Obraz poetycki
Co to takiego? To obraz, obrazek, scenka, świat stworzony w utworze i wyraźnie przedstawiony w danym fragmencie. Łatwo go rozpoznać, gdy jest to pejzaż, scena spotkania, opis chmur, opis malowidła. W wierszu może być kilka obrazów, na przykład: w I zwrotce – obraz gwałtownej burzy, a w II – uspokojenie i cisza po jej zakończeniu. Nie trzeba dodawać, że pierwszy będzie dynamiczny (pełen ruchu, zmian), a drugi statyczny (nieruchomy, niezmienny).
Statyczny czy dynamiczny?
- Statyczny obraz – nieruchomy, uspokojony, niezmienny. Uśpione miasto, cichy pejzaż, nieruchomy las – to będą obrazy statyczne. W takim obrazie szukaj nagromadzenia rzeczowników i przymiotników. To nie znaczy, że nie będzie w nim czasowników! Będą, ale trzeba też popatrzeć na ich wartość znaczeniową: las zasnął, drzewa stoją.
Te czasowniki niczego nie dynamizują, przeciwnie – utrwalają.
- Obraz dynamiczny – wypełniony ruchem, pełen gwałtownych zmian. Tu można liczyć na nagromadzenie czasowników, i to tych zmieniających sytuacje. Coś się wali, burzy, rujnuje, ściera, upada itp. Takie czasowniki mają moc dynamizowania obrazu.
Uplastyczniony czy umuzykalniony?
O ile naprzeciw dynamiki stawiamy obraz statyczny, o tyle barwom i plastyce często przeciwstawia się dźwięk!
Uwaga – to wcale nie znaczy, że zabieg uplastycznienia i umuzykalnienia nie może wystąpić razem. Może, dlatego najlepiej wiedzieć, na czym polega.
W obrazach plastycznych szukamy przymiotników, ale też rzeczowników i czasowników oddających barwy, kształty, cechy wizualne. Będą to:
- malownicze szare grzbiety gór we mgle,
- błękitna plama morza,
- głęboka zieleń łąk.
W obrazach umuzykalnionych szukamy dźwięku.
Zorganizują go wyrazy dźwiękonaśladowcze (przypomnijmy onomatopeję ) oraz odpowiednie czasowniki i rzeczowniki. W zdaniu:
na skrzypcach wiatru wygrywane walce
muzykę tworzą rzeczowniki: skrzypce i walce oraz czasownik: wygrywane.
Inne przykłady:
- dźwięk wypełnia przestrzeń,
- płynie muzyka,
- wzmagają się tony
Uwaga!
Obraz plastyczny działał na zmysł wzroku, tekst umuzykalniony działa na zmysł słuchu. Najlepszym więc sposobem na ocenę obrazu będzie pytanie: słyszę go czy widzę?
Przykłady:
I
Tak wygląda mój wielki maturalny sen:
siedzą w oknie dwie małpy przykute łańcuchem,
za oknem fruwa niebo i kąpie się morze.
Wisława Szymborska
Obraz poetycki: wizja senna – małpy w ramach okiennych, za nimi pejzaż
II
Zdarto żagle, ster prysnął, ryk wód, szum zawiei,
Głosy trwożnej gromady, pomp złowieszcze jęki,
Ostatnie liny majtkom wyrwały się z ręki,
Słońce krwawo zachodzi, z nim reszta nadziei.
Adam Mickiewicz
Obraz poetycki: obraz burzy morskiej
Odpowiedz na pytanie:
Żegluga
[…]
Wiatr! – wiatr! – dąsa się okręt, zrywa się z wędzidła,
Przewala się, nurkuje w pienistej zamieci,
Wznosi kark, zdeptał fale i skróś niebios leci,
Obłoki czołem sieka, wiatr chwyta pod skrzydła.
I mój duch masztu lotem buja śród odmętu,
Wzdyma się wyobraźnia jak warkocz tych żagli,
Mimowolny krzyk łączę z wesołym orszakiem;
Wyciągam ręce, padam na piersi okrętu,
Zdaje się, że pierś moja do pędu go nagli:
Lekko mi! rzeźwo! lubo! wiem, co to być ptakiem.
Adam Mickiewicz, Sonety krymskie
Nagromadzenie czasowników w sonecie Żegluga służy:
A. unieruchomieniu obrazu,
B. uplastycznieniu opisu,
C. dynamizacji zdarzenia,
D. udźwiękowieniu opisu.
Gdyby to było pytanie, czy czasowniki służą dynamizacji, czy obraz jest statyczny, nie byłoby problemu. Takie nagromadzenie czasowników gwarantuje dynamikę. Tyle że ich wartość znaczeniowa czyni też obraz… niezwykle plastycznym.
Zauważ! dąsa się, zrywa się z wędzidła, nurkuje, przewala się – to działa również na zmysł wzroku. Odpowiedź przestaje być jednoznaczna, pytanie było nieco nieostrożne, oparte na schemacie: jak czasowniki – to dynamika, jak przymiotniki – to plastyka. Nie zawsze jest to takie proste, zwłaszcza w poezji.
Zobacz: