaw

 

Wstępy do prac o Potopie

  • Potop – to tytuł metaforyczny. Tak obrazowo nazwał Sienkiewicz najazd Szwedów na Polskę w połowie XVII w. Metafora stała się własnością narodu, swoistą polską alegorią.
  • Trylogia, postrzegana jako najważniejsza polska powieść historyczna, jest także panoramą obyczajów XVII w. i znakomitym portretem ówczesnej szlachty.
  • Potop jest barwnie napisanym, żywym, zajmującym romansem usytuowanym na tle wydarzeń historycznych.
  • Wojna, miłość, zdrada, porwania – oto najlepszy przepis na bestsellerową powieść. Sienkiewicz wiedział to doskonale i miał talent, który pozwolił mu tę wiedzę po mistrzowsku wykorzystać.
  • Kto tak naprawdę uczył Polaków historii XVII w.? Bynajmniej nie podręczniki historii, lecz Henryk Sienkiewicz – twórca Trylogii i jej niezapomnianych bohaterów.

Tematy z Sienkiewicza

  • Jaki obraz Polaków XVII wieku wyłania się z Potopu Henryka Sienkiewicza? Punktem wyjścia swoich rozważań uczyń wnioski z analizy danych fragmentów powieści. Zwróć uwagę na ich znaczenie dla całości utworu.
  • Różne koncepcje miłości na podstawie wypowiedzi Ketlinga z Pana Wołodyjowskiego i dziejów Oleńki i Kmicica.
  • Porównaj dzieje Andrzeja Kimicica i Jacka Soplicy. Udowodnij, że nadrzędną wartością dla obu bohaterów jest miłość ojczyzny.
  • Słynne pojedynki literackie – porównaj opis pojedynku Kmicica z Wołodyjowskim z pojedynkiem Hektora z Achillesem.
  • Kluczowe znaczenie uczty w Kiejdanach w biografii Andrzeja Kimicica – zinterpretuj na podstawie przytoczonego fragmentu i znajomości całej lektury.
  • Portret Sarmaty na przykładzie satyry Ignacego Krasickiego Do króla oraz wystąpienia Zagłoby przed Radziwiłłem – i znajomości Potopu.
  • Szlachta polska oczami Sienkiewicza i Mickiewicza – na podstawie Pana Tadeusza i Potopu.

 

Zobacz:

Jak w literaturze polskiej rozwijała się powieść historyczna?

Sienkiewiczowski model powieści historycznej

Henryk ­Sienkiewicz – jak pisać o…

Henryk ­Sienkiewicz. Jego rola w literaturze polskiej

Henryk Sienkiewicz – portret

Twórczość Henryka Sienkiewicza