SŁOWA KLUCZOWE

Akt prawny
Tekst drukowany, który zawiera przepisy prawne uchwalone przez uprawnione ustawowo podmioty publiczne. Akty prawne zawierają nazwę, tytuł, datę wydania i datę wejścia w życie, a wyjątkowo ważne poprzedzone są preambułą.

Akt prawa miejscowego
Akt prawny obowiązujący powszechnie na obszarze działania organu, który go wydał. Akty prawa miejscowego wydają organy samorządu terytorialnego na podstawie uprawnienia i w granicach określonych przez ustawę.

Inicjatywa ustawodawcza
Prawo do zgłaszania Sejmowi projektów ustaw. Do inicjatywy ustawodawczej przy ustawach dotyczących budżetu oraz udzielania gwarancji finansowych przez państwo uprawniona jest wyłącznie Rada Ministrów, natomiast w pozostałych sprawach uprawienia takie ma także Prezydent, Senat, grupa minimum 15 posłów i 100 000 obywateli posiadających czynne prawo wyborcze.

Kodeks
Ustawa zawierająca zbiór przepisów, które regulują określoną dziedzinę społeczną. W polskim systemie prawnym kodeks jest źródłem prawa równorzędnym z innymi ustawami. Przepisy regulujące kompleksowo pewną dziedzinę prawa mogą nosić także inne nazwy, np. ordynacja wyborcza.

Legislacja
Procedura tworzenia prawa pisanego przez uprawnione organy państwowe i samorządowe.

Norma prawna
Ogólna reguła postępowania adresowana do abstrakcyjnego odbiorcy, określająca pewne zachowanie (nakazująca, zakazująca, dozwalająca), jeśli nastąpi sytuacja przewidziana tą normą.

Ochrona prawna
Zgodna z prawem działalność wyspecjalizowanych organów i urzędów państwowych, które rozstrzygają, czy przepis prawa został naruszony i – w przypadku, gdy takie naruszenie miało miejsce – wyciągają w stosunku do sprawcy przewidziane ustawą konsekwencje.

Prawo naturalne
Pojęcie filozofii prawa, które przypisuje źródło pochodzenia prawa naturze świata. Prawo naturalne jest zespołem norm moralnych istniejących niezależnie od państwa i stanowionego przez nie systemu praw.

Prawo stanowione
System prawny zbudowany z przepisów zapisanych w aktach prawnych, tworzonych przez organ ustawodawczy, z zachowaniem określonej ustawowo procedury.

Przepis prawa
Podstawowa jednostka tekstu prawnego w postaci artykułu, paragrafu, ustępu.
Występują przepisy: ogólne – szczegółowe – przejściowe – dostosowujące – końcowe.

Ratyfikacja umowy międzynarodowej
Akt, przez który uprawniony w państwie organ wyraża zgodę na skutki prawne tej umowy w krajowym porządku prawnym. W Polsce umowy międzynarodowe są źródłem prawa.

Wykładnia prawa
Wykładnia, czyli interpretacja tekstu prawnego, prowadzi do ustalenia, co znaczą zawarte w nim przepisy prawa i jakie normy prawne zawierają.

Zwyczaj
Zwyczaj jako źródło prawa określa trwałą i jednolitą praktykę podmiotu prawa, z którą pozostałe podmioty wiążą określone skutki i akceptują je.

Źródło prawa
W znaczeniu formalnym są to akty normatywne (prawotwórcze) ustanowione przez określone w konstytucji organy państwa i zawierające powszechnie obowiązujące normy prawne o charakterze generalnym i abstrakcyjnym. Terminowi temu przypisuje się również znaczenie m.in. źródeł poznania prawa, czyli dokumentów i publikacji zawierających normy prawne.

Weto prezydenckie
Przysługujące prezydentowi prawo do zawieszenia wejścia w życie aktu prawnego uchwalonego przez parlament. Doktrynie prawa konstytucyjnego znane jest weto prezydenckie mocne, które ostatecznie kończy procedurę legislacyjną, oraz weto prezydenckie słabe, które może zostać odrzucone przez Sejm (obowiązuje większość 3/5 głosów w obecności połowy całkowitej liczby posłów).

POWTÓRZ

Gdzie ogłaszane są obowiązujące w RP akty prawne?
W Dzienniku Ustaw, Monitorze Polskim, dziennikach urzędowych ministerstw, wojewódzkich dziennikach urzędowych, Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.

Na czym polega prawo precedensowe?
Na prawotwórczej roli sądów. Orzeczenie sądu nie tylko rozstrzyga daną sprawę, ale może stać się ogólną regułą obowiązującą w orzecznictwie. W Europie system precedensów spotykamy w Wielkiej Brytanii.

Jak zbudowana jest norma prawna?

Hipoteza (okoliczności, w jakich norma ma zastosowanie)
↓
Dyspozycja (zachowanie podlegające regulacji prawnej)
↓
Sankcja (kara za złamanie normy)

Dlaczego nieznajomość prawa szkodzi?
Ponieważ nie można się bronić nieznajomością obowiązującego prawa.

Co to jest luka prawna?
Niezgodny z logiką brak prawnego uregulowania pewnej kwestii, która zgodnie z zasadą spójności prawa powinna podlegać regulacji.

Co to jest vacatio legis?
Okres, który upływa między publikacją aktu prawnego, a jego wejściem w życie. Akty normatywne zawierające przepisy powszechnie obowiązujące w zasadzie zaczynają obowiązywać po 14 dniach, a przepisy porządkowe – po trzech dniach od daty ogłoszenia. Jednocześnie sam akt normatywny może określić inny termin wejścia w życie, a w określonych przypadkach przepisy mogą także obowiązywać począwszy od dnia publikacji.

Jakie umowy międzynarodowe podlegają ratyfikacji?
Zgodnie z art. 89 Konstytucji RP ratyfikacji podlegają umowy międzynarodowe, które dotyczą:

  • pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych
  • wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w konstytucji
  • członkostwa RP w organizacji międzynarodowej
  • znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym
  • spraw uregulowanych w ustawie lub w których konstytucja wymaga ustawy

ZAPAMIĘTAJ!

  • Norma imperatywna obowiązuje bezwzględnie, norma dyspozytywna może zostać wyłączona lub ograniczona wolą stron, a norma semiimperatywna pozostawia stronom swobodę działania, ale w określonych granicach (np. umowa o pracę na okres próbny może zostać skrócona, nie może natomiast zostać zawarta na czas dłuższy niż wynika to z kodeksu pracy).
  • Język norm i przepisów prawnych nazywany jest językiem prawnym, a język używany przez osoby zawodowo interpretujące i stosujące prawo – językiem prawniczym.
  • Definicja legalna to wiążąca dla danego aktu prawnego definicja pojęć występujących w tym akcie.
  • Jeden przepis prawny może zawierać część normy prawnej albo kilka norm.

 

CECHY DOBREGO PRAWA

  • Jasne i precyzyjne – poprawność językowa i logika prawnicza (przepisy prawne muszą być zrozumiałe dla każdego, a ich interpretacja – jednoznaczna)
  • Możliwe do zachowania (zgodnie z maksymą: Impossibilium nulla obligatio est prawo nie może wymagać rzeczy niemożliwych)
  • Sprawiedliwe (zgodne z obowiązującymi normami etycznymi w społeczeństwie i aprobowane przez to społeczeństwo)
  • Stabilne (prawo nie powinno podlegać częstym zmianom; duża zmienność prawa ogranicza zaufanie do praworządności państwa).
  • Jawne (podane do publicznej wiadomości w sposób ustawowo określony)
  • Wewnętrznie niesprzeczne (nie powinno być kolizji między poszczególnymi przepisami prawnymi)
  • Ogólne (adresowane do wielu podmiotów; zbyt kazuistyczne prawo prowadzi do nadmiaru przepisów)

 

DEFINICJE PRAWA

PRAWO
System norm ustanowionych przez państwo, które stoi na straży ich przestrzegania i nakłada kary na podmioty łamiące te normy.

CZYM JEST PRAWO?

KONCEPCJE NORMATYWNE
Zakładają istnienie systemu norm postępowania.

  • Pozytywizm prawny
    • Zbiór norm ustanowionych i chronionych przez państwo.
    • Normy prawne obowiązują niezależnie od ich oceny moralnej.
  • Prawo naturalne

KONCEPCJE REALISTYCZNE

  • Zespół faktów
    • Reguły występujące w zachowaniu osób stosujących prawo, czyli sędziów i urzędników administracyjnych (law in action)
    • Reguły występujące w prawie stanowionym (law in books).

KONCEPCJE PSYCHOLOGICZNE

  • Emocje etyczne
    • Szczególny rodzaj przeżyć.
    • Konieczność określonego postępowania wynika z oczekiwania takiego postępowania przez inny podmiot.

 

PODZIAŁ PRAWA ZE WZGLĘDU NA METODĘ REGULACJI

  • PRAWO CYWILNE
    Regulacja stosunków między dwoma podmiotami pozostającymi w relacji poziomej – równymi (cywilnoprawna metoda regulacji)
  • PRAWO KARNE
    Przepisy prawne przewidują system kar, który służy wyeliminowaniu najgroźniejszych dla społeczeństwa zachowań (karnoprawna metoda regulacji)
  • PRAWO ADMINISTRACYJNE
    Regulacja stosunków między dwoma podmiotami pozostającymi w relacji pionowej – jeden z nich może władczo kształtować sytuację prawną drugiego (aministracyjnoprawna metoda regulacji)

 

PORÓWNAJ SYSTEMY PRAWA

Prawo precedensowe (common law) wywodzi się z Anglii

  • mała rola kodeksów i prawa stanowionego, duże znaczenie precedensu jako źródła prawa
  • brak podziału na prawo prywatne i publiczne i wspólne sądownictwo dla wszystkich dziedzin prawa
  • prawotwórcza rola sędziów (niektóre orzeczenia stają się precedensami)
  • duże znaczenie ławy przysięgłych, która w procesach karnych orzeka o winie

Prawo ustawowe (statute law) wywodzi się od prawa rzymskiego i jego interpretacji

  • duże znaczenie prawa stanowionego i kodeksów, niewielkie znaczenie precedensu
  • wyraźny podział na prawo prywatne i publiczne, odrębne sądownictwo karne, cywilne, administracyjne
  • orzekająca rola sędziów (wyroki określają winę i wynikającą z niej odpowiedzialność)
  • obecność ławników w sądownictwie wynika z ustawowej zasady udziału czynnika społecznego w wymiarze sprawiedliwości

 

PROCEDURA TWORZENIA USTAWY W RP

* Pierwsze czytanie niektórych projektów ustaw, w tym dotyczących konstytucji, praw i wolności obywatelskich, prawa wyborczego, ustaw budżetowych, organów państwowych i samorządowych odbywa się bezpośrednio na posiedzeniu plenarnym, bez wcześniejszego przesyłania do komisji.

** Po pierwszym czytaniu plenarnym projekt ustawy może być ponownie skierowany do komisji.

***Projekty ustaw pilnych rozpatrywane są w dwóch czytaniach.

**** Prezydent jest uprawniony do złożenia wniosku o zbadanie ustawy przez Trybunał Konstytucji. Jeśli Trybunał orzeknie o jej całkowitej niezgodności z konstytucją – prezydent odmawia podpisania, jeśli ustawa jest wadliwa w części – prezydent podpisuje ją z pominięciem części niezgodnych z ustawą zasadniczą lub kieruje ją do poprawienia przez Sejm.