A oto gatunki, które łączą się w spoistą całość w ramach Potopu:
- Powieść historyczna
Czyli taka, która na tle wydarzeń historycznych (najazd Szwedów na Polskę) przedstawia fikcyjny wątek kilku postaci (romansowe dzieje Kmicica i Oleńki). Należy dodać że powieść historyczna Sienkiewicza jest syntezą typu dokumentarnego (pisanego na podstawie dokładnych badań źródeł i dokumentów) i typu walterskotowskiego (przedstawiającego żywą akcję romansu, eksponowaną i pierwszoplanową wobec historii). Sienkiewicz świetnie łączy obie metody pisarskie.
- Epopeja
Pierwiastki epopeiczne to na przykład:- liczne sceny batalistyczne i opisy pojedynków (np. pojedynek Kmicica z Wołodyjowskim);
- obecność bohaterów obdarzonych niezwykłymi zdolnościami herosów (np. mistrzostwo szabli);
- sceny legendarne, wzniosłe, istotne dla całości dzieła i historii – np. obrona Jasnej Góry.
- Często używa Sienkiewicz porównań homeryckich i szczegółowych opisów broni, strojów, bitew (realizm szczegółu).
- Baśń
Bohaterowie dzielą się na dobrych i złych, lecz dobro zwycięża. Autor stawia postacie w sytuacjach pozornie bez wyjścia, lecz wychodzą z opresji i nic nie łamie ich rycerskiej doskonałości. Zdarzają się nawet baśniowe elementy magii, czarów, obowiązuje zasada kara-nagroda za czyny – zwłaszcza w przypadku Kmicica. Typowe dla baśni jest również okazywanie się „kimś innym” (Babinicz okazuje się Kmicicem) i pokonywanie szeregu przeszkód, by zdobyć rękę ukochanej (Kmicic starający się o rękę Oleńki).
- Romans przygodowy
Jego schemat obowiązuje w całej Trylogii. Bohaterkę kochają zwykle dwaj mężczyźni, najgorsze, że ukochana dziewczyna wpada w ręce wroga politycznego. Ale rycerz walczy o swoją damę i zwycięża. Popatrzmy na trójkąty romansowe:- Helena – Bohun – Skrzetuski (Ogniem i mieczem),
- Oleńka – Radziwiłł – Kmicic (Potop),
-
Basia – Azja – Wołodyjowski (Pan Wołodyjowski).
Trójkąty ulegają oczywiście redukcji i wieńczy je happy end – małżeństwo pozytywnych bohaterów.
- Western
Otóż jest w Potopie trochę z konwencji westernu. Jego cechy to:- typ silnego, mocnego bohatera o złotym sercu, broniącego prawa i idei (Kmicic, Wołodyjowski);
- pojedynki;
- mistrzostwo szabli (w westernie – strzału);
- porwanie ukochanej kobiety;
- zły wróg – tu Radziwiłł; zemsta za przyjaciół (Kmicic mści się za towarzyszy);
- optymistyczne zakończenie – podobnie jak w baśni dobro zwycięża.
Zobacz:
Jakie były cele i okoliczności powstania Potopu Henryka Sienkiewicza?
Jakie wydarzenia Potopu uznasz za kluczowe dla akcji powieści?
Jak w literaturze polskiej rozwijała się powieść historyczna?
Jakich wydarzeń dotyczy akcja Pana Wołodyjowskiego Henryka Sienkiewicza