Wokulski – romantyk czy pozytywista?
To dyżurny temat rozprawki z Lalki zadawany niemal przez wszystkich polonistów, piszą o tym kolejne pokolenia licealistów. A jeśli nie piszą, to odpowiadają, więc umieć wymienić romantyczne i pozytywistyczne cechy Wokulskiego po prostu należy. Kwestia jest rzeczywiście dość istotna. Bohater to postać z pogranicza epok, dlatego pytanie w temacie jest trochę podchwytliwe.
Wokulski jako bohater romantyczny
- Brał udział w powstaniu styczniowym – poświęcił zatem młodość patriotycznej walce, miłość ojczyzny okazała się dla niego ważną sprawą.
- Miłość do Izabeli Łęckiej napotykała trudności przede wszystkim ze względu na różnice społeczne. Dlatego to od początku romantyczna miłość, dla której przeszkodą stały się konwenanse i układy.
- Miłość do Izabeli to uczucie wszechogarniające, paraliżujące umysł Wokulskiego, jego jedyna idea – jest na tym etapie romantycznym typem kochanka na miarę Gustawa z IV części Dziadów.
- Tragiczne zakończenie miłości spowodowało, że Wokulski próbował popełnić samobójstwo. Został jednak uratowany i na nowo musiał podjąć trud życia.
- Niejasny, otwarty koniec – wysadzając ruiny, Wokulski mógł zginąć, ale też mógł zniknąć po to, by rozpocząć kolejny etap życia, być może jako kto inny. Tajemniczość, niejasne okoliczności „śmierci”, metamorfoza – to typowe cechy bohatera romantycznego.
Wokulski jako bohater realistyczny
- Szacunek dla nauki, pragnienie wiedzy i przyznawanie jej prymatu nad irracjonalizmem.
- Wokulski był silną przedsiębiorczą jednostką – po powstaniu energicznie działał i organizował sobie życie. Doszedł do fortuny własną pracą i wysiłkiem.
- Wokulski stał na granicy dwóch światów: upadającego świata arystokracji (kraina Izabeli) i rodzącego się świata kapitalizmu (świata, do którego należał Wokulski jako bogaty kupiec). Pokrywało się to zresztą ze zderzeniem odchodzącego romantyzmu (miłość Wokulskiego) i nadchodzącego pozytywizmu (racjonalizm bohatera).
- Wokulski zajmował się działalnością filantropijną i społeczną – zauważał nędzę biedoty, starał się jej pomóc – realizował hasło pracy u podstaw.
- Elementy romantyczne są w przypadku tego bohatera nieco odwrócone: oto, jako młody, rzucił się w wir nauki, walki powstańczej, dopiero potem nastąpił prywatny wątek biografii – czyli miłość. W przypadku typowego bohatera romantycznego bywało zazwyczaj odwrotnie.
Cechy pozytywistyczne
Każdy bohater pozytywistyczny powinien w swoim życiu dążyć do realizacji haseł głoszonych w tej epoce – pracy u podstaw (zainteresowanie losem najuboższych), pracy organicznej, emancypacji kobiet, asymilacji mniejszości narodowych. Bohater pozytywistyczny powinien także sam kształcić się i pracować. Wszystkie te cechy możemy odnaleźć u Stanisława Wokulskiego.
Od wczesnej młodości cechował go „głód wiedzy”. Już podczas pracy w sklepie Hopfera chętnie pobierał nauki od swego pryncypała, potem – pomimo drwin kolegów – uczył się w Szkole Przygotowawczej i Szkole Głównej. Wszystkie zarobione pieniądze przeznaczał na zdobywanie wiedzy. Prawdopodobnie osiągnąłby wyższe wykształcenie, gdyby nie udział w powstaniu styczniowym i zesłanie na Syberię. Ale także czas zsyłki wykorzystał Wokulski do pogłębiania swojej wiedzy, pod okiem zesłanych naukowców rosyjskich prowadził badania. Po powrocie do kraju chciał kontynuować swoją pracę naukową, ale zniechęcił się i rozpoczął pracę w sklepie Mincla, najpierw jako subiekt, a gdy się ożenił z Minclową, jako właściciel sklepu. Stanisław Wokulski realizował hasła pracy organicznej – rozbudował sklep, założył spółkę do handlu ze Wschodem (założeniem pozytywistycznej pracy organicznej było bogacenie się obywateli, a tym samym całego społeczeństwa).
Wokulski miał ogromny szacunek dla nauki i wynalazców – profesora chemii, Geista, i krewnego Łęckich, również odkrywcy, Juliana Ochockiego. Nie wiemy, czy po rozczarowaniu miłosnym nie wyjechał Wokulski właśnie do Paryża, by pracować naukowo razem z Geistem.
Wokulski był też filantropem, sam poznał, co to bieda, więc rozumiał konieczność pomocy najuboższym. Pomagał rodzinie furmana Wysockiego i jego bratu – dróżnikowi Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej, młodemu Węgiełkowi, fundował stypendia studentom, wspomagał rzemieślników i kramarzy w założeniu warsztatów i sklepów, dawał pieniądze siostrom zakonnym na ochronki dla dzieci, a także przeznaczał liczne dobra materialne dla potrzebujących (na przykład sukno na ubrania). Wśród biedaków, którym pomógł, była też kobieta upadła, prostytutka. Dzięki wsparciu Wokulskiego magdalenka mogła zacząć pracować i stać się niezależna. Bohater Lalki realizował też pozytywistyczne hasło emancypacji kobiet, dając pracę w sklepie pani Helenie Stawskiej. Dzięki niej mogła ona utrzymać swoją matkę i córeczkę.
Wśród przyjaciół Wokulskiego byli Żydzi – doktor Szuman, młody Szlangbaum, z którym przebywał na zesłaniu.
Cechy romantyczne
Urodzony i wychowany w dobie romantyzmu, nie potrafił być obojętny na los ojczyzny, jak prawdziwy romantyk za udział w powstaniu styczniowym został zesłany na Syberię – „Gotował wraz z innymi to piwo, które do dziś dnia pijemy, i sam w rezultacie oparł się aż gdzieś koło Irkucka”. Po powrocie do kraju nie żył pełnią życia, dopiero romantyczna miłość do Izabeli wyzwoliła w nim nieznane dotąd uczucia. Idealizował wybrankę, jak zakochany romantyk marzył o „komunii dusz”. Był ślepy na jej wszystkie wady. Wszelkie swoje działania podporządkowywał jednemu celowi – zdobyciu ukochanej. Ale trzeba zwrócić uwagę, że choć kochał Izabelę jak romantyk, to zdobywał ją jak pozytywista. Postępował jak kupiec (może podświadomie?), ofiarując za miłość… pieniądze – kupił zastawę stołową Łęckich, ich kamienicę, wykupił weksle, zapewnił Izabeli to, czego ona oczekiwała – wysoki standard życia. Tylko w ten sposób mógł zmazać w jej oczach największą swoją wadę – to, że zarabiał pracą własnych rąk. Ale pomimo zgody ukochanej na małżeństwo nie zdobył szczęścia, zdradzony, jak typowy romantyk, próbował popełnić samobójstwo. Wśród cech charakteru Wokulskiego odnajdziemy jeszcze inne typowo romantyczne, jak choćby: skłonność do głębokich przemyśleń, depresji (nagły wyjazd do Paryża), załamań i analizy własnych uczuć – wspominał każdy uśmiech, spojrzenie Izabeli. Był indywidualistą, nie potrafił się podporządkować nikomu.
Zakończenie
W pozytywistycznym kupcu, który ogromnym wysiłkiem woli i ciężką pracą fizyczną zdobył majątek, krył się romantyczny kochanek, który idealizował przedmiot swoich westchnień i marzył o wielkiej miłości. Czy możemy powiedzieć, że romantyk zwyciężył pozytywistę? Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta. Stanisław Wokulski to przecież także typowy wysadzony z siodła, pozbawiony majątku szlachcic, który osiągnął sukces dzięki pracy. Pod wpływem miłości do panny Izabeli miał poczucie sprzeniewierzenia się samemu sobie. Wiedział, że wiele osiągnął zarówno na polu nauki, jak i działalności handlowej, ale pogardzał sobą za ubieganie się o względy ludzi, którzy w gruncie rzeczy traktowali go jak kogoś gorszego. Rozczarowany i załamany próbował po raz kolejny popełnić samobójstwo, ale właśnie – próbował! Nie wiemy, czy rzeczywiście odebrał sobie życie, czy może porzucił wszystko i wraz z Geistem prowadził badania naukowe.
Zagadkowe zniknięcie bohatera to też cecha biografii romantyka, samobójstwo z miłości również. Ale już podjęcie pracy naukowej byłoby cechą pozytywisty.
Zobacz:
Stanisław Wokulski – bohater pozytywistyczny czy romantyczny?
Rola miłości w życiu Wokulskiego. Czy odegrała ona rolę konstruktywną czy raczej destruktywną?
Przedstaw dzieje Stanisława Wokulskiego – głównego bohatera Lalki