Cechy gatunkowe powieści
- wielowątkowa fabuła,
- uporządkowany przebieg zdarzeń,
- przeplatanie się wątków i epizodów,
- obecność narratora,
- elementy opowiadania, opisu, charakterystyki.
Krzyżacy jako powieść historyczna
Akcja umieszczona jest w przeszłości, w epoce innej niż żył autor powieści.
Akcja Krzyżaków toczy się w końcu XIV i na początku XV w. (Sienkiewicz żył w latach 1846-1916, więc powieść pisał prawie pięćset lat po opisywanych w niej zdarzeniach).
Czas, choć historyczny, jest uporządkowany, akcja powieści toczy się zgodnie z czasem historycznym i po kolei.
Akcja powieści rozpoczyna się w 1399 r., trwa rok, później następuje przeskok w czasie – do roku 1410 (bitwa pod Grunwaldem), a w Epilogu autor wspomina jeszcze rok 1466 – odzyskanie Pomorza przez Polskę po zakończonej wojnie trzynastoletniej.
W zdarzenia fikcyjne (fikcję literacką) wplecione są ważne zdarzenia historyczne.
Główni bohaterowie Krzyżaków (postacie fikcyjne) znajdują się w środku zdarzeń historycznych – przeżywają śmierć królowej Jadwigi, wrogie stosunki z Krzyżakami, biorą udział w bitwie pod Grunwaldem. Na tym tle historycznym toczą się ich prywatne losy.
Do wydarzeń historycznych, o których jest mowa w powieści, należą:
- narodziny córki Jagiełły (22 czerwca 1399 r.),
- śmierć królowej (17 lipca 1399 r.),
- bitwa pod Grunwaldem (15 lipca 1410 r.),
- pokój toruński po wojnie trzynastoletniej (1466 r.), kiedy to Polska odzyskała Pomorze, Malbork i Elbląg (Epilog).
W powieści występują postacie historyczne, choć nie odgrywają one wielkiej roli w samej akcji.
Do najważniejszych postaci historycznych pojawiających się w Krzyżakach należą:
- król Władysław Jagiełło, jego brat Świdrygiełło,
- królowa Jadwiga (nie jest pokazana w akcji, ale dużo się o niej mówi, poddani przeżywają jej śmierć),
- księstwo mazowieckie: książę Janusz i księżna Anna Danuta,
- wielki książę litewski Witold,
- słynni polscy rycerze, np. Zawisza z Garbowa, Powała z Taczewa, Zyndram z Maszkowic,
- mistrzowie zakonu, np. Konrad von Jungingen, jego brat i następca Ulryk von Jungingen,
- rycerze zakonu, np. Kuno von Lichtenstein.
W powieści pojawiają się znane miejsca historyczne, przedstawione realistycznie, zgodnie z prawdą historyczną.
Do miejsc takich należą:
- miasta Królestwa Polskiego, np. Kraków, Tyniec, Ciechanów, Sieradz, Płock,
- miejsca walk – Grunwald,
- siedziby krzyżackie, np. Szczytno, Malbork.
Obecne są elementy obyczajowe, kulturowe z opisywanej epoki.
Sienkiewicz opisuje:
- obyczaje rycerskie,
- zwyczaje średniowieczne,
- stroje,
- wygląd miast (np. bogatego Krakowa).
Narrator wszechwiedzący, zazwyczaj trzecioosobowy, o dużej wiedzy historycznej. Autor korzysta z materiałów źródłowych.
Narrator przedstawia znane sobie i Polakom fakty z historii w sposób subiektywny – nierzadko komentuje zdarzenia, stojąc po stronie polskiej. Sienkiewicz prowadził długotrwałe studia nad historią przełomu XIV i XV w. Autor korzystał z opracowań takich jak Dzieje Polski Jana Długosza oraz Jadwiga i Jagiełło Karola Szajnochy.
W niektórych powieściach obecna archaizacja, której zadaniem było uwiarygodnianie relacji.
Powieść Krzyżacy nie jest napisana polszczyzną współczesną Sienkiewiczowi, ale nie jest to też język polski używany w średniowieczu. Sienkiewicz w usta swoich bohaterów wkładał słowa albo konstrukcje zdań stylizowane na archaiczne, wykorzystał także gwarę górali podhalańskich.
Pojawiają się:
- cytaty, przysłowia z języka łacińskiego,
- pojedyncze słowa z epoki staropolskiej (np. knecht – pachołek, zali – czy, kasztel – zamek),
- dawna odmiana wyrazów (np. w Prusiech, cichaj, Maćków, utrudzon),
- wzorowane na łacinie zdania (z orzeczeniem na końcu zdania),
- dawne powiedzenia, frazeologizmy (np. tak mi dopomóż Bóg i Święty Krzyż).
Zobacz:
Jakie obyczaje rycerskie zostały opisane w Krzyżakach Henryka Sienkiewicza?