SŁOWA KLUCZOWE
Aktywność zawodowa
Uczestniczenie w procesie produkcji społecznej poprzez wykonywanie pracy zarobkowej lub zarejestrowane bezrobocie i aktywne poszukiwanie pracy. W Polsce w IV kwartale 2006 r. było 16,99 mln osób aktywnych zawodowo, w tym około 2,1 mln bezrobotnych.
Bezrobocie
Sytuacja polegająca na tym, że część osób zdolnych do pracy i chcących ją podjąć nie może znaleźć zatrudnienia. Bezrobocie jest zjawiskiem społecznym, którego znaczenie wykracza poza ekonomię; długotrwałe bezrobocie powoduje skutki psychologiczne dla osoby aktywnie poszukującej pracy: obniża jej samoocenę, może doprowadzić do stanów depresyjnych, osłabia więzi przyjacielskie, prowadzi do powstania kultury biedy.
Demokratyzacja
Wprowadzanie demokracji w państwach rozwijających się lub będących w trakcie transformacji systemowej. Przez władze reżimowe termin ten bywa nadużywany. Tak było także w PRL, gdzie deklaracje o demokratyzacji życia społecznego i politycznego nie prowadziły do rzeczywistego przestrzegania praw politycznych i obywatelskich.
Emigracja polska
Masowa emigracja Polaków rozpoczęła się w końcu XVIII w. Początkowo związana była z utratą niepodległości i udziałem w powstaniach narodowych. Koniec XIX w. przyniósł początek emigracji zarobkowej do Stanów Zjednoczonych, Kanady, Ameryki Południowej i Niemiec. Kolejna fala emigrantów „za chlebem” (około pół miliona) wyjechała do Francji już po odzyskaniu niepodległości. Druga wojna światowa spowodowała największą emigrację; przymusowo wywieziono do Niemiec i Związku Radzieckiego miliony obywateli polskich, z których część nigdy nie wróciła do kraju. W okresie powojennym największa emigracja przypadła na początek lat 80. XX w. – okres legalnej Solidarności i stan wojenny. Niepokojąco wzrasta emigracja po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej. (Dane na temat emigracji – patrz tabelka poniżej).
Obecnie do polskiego pochodzenia przyznaje się ok. 12–15 milionów ludzi na świecie, z czego w Polsce urodziła się ok. 1/3. Największe skupiska Polonii – osób zamieszkałych poza Polską, przyznających się do polskiego pochodzenia i chcących utrzymywać więź z krajem – znajdują się w Stanach Zjednoczonych, krajach powstałych po rozpadzie byłego Związku Radzieckiego, Kanadzie i w państwach Unii Europejskiej: we Francji, w Niemczech, Wielkiej Brytanii.
Klasa średnia
Klasa społeczna, która postrzegana jest jako nośnik postaw obywatelskich. Przedstawiciele klasy średniej są przedsiębiorczy, skłonni do polegania na sobie i zdolni do zredukowania bieżących potrzeb konsumpcyjnych na rzecz inwestycji. Cenią indywidualizm, szanują porządek prawny i instytucje państwowe. W Polsce klasa średnia dopiero powstaje; wprowadzono nawet pojęcie klasy preśredniej dla określenia ludzi, którzy w przyszłości stworzą klasę średnią.
Kod kulturowy
O kodzie kulturowym mówimy wtedy, gdy pewne rzeczy, pojęcia, zachowania – poprzez odwołanie się do tradycji i kultury – wywołują u członków danej grupy wspólne skojarzenia, np. łóżka polowe i „szczęki” jako symbol prywatnego handlu po wprowadzeniu wolnego rynku w Polsce.
Kultura biedy
Styl życia osób, które z powodu długotrwałego braku pracy stają się wyizolowanie społecznie. Ich codzienność koncentruje się wokół jedzenia i spania. Redukują swoje potrzeby do minimum, konsumują najtańsze towary. Edukacja i kwalifikacje przestają mieć dla nich znaczenie; nie wierzą, że dzięki nim mogą wyjść ze środowiska biedy, w którym żyją. Wątpią w skuteczność jakichkolwiek instytucji społecznych i prawnych.
Ofiary transformacji w Polsce
Terminem tym określa się ogół obywateli, których status majątkowy uległ pogorszeniu po przełomie systemowym w 1989.
Pomocniczość państwa
Zasada, zgodnie z którą obywatele w miarę możliwości zaspokajają swoje potrzeby bez udziału państwa. Państwo ingeruje w sfery, gdzie działalność obywatelska jest niewystarczająca. Zasada pomocniczości stymuluje rozwój samorządności i społeczeństwa obywatelskiego.
Prywatyzacja
Przeniesienie własności przedsiębiorstw państwowych na fizyczne i prawne osoby prywatne. Prywatyzacja, nazywana także przekształceniem własnościowym przedsiębiorstwa państwowego, prowadzi do większej efektywności działania tego przedsiębiorstwa i wprowadzenia go na rynek kapitałowy.
Przyrost naturalny
Różnica między liczbą urodzeń żywych a liczbą zgonów mierzona dla określonego obszaru w ciągu roku. Jeśli uzyskana liczba jest ujemna, mówimy o ubytku naturalnym.
Syndrom 3B
Bieda – bezrobocie – bezdomność. Pojęcie wprowadzone do socjologii przez amerykańskiego badacza Charlesa Murraya dla określenia postaw ludzi, którzy wychowują się w zbiorowościach wykluczonych społecznie i w życiu dorosłym nie są w stanie przełamać nawyków środowiskowych.
Transformacja ustrojowa
Przemiany wewnątrz systemu politycznego, które prowadzą do nowego stylu rządzenia, a nie są jedynie wymianą ekipy rządzącej. W Polsce transformację ustrojową umożliwiły obrady okrągłego stołu w lutym 1989 i wybory do sejmu w czerwcu tego samego roku.
Ubóstwo
W ekonomii terminem tym określa się poziom biedy, który nie pozwala na zaspokojenie podstawowych egzystencjalnych (jedzenie, zamieszkanie) i społecznych (transport do pracy i szkoły, dostęp do informacji) potrzeb osoby.