Wokulski – romantyk czy pozytywista? Wykaż złożoność kreacji bohatera, odwołując się do podanego fragmentu Lalki.
Wróciwszy do miasta, Wokulski przede wszystkim kupił złoty medalion, umieścił w nim skrawek nowego metalu i zawiesił na szyi jak szkaplerz. Chciał przespacerować się, ale spostrzegł, że ruch uliczny męczy go; więc poszedł do siebie. „Czemu ja się wracam? – szeptał. – Dlaczego nie idę do Geista do roboty? …” Usiadł na fotelu i utonął we wspomnieniach. Widział sklep Hopfera, stołowe pokoje i gości, którzy drwili z niego; widział swoją maszynę o wieczystym ruchu i model balonu, któremu usiłował nadać kierunek. Widział Kasię Hopfer, która mizerniała z miłości do niego…
„Do roboty!… Dlaczego ja nie idę do roboty?…”
Wzrok jego machinalnie padł na stół, gdzie leżał niedawno kupiony Mickiewicz. „Ile razy ja to czytałem!…” – westchnął, biorąc książkę do ręki. Książka otworzyła się sama i Wokulski przeczytał: „Zrywam się, biegnę, składam na pamięć wyrazy, którymi mam złorzeczyć okrucieństwu twemu, składane, zapomniane już po milion razy… Ale gdy ciebie ujrzę, nie pojmuję, czemu znowu jestem spokojny, zimniejszy nad głazy, aby goreć na nowo, milczeć po dawnemu…”. „Teraz już wiem, przez kogo jestem tak zaczarowany…” Uczuł łzę pod powieką, lecz pohamował się i – nie splamiła mu twarzy. „Zmarnowaliście życie moje… Zatruliście dwa pokolenia!… – szepnął. – Oto skutki waszych sentymentalnych poglądów na miłość…” Złożył książkę i cisnął ją w kąt pokoju, aż rozleciały się kartki. Książka odbiła się od ściany, spadła na umywalkę i ze smutnym szelestem stoczyła się na podłogę. „Dobrze ci tak! Tam twoje miejsce… – myślał Wokulski. – Bo któż to miłość przedstawił mi jako świętą tajemnicę? Kto nauczył mnie gardzić codziennymi kobietami, a szukać niepochwytnego ideału?… Miłość jest radością świata, słońcem życia, wesołą melodią w pustyni, a ty co z niej zrobiłeś?… Żałobny ołtarz, przed którym śpiewają się egzekwie nad zdeptanym sercem ludzkim!”.Wtem nasunęło mu się pytanie: „Jeżeli poezja zatruła twoje życie, to któż zatruł ja samą? I dlaczego Mickiewicz, zamiast śmiać się i swawolić jak francuscy pieśniarze – umiał tylko tęsknić i rozpaczać? Bo on, tak jak i ja, kochał pannę wysokiego urodzenia, która mogła stać się nagrodą nie rozumu, nie pracy, nie poświęceń, nawet nie geniuszu, ale … pieniędzy i tytułu…”.
„Biedny męczenniku! – szepnął Wokulski. – Tyś oddał narodowi, coś miał najlepszego; lecz cóżeś winien, że przelewając w niego własną duszę, razem z nią przelałeś cierpienia, jakimi nasycali ciebie? To oni są winni twoim, moim i naszym nieszczęściom…” Podniósł się z fotela i ze czcią zebrał porozdzierane kartki. „Nie dość, że byłeś umęczony przez nich, ale jeszcze miałbyś odpowiadać za ich występki? … To oni winni, oni, że twoje serce, zamiast śpiewać, jęczało jak dzwon rozbity”.
Wyjaśnienie zadania
Uważnie przeczytaj temat i zastanów się nad nim. To wcale nie jest takie łatwe, jak mogłoby się wydawać w pierwszej chwili. Zwróć uwagę, że temat został sformułowany w sposób, który ma za zadanie sprawdzić umiejętność pracy z fragmentem dzieła i nie tylko znajomość utworu, ale także ogólną, humanistyczną wiedzę, a przy tym dość dokładnie znajomość dwóch epok. Pisząc wypracowanie na taki temat, bazujesz na konkretnych wiadomościach, ale wszystkie tezy musisz uzasadnić komentarzami i obserwacjami.
Najprostszy plan pracy
- sformułowanie wniosku kończącego wypracowanie: u bohatera powieści znajdziemy cechy i romantyka, i pozytywisty;
- po jednym punkcie za wymienienie każdej cechy Wokulskiego – pozytywisty i przytoczenie po jednym choćby argumencie potwierdzającym tę tezę (niekoniecznie z tekstu – odwołaj się do znajomości powieści);
- po jednym punkcie za wymienienie każdej cechy Wokulskiego – romantyka i przytoczenie po jednym choćby argumencie potwierdzającym tę tezę;
- wykazanie, że bohater to człowiek o złożonej osobowości; ukazanie pewnych sprzeczności w jego postępowaniu;
- ogólną charakterystykę bohatera, przedstawienie jego postaci;
- przedstawienie (krótko) powieści.
Konspekt:
Wstęp
- Ogólne informacje o powieści: kiedy i w jakich okolicznościach powstała i została wydrukowana. We wstępie mogą się także pojawić informacje o autorze, czyli krótki rys biograficzny Prusa: kim był, czym się zajmował, jakie powieści napisał i jakie poruszał w nich problemy. Wszystkie te informacje mają konkretny cel. Są niejako wprowadzeniem do rozważań nad sednem sprawy.
- Porównanie epok romantyzmu i pozytywizmu i zwrócenie uwagi na typ bohatera. Takie kontrastowe rozróżnienie we wstępie na pewno ułatwi odpowiedź na postawione pytanie i uzasadnienie jej w rozwinięciu.
- Nakreślenie portretu psychologicznego głównego bohatera. Już we wstępie można zasugerować, że Wokulski jest zbyt skomplikowaną osobowością, żeby określić go jednoznacznie.
Rozwinięcie
- Postawienie tezy, którą w dalszej części wypracowania trzeba udowodnić albo obalić. Teza może brzmieć przewrotnie, np. Wokulski jest pozytywistą. W takim przypadku trzeba znaleźć argumenty za, a wszystkie przeciw obalić. Najbardziej oczywiste z argumentów za: Po pierwsze, Wokulski jest jednak pozytywistą, dlatego że jest bohaterem powieści realistycznej, charakterystycznej dla tej epoki. Po drugie, jest typowym przedstawicielem pozytywizmu, biorąc pod uwagę jego poglądy i charakterystyczny dla pozytywizmu sposób kreacji tego bohatera: począwszy od wyglądu zewnętrznego, poprzez zawód, zainteresowania, a skończywszy na sposobie zachowania. W postaci Wokulskiego można zauważyć pewne cechy charakterystyczne dla bohatera romantycznego, ale służy to innemu celowi – dzięki takiemu zabiegowi postać jest pogłębiona psychologiczne, bardziej rzeczywista, realistyczna – a to już cecha pozytywizmu.
- Ukazanie Wokulskiego jako przedsiębiorczego i pełnego energii kapitalisty. Nie boi się ryzyka i potrafi pomnożyć swój majątek. Jest zafascynowany postępem technicznym. Obserwuje najnowsze osiągnięcia w tej dziedzinie i czyta o nich. Jest racjonalistą, ale potrafi też przewidywać. Pozbawiony uprzedzeń – pomaga prostytutce, pomaga ludziom ubogim i przejmuje się ich losem. Zauważ, że jednocześnie w kreacji bohatera można znaleźć wiele cech romantyka. Zwróć uwagę, że Wokulski to idealista przeżywający wciąż rozterki. Ciągle analizuje swoje życie uczuciowe, jest niemal uzależniony od uczucia. Idealizuje Izabelę i swoją miłość do niej. Jednocześnie jest to człowiek bardzo samotny – jest kupcem, z pochodzenia szlachcicem, z pasji zaś naukowcem. Jest też postacią tajemniczą i potencjalnym samobójcą.
Zakończenie
- Wniosek, że w powieści Prus wyraźnie krytykuje pewne idee romantyczne. Istnieją takie elementy romantyzmu, co do których autor jest przychylnie nastawiony, ale romantyzm raczej zostaje wyśmiany przez autora. Staje się antywzorem, antyprzykładem. System starego świata upada i niesie za sobą ofiary.
Warianty wstępu
Wariant 1
We wstępie możesz zacząć od kilku ogólnych informacji o powieści. Napisz kiedy powstała i w jakich okolicznościach, została wydrukowana. We wstępie możesz także zawrzeć kilka informacji o autorze, czyli krótki rys biograficzny Prusa: kim był, czym się zajmował, jakie powieści napisał i jakie poruszał w nich problemy. Pamiętaj, że te wszystkie informacje mają konkretny cel. Są niejako wprowadzeniem do rozważań nad sednem sprawy. Możesz nakreślić bardzo ogólnie sylwetkę głównego bohatera i jego działań w kontekście realiów powieści. Nie musisz bezpośrednio odwoływać się do poniższego fragmentu; chodzi raczej o zakreślenie problemów, które zamierzasz poruszyć w rozwinięciu.
Wariant 2
Możesz zacząć zupełnie inaczej; od porównania epok romantyzmu i pozytywizmu. Wymieniając na zasadzie kontrastu najważniejsze cechy tych epok, zwróć uwagę na typ bohatera charakterystyczny dla nich. Dużo łatwiej będzie Ci poradzić sobie z takim podejściem, jeśli każde z zjawisko charakterystyczne dla epoki uzasadnisz konkretną cechą albo przykładowym typem zachowania bohatera. Możesz też pozwolić sobie na komentarz odnośnie do różnych kreacji bohatera w obu epokach. Takie kontrastowe rozróżnienie we wstępie na pewno ułatwi odpowiedź na postawione pytanie i uzasadnienie jej w rozwinięciu.
Wariant 3
Zacznij od nakreślenia portretu psychologicznego głównego bohatera. Spróbuj scharakteryzować go tak, jakbyśmy zrobili to we współczesnych czasach. Zastanów się, które z cech jego osobowości byłyby dziś przydatne, a które kompletnie nieużyteczne. Jak dziś zachowałby się człowiek tracący sens życia w momencie rozczarowania miłością? Pomyśl, jak to wyglądało w czasach, kiedy żył Wokulski. Czy warunki i sytuacja, w jakich przyszło mu żyć, nie wymagały takiego typu osobowości? Już we wstępie możesz zasugerować, że Wokulski jest zbyt skomplikowaną osobowością, żeby określić go jednoznacznie.
Warianty rozwinięcia
Wariant 1
Zacznij od postawienia tezy, którą w dalszej części wypracowania musisz udowodnić albo obalić. Twoja teza może brzmieć przewrotnie, np. Wokulski jest pozytywistą. W takim przypadku musisz znaleźć argumenty za, a wszystkie przeciw obalić.
Zacznij od najbardziej oczywistych argumentów „za”. Po pierwsze, Wokulski jest jednak pozytywistą, dlatego że jest bohaterem powieści realistycznej, charakterystycznej dla tej epoki. Po drugie, jest typowym przedstawicielem pozytywizmu, biorąc pod uwagę jego poglądy i charakterystyczny dla pozytywizmu sposób kreacji tego bohatera: począwszy od wyglądu zewnętrznego, poprzez zawód, zainteresowania, a skończywszy na sposobie zachowania. Zaznacz, że w postaci Wokulskiego można zauważyć pewne cechy charakterystyczne dla bohatera romantycznego, ale służy to innemu celowi. Podkreśl, że dzięki takiemu zabiegowi postać jest pogłębiona psychologiczne, bardziej rzeczywista, realistyczna – a to już cecha pozytywizmu.
Wariant 2
Rozwinięcie możesz skonstruować na zasadzie przytaczania cech, poglądów i zachowań Wokulskiego świadczących o nim, jako bohaterze romantycznym, a za chwilę podawania przykładów kwalifikujących go jako pozytywistę. W tym przypadku nie musisz sięgać pamięcią do fabuły książki. Wystarczy, że uważnie przeczytasz poniższy tekst i podasz konkretne przykłady.
„Czemu ja się wracam? – szeptał. – Dlaczego nie idę do Geista do roboty? …” Usiadł na fotelu i utonął we wspomnieniach.” Z jednej strony myśli praktycznie, jak pozytywista, ale jednocześnie przeżywa rozterki wewnętrzne i „tonie we wspomnieniach” – a to już cecha romantyka. Wzrusza się jak romantyk – „Uczuł łzę pod powieką (…)” ale „pohamował się i – nie splamiła mu twarzy.” czyli potrafi zapanować nad emocjami. Jest człowiekiem wykształconym i świadomym swojej sytuacji. Oskarża i próbuje się buntować przeciwko romantycznym ideałom: „Zmarnowaliście życie moje… Zatruliście dwa pokolenia!… – szepnął. – Oto skutki waszych sentymentalnych poglądów na miłość…”Jednocześnie nadal zachowuje patriotyczną postawę, nie wpada w szał romantyczny: „Podniósł się z fotela i ze czcią zebrał porozdzierane kartki”.
Pamiętaj, każdy przykład powinien być dość dokładnie zanalizowany i skomentowany.
Wariant 3
Wokulski to przedsiębiorczy i pełen energii kapitalista. Nie boi się ryzyka i potrafi pomnożyć swój majątek. Jest zafascynowany postępem technicznym. Obserwuje najnowsze osiągnięcia w tej dziedzinie i czyta o nich. Jest racjonalistą, ale potrafi też przewidywać. Pozbawiony uprzedzeń – pomaga prostytutce, pomaga ludziom ubogim i przejmuje się ich losem. Zauważ, że jednocześnie w kreacji bohatera można znaleźć wiele cech romantyka. Zwróć uwagę, że Wokulski to idealista przezywający wciąż rozterki. Ciągle analizuje swoje życie uczuciowe, jest niemal uzależniony od uczucia. Idealizuje Izabelę i swoją miłość do niej. Jednocześnie jest to człowiek bardzo samotny – jest kupcem, z pochodzenia szlachcicem, z pasji zaś naukowcem. Jest też postacią tajemniczą i potencjalnym samobójcą. Możesz dodać, że Wokulski jest również człowiekiem bardzo świadomym swojej sytuacji. Doskonale zdaje sobie sprawę, dlaczego mu się nie układa. Sam obwinia swój romantyzm. W tym miejscu dobrze jest przytoczyć cytat z fragmentu.
Bo któż to miłość przedstawił mi jako świętą tajemnicę? Kto nauczył mnie gardzić codziennymi kobietami, a szukać niepochwytnego ideału?… Miłość jest radością świata, słońcem życia, wesołą melodią w pustyni, a ty co z niej zrobiłeś?… Żałobny ołtarz, przed którym śpiewają się egzekwie nad zdeptanym sercem ludzkim!
Warianty zakończenia
Wariant 1
Zakończ wnioskiem, że w powieści Prus wyraźnie krytykuje pewne idee romantyczne. Podkreśl, że jest to Twoje zdanie i sposób interpretacji. Zauważ, że owszem istnieją pewne elementy romantyzmu, co do których autor jest przychylnie nastawiony, ale Twoim zdaniem romantyzm raczej zostaje wyśmiany przez autora. Staje się antywzorem, antyprzykładem. Stara się to udowodnić nie tylko na przykładzie i przy pomocy głównego bohatera. Owszem, morał wątku miłosnego mógłby brzmieć: romantyczna miłość niszczy Wokulskiego, ale równie dobrze możemy podać przykład subiekta. Romantyczna wiara Rzeckiego w zwycięstwo okazuje się śmieszna. System starego świata upada i zbiera za sobą ofiary. Do takich ofiar można zaliczyć i Wokulskiego, ale sprawa nie jest taka oczywista. Przecież Prus pozostawił niedopowiedziane zakończenie, kompozycje otwartą. W takim przypadku jeszcze wszystko może się zdarzyć.
Wariant 2
Zauważ, że w przypadku głównego bohatera Lalki został odwrócony schemat romantyczny. Przypomnij, że w romantyzmie kochanek zmienia się w patriotę, człowieka oddanego wielkiej idei: Kordian, Soplica, Ksiądz Robak. W tym utworze jest niemal odwrotnie. Patriota, kupiec, człowiek zafascynowany nauką zamienia się w romantycznego kochanka. W podsumowaniu możesz napisać, że silnym argumentem za nazywaniem Wokulskiego romantykiem jest wyidealizowana, romantyczna miłość i stany jakie przeżywa w związku z tym uczuciem. Możesz pozwolić sobie ma komentarz nawiązujący do współczesności.
Zauważ, że w takim razie w dzisiejszych czasach także istnieje wielu romantyków. Tak jak Wokulski ponad sto lat temu, dziś ludzie także się zakochują, i idealizując to uczucie, mogliby trwać w takim stanie przez długi czas. Ale dziś z pomocą przychodzą medycyna i psychologia. Depresje, załamania nerwowe z powodu odrzuconej miłości leczone są środkami farmakologicznymi lub za pomocą psychoterapii.
Wariant 3
W zakończeniu napisz, że Twoim zdaniem nie można udzielić jednoznacznej odpowiedzi na postawione w temacie pytanie.
Wokulski to i romantyk, i pozytywista. Człowiek epoki przejściowej. Na pewno jest idealistą w miłości, jest gotów na wszystko. Izabela to dla niego ideał, ucieleśnienie jego marzeń.
Niewątpliwie wychował się na lekturach romantycznych i to one ukształtowały jego osobowość, ale przecież nie najgorzej radzi sobie z pragmatyczna stroną życia. Nawet w dzisiejszych czasach powiedzielibyśmy, że zrobił karierę. Mimo kilku niepowodzeń i załamań, Wokulski to człowiek sukcesu. Niepowodzenia w miłości i to, że nie poukładał sobie życia uczuciowego, to negatywne skutki kariery i wszystkich osiągnięć. Zakończenie powieści pozostaje otwarte. Być może, taki sposób kreacji bohatera jest rozwiązaniem, które podpowiada nam Prus. Tylko połączenie romantycznej siły wiary z pozytywistyczną nauką i racjonalizmem ma szansę na sukces.
Lalka to powieść:
• realistyczna,
• panoramiczna,
• psychologiczna,
• społeczna,
• powieść o miłości.
Cechuje ją otwarta kompozycja i dialogowe ujęcie rzeczywistości. Lalka stawia diagnozę stanu społeczeństwa polskiego. Prezentuje jego rozkład moralny, miałkość intelektualną, słabość ekonomiczną, zamęt ideowy.
Tego się naucz!
Kompozycja powieści:
- otwarta – brak jednoznacznego zakończenia;
- dwa plany czasowe powieści rozluźniają kompozycję: plan pierwszy – teraźniejszość, plan drugi – przeszłość;
- dwugłosowa narracja; autor wprowadza dwóch narratorów: jeden – wszechwiedzący, drugi, pierwszoosobowy, należy do świata przedstawionego w powieści (Rzecki);
- pojawia się narracja pamiętnikarska;
- technika nawrotu motywów – dzięki takiej konstrukcji poszczególne wydarzenia zostają przedstawione z dwóch stron i często odmiennie komentowane.
Do trzecioosobowej narracji zostają wprowadzone elementy mowy pozornie zależnej, w której narrator przekazuje wiernie tok myśli i doznań głównego bohatera.
Zobacz:
Przedstaw dzieje Stanisława Wokulskiego – głównego bohatera Lalki