Prośba o wskazanie symbolu lub wyjaśnienie jego znaczenia może dotyczyć nie tylko dołączonych tekstów, ale i dzieł plastycznych czy rzeczy codziennego użytku.
Kojarz najpopularniejsze symbole
- Symbole narodowe:
- flaga, godło
- Symbole religijne:
- chrześcijańskie: krzyż, korona cierniowa, ryba, chleb, wino
- żydowskie: gwiazda Dawida
- islamskie: półksiężyc
- Symbole biblijne:
- jabłko,
- wąż,
- listek figowy,
- wieża Babel,
- arka Noego
- Symbole mitologiczne:
- atrybuty bogów
- labirynt
- nić, którą podała Tezeuszowi Ariadna
- skrzydła Ikara
- kamień Syzyfa
- Symbole – insygnia:
- królewskie: berło, jabłko, korona
- szlacheckie: godło, herb
- rycerskie: miecz
- Inne znane symbole i ich przykładowe znaczenia:
- obrączki – małżeństwo
- serce, serce przebite strzałą – miłość
- waga – sprawiedliwość
- gołąb – pokój
- czaszka – śmierć
- jajo – narodziny
- kości do gry – los
- łańcuchy – niewola
- bocian – zapowiedź narodzin dziecka
Symbolem może być zaprezentowany w dziele przedmiot, postać, zdarzenie, motyw. Każdy symbol jest wieloznaczny, w zależności od treści lub kontekstu utworu może mieć różne znaczenie, np. jabłko wręczone Adamowi przez Ewę jest symbolem pokusy, ale jabłko wręczone żydowskiemu dziecku przez Hoppego może być symbolem dziecięcej radości z życia albo symbolem głodu i niedostatku, który odczuwało wiele dzieci w czasie II wojny światowej.
Uwaga! Przykładowe symbole
Leon Kruczkowski, Niemcy
Zauważcie, że w każdym z trzech aktów tego dramatu występuje jakiś przedmiot, którego znaczenie może być symboliczne:
- Akt 1.: jabłko, którym żandarm Hoppe częstuje żydowskie dziecko tuż przed zastrzeleniem go,
- Akt 2.: naszyjnik, który Willi wyłudza od pani Soerensen,
- Akt 3.: butelka koniaku, którą Ruth kupiła dla ojca we Francji.
Antoine Saint-Exupéry, Mały Książę
Symboliczne są postacie, z którymi ma do czynienia Mały Książę:
- Róża – symbol pięknej i kapryśnej kobiety,
- Lis – symbolizuje mądrość, dobre rady
- Król – władzę,
- Próżny – pychę, egocentryzm,
- Pijak – nałogi,
- Latarnik – pracę wykonywaną bez namysłu,
- Bankier – materialistę,
- Geograf – pseudonaukowca, pseudointelektualistę.
Ernest Hemingway, Stary człowiek i morze
Morze i ryba, którą złapał na przynętę Santiago, mogą być symbolami walki człowieka z życiem, z wyzwaniami, które go czekają. Dowleczony do brzegu szkielet ryby może być zaś symbolem godności człowieka, który wykonuje postawione mu zadanie albo symbolem okrucieństwa losu.
Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec
Tytułowe kamienie rzucane przez Boga na szaniec są symbolem ofiary z własnego życia, którą złożyli młodzi ludzie w czasie walki z Niemcami.
Uwaga! Symbole w dziełach sztuki!
Jest ich naprawdę dużo, ale skupmy się na dwóch przykładowych – bogatych w symbole – ilustracjach z Waszych podręczników i zadaniach do nich.
Popatrz na obraz Bruegla Zazdrość. Przeczytaj komentarz do tego obrazu. Spróbuj w podobny sposób przedstawić swoje objaśnienie obrazu Pycha.
Oto komentarz do obrazu Zazdrość zamieszczony w podręczniku.
W cyklu Grzechów głównych dominuje wyobraźnia artysty (…). Poszczególne motywy (…) układają się wzdłuż linii perspektywicznych, mniej lub bardziej równoległych, wychodzących ze środka kompozycji – gdzie umieszczona jest postać alegoryczna (…).
Zazdrość wyraźnie się czymś trapi, wskazując jednocześnie na indora stanowiącego jej atrybut. Obecność warsztatu szewskiego, z lewej strony, oraz kobiety z butem na głowie śpiącej w koszu otoczonymi butami, z prawej strony, a także obecność potwora, który zjada buty, kojarzą się z żądzą „życia na wysokiej stopie” (…). Zazdrość to również śmierć, jak głosi napis, i rodzaj samodestrukcji. Na moście widać kondukt pogrzebowy, zaś poniżej człowiek-łódź w stanie bliskim agonii, który daje się nieść prądowi rzeki. W prawym narożniku dostrzegamy wyraźnie wygłodniałą, uskrzydloną rybę (…). A za postacią Zazdrości, czyż to przypadkiem nie szatan z kobiecym biustem kusi jabłuszkiem stojącego obok mężczyznę.
Philippe i Francoise Robert-Jones, Grzechy główne (tłum. Iwona Badowska)
Oto podpowiedzi, na co zwrócić uwagę, żeby do obrazu Pycha ułożyć podobny komentarz.
Zacznijcie od poszukiwań osoby alegorycznej – głównej postaci na obrazie, która będzie symbolem tematu. Przy niej powinien też znaleźć się atrybut (na obrazie Zazdrość jest to kobieta obok indyka).
Opiszcie, co robi kobieta – główna bohaterka obrazu.
Podzielcie obraz na cztery części (prawa góra, prawy dół, lewa góra, lewy dół), popatrzcie na każdą z nich i poszukajcie charakterystycznych:
- postaci,
- zwierząt,
- roślin,
- symboli (przyda się słownik symboli),
- napisów (przyda się słownik łacińsko-polski).
Słowo „Superbia” – łatwo sprawdzić w słowniku łacińsko-polskim, że superbia to pycha, hardość, duma.
Spróbujcie opisać te elementy obrazu, które są dla Was czytelne.
Oto symbole, które możecie znaleźć na obrazie Pycha:
Paw – atrybut greckiej bogini Hery, stał się symbolem dumy i pychy ze względu na swe barwne upierzenie.
Zwróć uwagę!
Na obrazie Bruegla jeden ptak pokazuje się w całej krasie – z rozpostartym ogonem. Ale jest ich dużo więcej – rozglądaj się za pawimi ogonami. Widać je u ptaków, które wykluwają się z jaj, oraz u innych człekopodobnych istot, którym także wyrastają pawie ogony.
Kobieta z lustrem – symbol próżności kobiecej, zachwytu nad sobą.
Zwróć uwagę!
Nad swoim odbiciem w lustrze zachwyca się potwór z ludzką twarzą i pawim ogonem umieszczony w prawym dolnym rogu.
Rzeka – symbol źródła życia, zdrowia, oczyszczenia.
Zwróć uwagę!
Część ludzi wchodzi dobrowolnie do rzeki, próbuje się w niej zanurzyć.
Drzewo z owocami – może to rajska jabłoń, drzewo, z którego wyrastają owoce pokusy.
Budowle o charakterze symbolicznym, sakralnym – ich kształt i wielkość miały ogromne znaczenie we wszystkich kulturach i epokach. Bowiem symbolizowały boską potęgę lub drogę człowieka do Boga.
Zwróć uwagę!
Na obrazie Bruegla jest dużo budowli. Niektóre z nich są dziwne: arka z drzewem, po którym wspinają się ludzie, i drabiną skierowaną ku górze, budowla z okratowanymi drzwiami, budowla w kształcie pojazdu kosmicznego (może fontanny, z której wydobywa się woda?).
Oto przykładowy komentarz do obrazu Pycha Bruegla:
Tematem obrazu Bruegla jest pycha, co potwierdzają symbole tam zamieszczone. Na pierwszym planie łatwo zauważyć postać alegoryczną, którą jest kobieta z lustrem. Uosabia ona pychę, co potwierdzają nie tylko symbole – trzymane przez kobietę lustro oraz pawi ogon – ale i zamieszczony napis: SUPERBIA, który po przetłumaczeniu z łaciny oznacza pychę. Pycha jest grzechem łatwo rodzącym się w ludziach, o czym świadczą liczne pawie wykluwające się z jaj oraz pawie ogony, w które wyposażonych jest wiele postaci i stworów na obrazie. Symbolami pychy mogą być także owoce z drzewa w lewej górnej części obrazu oraz liczne budowle. Naszą uwagę zwraca sczególnie arka wypełniona ludźmi, którzy próbują wspiąć się w górę – czyżby ku Bogu jak budowniczowie wieży Babel?
Zobacz:
Symbol, alegoria, parabola – objaśnij pojęcia, podaj przykłady.
Symbol, alegoria, parabola – objaśnij pojęcia, podaj przykłady.