Tego się naucz!

Przygotowując się do zdawania nowej matury, zastanów się, czy umiesz:

  • zinterpretować tytuł utworu (na co najmniej trzy sposoby!);
  • omówić, jak została przedstawiona kwestia żydowska;
  • ukazać Lalkę jako powieść panoramiczną oraz jako powieść realizmu XIX wieku;
  • scharakteryzować poglądy poszczególnych bohaterów na miłość i małżeństwo (ta umiejętność przydała się – i to bardzo – na próbnej maturze);
  • pokazać obecność toposu teatru świata w utworze;
  • scharakteryzować Stanisława Wokulskiego; pokazać jego cechy romantyczne i pozytywistyczne;
  • omówić przekrój społeczeństwa polskiego ukazany w powieści;
  • oczywiście, wymienić najważniejszych bohaterów, określić czas i miejsce akcji;
  • omówić, jak ukształtowana jest narracja w powieści.

Tematy, z którymi można powiązać Lalkę

  • idealizm, marzenia,
  • miasto,
  • miłość i szaleństwo,
  • kapitalizm,
  • metafizyka,
  • codzienność,
  • świat jako teatr,
  • powieść realizmu krytycznego.

Tło epoki

Lalka ukazywała się w warszawskim Kurierze Codziennym w zaborze rosyjskim w czasach popowstaniowych, a więc w okresie wzmożonej cenzury (stąd np. o powstaniu styczniowym jeden z bohaterów mówi: „piwo, które do dziś dnia pijemy”). Taki sposób pisania Lalki – w odcinkach – nie pozostał bez wpływu na treść, a Prus na bieżąco nawiązywał do aktualnych wydarzeń (które można odnaleźć też w wielotomowych Kronikach) i bieżących kwestii społecznych.

Gatunek

Lalka, jak na dziewiętnastowieczny utwór przystało, jest powieścią, a przecież wiek XIX to stulecie powieści. Należy jednak zdawać sobie sprawę, że każdy z wybitnych utworów czymś szczególnym się wyróżnia, nie powiela jedynie schematów gatunku. Co takiego szczególnego jest w dziele Prusa?

  • Dwugłos narracyjny: mamy typowego narratora auktorialnego, ale pojawia się jeszcze jeden narrator pierwszoosobowy, który ujawnia się w pamiętniku Rzeckiego. Dzięki temu wydarzenia ukazywane są z różnych punktów widzenia. Prus w ten sposób dąży do pełnej obiektywizacji zdarzeń.
  • Kompozycja otwarta: niejasne są ostatnie wydarzenia i los głównego bohatera.
  • Psychologizacja bohaterów: kluczowym aspektem postaci staje się związek między ich psychiką a działaniem.

Powieść Prusa była drukowana w odcinkach na łamach Kuriera Codziennego od listopada 1887 do maja 1889 (w całości została opublikowana w 1890 roku) i specyfikę tego sposobu ukazywania się książki można zauważyć podczas lektury.

O Lalce mówi się, że jest powieścią panoramiczną, ponieważ kreśli obraz całego społeczeństwa na tle epoki.

Tytuł

Powieść nosi tytuł Lalka dzięki epizodowi, w którym baronowa Krzeszowska podaje do sądu panią Stawską – właśnie za kradzież porcelanowej lalki. Jak pamiętamy, lalkę baronowej stłukła służąca, a lalkę Heluni Stawskiej kupiono w sklepie Wokulskiego, co zostało dowiedzione w procesie. Proces ten wplótł Prus w akcję powieści, a impulsem do tego był rzeczywisty proces o lalkę, jaki odbywał się Warszawie.
Prus ujawnia:

„W powieści Lalka znajduje się rozdział poświęcony procesowi o kradzież (…). A ponieważ fakt ten wywołał w moim umyśle skrystalizowanie się, sklejenie całej powieści – więc – przez wdzięczność – użyłem wyrazu «lalka» za tytuł”.

Początkowo powieść miała nosić tytuł Trzy pokolenia – co, być może, ułatwiłoby zrozumienie idei utworu. Pozostała jednak Lalka i wiele osób (w tym Świętochowski) uważało, że lalka to określenie Izabeli Łęckiej – kobiety ładnej, ale pustej. Można tak odbierać ten tytuł, ale nie należy zapominać o intencji samego autora.

Lalka – interpretacje tytułu

Czas i miejsce akcji

  • Akcja rozgrywa się w latach 1878–1879, ale dzięki Pamiętnikowi starego subiekta przedakcja sięga roku 1837.
  • Głównym miejscem akcji jest Warszawa, którą określa się często jako kolejnego i bardzo ważnego bohatera powieści. W tekście pojawia się wiele nazw ulic i miejsc, między innymi: Krakowskie Przedmieście, Nowy Świat, Karowa, Tamka, Powiśle… Powieść jest tak realistyczna, że mieszkańcy Warszawy na jednej z kamienic umieścili tablicę pamiątkową, która głosiła, gdzie mieszkał Ignacy Rzecki.
    Niektóre epizody przenoszą akcję do Paryża i Zasławka, a Rzecki w swoim pamiętniku powraca do wydarzeń na Węgrzech.

Lalka Bolesława Prusa jako zwierciadło ­Warszawy drugiej połowy XIX wieku

Najważniejsi bohaterowie

Stanisław Wokulski
Główny bohater utworu. Urodzony w 1832 roku, w epoce romantyzmu, żyje pomiędzy epokami, łącząc w sobie cechy romantyczne i pozytywistyczne. Naukowiec, patriota, powstaniec styczniowy, potem nieszczęśliwie zakochany w arystokratce Izabeli Łęckiej, co prowadzi go do życiowej klęski. Jedna z najciekawszych, najbardziej skomplikowanych postaci w literaturze polskiej.

Izabela Łęcka
Ukochana Wokulskiego; zubożała arystokratka o nieprzeciętnej urodzie, lecz duszy typowej dla swej sfery. „Wszystko w niej było oryginalne i doskonałe. Wzrost więcej niż średni, bardzo kształtna figura, bujne włosy blond z odcieniem popielatym, nosek prosty, usta trochę odchylone, zęby perłowe, ręce i stopy modelowe. Szczególne wrażenie robiły jej oczy, niekiedy ciemne i rozmarzone, niekiedy pełne iskier wesołości, czasem jasnoniebieskie i zimne jak lód” – czytamy. „Nawet niegłupia i niezła w gruncie rzeczy, tylko… taka jak tysiące innych z jej sfery” – mówi o niej Ochocki.

Ignacy Rzecki
Stary kawaler zajmujący się sklepem Wokulskiego, człowiek może niezbyt zaradny życiowo, lecz będący uosobieniem uczciwości i pracowitości, które wpojono mu jeszcze w sklepie Mincla. Polityczny marzyciel, wierzący w Napoleona, patriota biorący udział w Wiośnie Ludów w 1848 roku. Serdeczny przyjaciel Wokulskiego.

Helena Stawska
Młoda kobieta, której mąż uciekł za granicę, musi sama zadbać o matkę i córeczkę Helunię. Pracowita, piękna i cnotliwa, jest obiektem ukrywanej adoracji Rzeckiego, który bezskutecznie chciałby z nią ożenić Wokulskiego. Oskarżona przez Krzeszowską o kradzież lalki.

Tomasz Łęcki
Zubożały arystokrata, ojciec ukochanej Wokulskiego. Stracił niemal cały majątek, ale nie zmienia trybu życia i wysokiego mniemania o sobie.

Prezesowa Zasławska
Właścicielka Zasławia, który jest idealnie prowadzonym majątkiem.
Mimo podeszłego wieku zainteresowana światem, mądra, tolerancyjna. Życzliwa dla Wokulskiego, z którego stryjem łączyła ją przed laty gorąca miłość.

Julian Ochocki
Młody arystokrata spokrewniony z Łęckimi, uważany za dziwaka ze względu na wielką fascynację nauką; marzy o zbudowaniu machiny latającej.

Kazimierz Starski
Cyniczny uwodziciel ceniący w życiu jedynie pieniądze; romansuje z Izabelą.

Szuman
Lekarz przyjaźniący się z Wokulskim, przed laty próbował popełnić samobójstwo po śmierci narzeczonej.

Henryk Szlangbaum
Żyd, z którym Wokulski zaprzyjaźnił się podczas wspólnego zesłania po powstaniu styczniowym. Szlangbaum pragnął zasymilować się z polskim społeczeństwem, ale napotkał na tej drodze duże trudności. Nie mógł znaleźć pracy wśród Polaków, traktowany był z niechęcią. Wokulski pomógł mu, a w zakończeniu powieści Szlangbaum kupił od Stacha sklep i przejął inne jego interesy.

Skojarz
Wokulski niejednokrotnie przypomina Gustawa z IV części Dziadów, tragicznego kochanka Maryli, tak samo bowiem jak bohater Mickiewicza doznaje goryczy, upokorzenia, zawodu. Miłość staje się jego jedyną obsesją, porażającą siłą, która niszczy go stopniowo i konsekwentnie, doprowadzając w rezultacie do próby samobójstwa.

 

Plan powieści

  • Powrót Wokulskiego do Warszawy z ogromnym majątkiem.
  • Starania o Izabelę: duże datki na dobroczynność, wykupienie weksli Łęckiego itp.
  • Kwesta w kościele i zaproszenie do hrabiny Karolowej.
  • Wyścigi konne – przekazanie przez Wokulskiego wygranej na ręce Izabeli z przeznaczeniem na działalność charytatywną.
  • Wizyty u Łęckich.
  • Kupienie kamienicy Łęckich przez Wokulskiego.
  • Wyjazd do Paryża – spotkanie z Suzinem i plany wspólnych interesów, poznanie Geista – niedocenianego naukowca.
  • Załamanie psychiczne pokonane dzięki zaproszeniu do Zasławka.
  • Starania o wzajemność Izabeli.
  • Zgoda Łęckiej na małżeństwo.
  • Rozmowa Izabeli ze Starskim – dowód ich romansu.
  • Próba samobójcza załamanego Wokulskiego.
  • Apatia i zniknięcie bohatera.
  • Pogłoski o wysadzeniu się Wokulskiego w ruinach zamku w Zasławiu.
  • Śmierć Rzeckiego, wstąpienie Izabeli do klasztoru.

Retrospekcje

  • Dzieciństwo Ignacego Rzeckiego spędzone na warszawskim Starym Mieście, wspomnienie o ojcu, który był żołnierzem napoleońskim.
  • Praca młodego Rzeckiego w sklepie Jana Mincla.
  • Udział Rzeckiego i jego przyjaciela Augusta Katza w Wiośnie Ludów na Węgrzech.
  • Samobójcza śmierć Katza.
  • Wspomnienia dotyczące losów Wokulskiego przed 1878 rokiem: praca u Hopfera, nauka w Szkole Głównej, udział w powstaniu, zesłanie, po powrocie praca w sklepie Mincla i małżeństwo z Małgorzatą Minclową, ujrzenie Izabeli w teatrze, pomnożenie odziedziczonego po żonie majątku na dostawach wojskowych.

Nowy świat nie respektował pięknej, aczkolwiek naiwnej wiary Rzeckiego w gwiazdę Napoleona. Drwił i szydził z tych, którzy zamknięci w swoim środowisku nie umieli dotrzymać mu kroku. Z tego też względu Lalkę określa się jako powieść „o straconych złudzeniach”, manifestuje ona głębokie rozczarowanie pisarza współczesnym mu społeczeństwem, które dystansowało się wobec nowoczesnych idei pozytywistycznych.

Miasto, miłość, los – trzy przestrzenie w Lalce Bolesław Prusa

Lalka to powieść o…

  • Trzech pokoleniach idealistów. Pierwotnie powieść miała nosić tytuł Trzy pokolenia i udowodnić tym samym bankructwo ideologii romantycznej i pozytywistycznej wobec rodzącego się wieku kapitalizmu.
  • Polskim społeczeństwie, powieść-panorama, która prezentuje przekrój społeczny, drobiazgowo charakteryzuje poszczególne warstwy: arystokrację, mieszczaństwo, biedotę miejską.
  • Warszawie – miasto zostało opisane z zachowaniem topografii. Wraz z bohaterami wędrujemy po Krakowskim Przedmieściu, Powiślu, spacerujemy w Łazienkach, oglądamy autentyczne wystawy sklepowe, bierzemy udział w kwestach, balach, spektaklach, które naprawdę miały miejsce.
  • Miłości kupca do arystokratki, miłości wielkiej, namiętnej, niespełnionej, tragicznej… wykreowanej według wszelkich romantycznych konwencji.
  • Awansie społecznym, książka o historii niezbyt zamożnego chłopca, który dzięki własnemu uporowi, pracowitości, konsekwencji w działaniu, sprytowi, operatywności czy niekiedy nawet wyrachowaniu dochodzi do wielkiego majątku otwierającego drzwi arystokratycznych salonów.

Szukaj powiązań

Awans społeczny i sukces to popularne, częste tematy wypracowań – nie tylko maturalnych. Drogę do sukcesu i pieniędzy, którą przebył Wokulski, można porównać z:

  • drogą, którą przebyli Minclowie (krok po kroku, ciułanie pieniędzy, zero ryzyka, systematyczność, oszczędność);
  • drogą, którą przebył Eugeniusz de Rastignac (Ojciec Goriot Honoriusza Balzaca) – ryzykowna, oparta na kalkulacji;
  • drogą, którą przebył Julian Sorel (Czerwone i czarne Stendhala) – zdolny chłopiec wybiera suknię duchowną;
  • drogą, którą przebył Nikodem Dyzma (Kariera Nikodema Dyzmy Tadeusza Dołęgi-Mostowicza);
  • amerykańskim mitem „od pucybuta do milionera”.

Skojarz
Obraz środowiska arystokracji otrzymuje w powieści satyryczno-karykaturalny wymiar. Podobne ujęcie arystokratycznego świata, w którym dominują sekciarstwo, sztuczna celebracja zachowań, brak ambicji działania, można odnaleźć w wielu innych utworach:

Zwróć uwagę!
W pamiętniku stary subiekt zastanawia się:

Czy naprawdę jest jaki plan, wedle którego cała ludzkość posuwa się ku lepszemu, czyli też wszystko jest dziełem przypadku, a ludzkość czy nie idzie tam, gdzie ją popchnie większa siła?…

Można więc odczytać Lalkę również jako powieść filozoficzną, stawiającą bardzo trudne pytania, poszukującą na nie odpowiedzi w sferze metafizyki, a nie ludzkiego intelektu. W epoce scjentyzmu, bezgranicznej wiary we wszechpotęgę rozumu, pogardy dla zjawisk nadprzyrodzonych powieść Prusa wydaje się czymś nietypowym. Niewykluczone, że jest świadectwem kryzysu pozytywistycznego sposobu myślenia – pisarz zdaje sobie sprawę z ograniczonych możliwości racjonalistycznego poznania.

 

Interpretacje tytułu

Powszechnie uważa się, zresztą błędnie, że tytułową lalką jest główna bohaterka utworu, Izabela Łęcka, kobieta o nietuzinkowej ponoć urodzie, zimna i nieczuła. Tego rodzaju interpretacja nie jest jednakże zgodna z intencjami samego pisarza, który tłumaczył, że tytuł odnosi się do jednego z epizodów powieści – procesu między baronową Krzeszowską a panią Stawską o lalkę rzekomo ukradzioną przez matkę małej Heluni.

Nie jest to jedyny motyw lalki w powieści.

Ważna scena

Motyw lalki związany jest również z postacią starego subiekta – Rzeckiego. Zauważmy, że ten uroczy dziwak i oryginał bawi się lalkami w sklepie Wokulskiego. Pierwsza scena znajduje się na początku utworu, drugi i ostatni opis zabawy zamyka powieść, nadając jej tym samym charakter klamrowy. Być może, tego rodzaju kompozycja jest kluczem do odczytania innych jeszcze sensów. Zapewne takie umiejscowienie scen nie jest przypadkowe. Jeśli im się dokładniej przyjrzeć, okaże się ponadto, że nieco się od siebie różnią.

W pierwszej scenie widzimy tańczące pary i cwałującego akrobatę, w drugiej pędzący na koniu dżokej wywraca się, potykając się o mechanicznie nakręcanych tancerzy. Sens metaforyczny obu zabaw wydaje się wyraźny.

Oto zabawki z wystawy sklepu Wokulskiego są niejako miniaturą świata przedstawionego powieści. W sposób symboliczny obrazują prawa i zasady rządzące w środowisku arystokracji, ilustrują również za pomocą skrótu myślowego przebieg samej fabuły: pierwsza scena ją zapowiada, druga natomiast odsłania jej finał, wszak nietrudno w postaci szalonego akrobaty, który naraża własny kark i w rezultacie przewraca się, odnaleźć samego Wokulskiego zniszczonego przez arystokrację.

Wiemy przecież, że mechaniczne zabawki wykonują wciąż te same ­ruchy, powtarzają te same gesty, nie są w stanie niczym zaskoczyć ich obserwatora. Oglądany przez czytelnika świat arystokracji przypomina po trosze teatr lalek.

Jesteśmy w stanie przewidzieć, w jaki sposób zachowają się Izabela, Krzeszowski czy Starski w określonej sytuacji. Światem arystokracji rządzą przede wszystkim etykieta, ceremoniał towarzyski nakazujący wciąż te same uśmiechy, te same formuły grzecznościowe, te same ukłony i pozy. Rytualizm towarzyski zamienia człowieka w kukłę zwłaszcza wtedy, kiedy urasta do wymiaru jedynej godnej uwagi wartości. Poza nim nie ma przecież nic, tylko pustka duchowa, intelektualna, uczuciowa i powielane od lat stereotypy myślowe na temat własnej warstwy, które nie pozwalają otworzyć się na świat, na innych ludzi, wyzbyć się dumy niepotrzebnej i śmiesznej, odrzucić pogardę dla tych niżej urodzonych.

Rzecki nie tylko nakręca lalki, ale obserwując bacznie ruch zabawek mechanicznych, wygłasza filozoficzne sentencje:
Wykręcą się sprężyny i pójdziecie na powrót do szafy. Głupstwo, wszystko głupstwo!
[…] głupstwo całe życie, którego początku nie pamiętamy, a końca nie znamy… Gdzie prawda?…

I wreszcie w ostatniej scenie stwierdza: „Marionetki! … Wszystko marionetki!
…Zdaje im się, że robią, co chcą, a robią tylko, co im każe sprężyna, tak ślepa jak one…”.

Oto wkraczamy w krąg rozważań filozoficznych. Lalka okazuje się powieścią stawiającą jedne z najbardziej fascynujących i enigmatycznych pytań:

  • Co rządzi ludzkim losem?
  • Kim tak naprawdę jest człowiek? Istotą całkowicie wolną czy zdeterminowaną przez jakieś czynniki zewnętrzne? Jeśli tak, to jakie?
  • Czym jest nasze życie? Głupstwem czy poważną sprawą?

Obserwując tańczące marionetki, Rzecki dochodzi do wniosku, że świat ludzki przypomina do złudzenia świat lalek, a to rozpoznanie wywołuje z kolei pytanie o status człowieka i istotę rzeczywistości.

Wypowiedź starego subiekta wyraźnie sugeruje, iż ludzie są marionetkami podporządkowanymi jakiemuś bliżej nieokreślonemu mechanizmowi, nieznanej sile metafizycznej, Wielkiemu Kuklarzowi, który umiejętnie pociąga za sznurki, kreując świat na wzór wielkiego widowiska. Człowiek jest więc czymś w rodzaju lalki metafizycznej, nieświadomej swojego ograniczenia, naiwnie wierzącej, że sam przesądza o własnym losie, bo został obdarowany wolną wolą.

Szukaj powiązań
Z innymi utworami, w których widoczny jest topos teatru świata:

  • z dramatami Williama Szekspira, np. Makbetem, Poskromieniem złośnicy, Hamletem;
  • z fraszką Człowiek Boże igrzysko Jana Kochanowskiego.

 

Konstrukcja powieści

Lalka jest w pewnym sensie utworem naruszającym zasady tradycyjnej powieści pozytywistycznej, i to nie tylko poprzez nadanie światu przedstawionemu metafizycznego wymiaru, ale również dzięki specyficznej konstrukcji losów głównych postaci – Rzeckiego i Wokulskiego, które zostają określone przez dwa tak różne światopoglądy: romantyczny i pozytywistyczny.

Taka konstrukcja stwarza tym samym dwa plany czasowe w powieści: teraźniejszość i przeszłość.

  • Plan pierwszy (teraźniejszość) zaczyna się w momencie powrotu Wokulskiego do Warszawy z wojny rosyjsko-tureckiej.
  • Plan drugi (przeszłość) zawarty jest w Pamiętniku starego subiekta i zawiera między innymi rodowód obydwu postaci: informacje na temat udziału Rzeckiego w węgierskiej Wiośnie Ludów, a Wokulskiego w powstaniu styczniowym, oraz późniejsze dzieje bohaterów.

Podział utworu na dwie płaszczyzny czasowe ma istotny wpływ na kompozycję powieści. Wbrew regułom powieści realistycznej kompozycja staje się mniej zwarta, wyraźnie się rozluźnia, wzbogacona jest ponadto licznymi, nie zawsze zakończonymi przez autora epizodami.

Kompozycja powieści jest w pewnym sensie otwarta, ale jednocześnie i zamknięta.

Otwarta, jeśli się weźmie pod uwagę konstrukcję losów Wokulskiego, które nie zostają dopowiedziane. Nie wiadomo tak naprawdę, co się stało z bohaterem, pisarz rysuje przed czytelnikiem trzy warianty biografii – samobójcza śmierć w ruinach zamku, wyjazd do Paryża, by w pracowni Geista realizować marzenia o metalu lżejszym od powietrza, egzotyczna podróż do Indii, czytelnikowi pozostaje odpowiedzieć, która z propozycji jest najbardziej wiarygodna.

Jeśli natomiast spojrzeć na powieść z perspektywy metafizycznej, to wyraźnie widać, że sceny zabawy Rzeckiego lalkami z wystawy nadają jej zamkniętą, klamrową formę.

Lalka ma również nieco inną niż tradycyjne powieści realistyczne narrację.

Autor wprowadził tak zwany dwugłos – dwóch narratorów, z których jeden został obdarzony wszechwiedzą, drugi natomiast przynależy do świata przedstawionego powieści – jest nim Ignacy Rzecki – drugi typ narracji znajdziemy w jego pamiętniku.

Dzięki takiej konstrukcji poszczególne wydarzenia zostają przedstawione z dwóch stron, skomentowane często w zgoła odmienny sposób, np. narrator wszechwiedzący bezpośrednio informuje czytelnika, że powodem wyjazdu Wokulskiego jest chęć zbicia fortuny, Rzecki natomiast przypisuje tej decyzji wzniosłe motywy patriotyczne, usiłuje przekonać odbiorcę o rzekomej misji bohatera. Opinie starego subiekta są często naiwne, wywołują uśmiech na twarzy odbiorcy, ale dzięki tej postaci autor próbuje połączyć obiektywizm w postrzeganiu świata z subiektywizmem. Należy również pamiętać, że narracja trzecioosobowa też nie jest do końca obiektywna, albowiem już w Lalce wprowadza autor w niektórych partiach relacji elementy mowy pozornie zależnej, gdzie narrator przekazuje wiernie tok myśli i doznań Wokulskiego, poziomem swojej świadomości zbliżając się coraz bardziej do bohatera.

Uwaga!
Jest zatem Lalka powieścią, która z jednej strony realizuje zasady powieści realistycznej (mimesis, przyczynowo-skutkowy ciąg wydarzeń, zasada prawdopodobieństwa, poetyka detalu itd.), z drugiej zaś próbuje je przełamać, zmodyfikować zwłaszcza w sferze kompozycji i narracji.

Szukaj powiązań
Idealista to częsty bohater polskiej literatury; przywołaj dzieła, takie jak:

Zapamiętaj!

Lalka jest niewątpliwie najlepszą powieścią dojrzałego polskiego realizmu. A jednak początkowo przyjęto ją źle: zarzucano Prusowi błędy kompozycji – po prostu go nie zrozumiano. Tymczasem to właśnie Lalka jest tą lekturą, która dała swoim współczesnym i potomnym:

  • wspaniałą panoramę życia w Warszawie końca XIX wieku,
  • najlepszą w polskiej literaturze opowieść o miłości,
  • portrety psychologiczne bohaterów ogarniętych różnymi pasjami,
  • filozoficzną refleksję nad istnieniem ludzkości,
  • portrety idealistów epoki.

 

Ważne pojęcia

  • Powieść realistyczna
    Istotę powieści realistycznej określa Stendhal, zwracając uwagę na fakt, że powieść powinna przede wszystkim odtwarzać rzeczywistość z fotograficzną dokładnością, przedstawiać wydarzenia, które ewentualnie mogłyby mieć miejsce.
  • Kompozycja otwarta – to taka, którą cechują luźne związki, a nawet luki pomiędzy elementami, np. brak powiązania przyczynowo-skutkowego, niewyjaśniony finał, fragmentaryczność świata przedstawionego. Można je znaleźć już w dramacie romantycznym.

 

Zobacz:

Bolesław Prus – Lalka

Tematyka Lalki Prusa

Lalka Bolesława Prusa jako zwierciadło ­Warszawy drugiej połowy XIX wieku

Lalka na maturze

Bohaterowie Lalki Bolesława Prusa

Izabela Łęcka – bohaterka Lalki

Stanisław Wokulski – bohater Lalki

Lalka Bolesława Prusa jako zwierciadło ­Warszawy drugiej połowy XIX wieku

Lalka Bolesława Prusa jako powieść metafizyczna

64. Lalka Bolesława Prusa – powieść o karierze czy o klęsce? Przedstaw swój sąd na ten temat

Lalka Prusa – praca domowa