SŁOWA KLUCZOWE

Bank Światowy
Właściwa nazwa instytucji brzmi: Międzynarodowy Bank Odbudowy i Rozwoju, a jej siedzibą jest Waszyngton. Bank powstał w wyniku ustaleń konferencji nt. systemu walutowego z lipca 1944, ale właściwą działalność rozpoczął dopiero dwa lata później. Został powołany do współfinansowania odbudowy zniszczonych wojną państw Europy i Japonii. Jednocześnie statut Banku przewidywał wsparcie rozwoju państw afrykańskich, azjatyckich i Ameryki Łacińskiej. Bank Światowy udziela dotacji i długoterminowych pożyczek o preferencyjnym oprocentowaniu swoim członkom (obecnie ponad 180 państw). Pomoc przeznaczona jest głównie na walkę z ubóstwem, ochronę zdrowia i środowiska, edukację. Bank uzyskuje fundusze pomocowe ze składek państw członkowskich, własnych rezerw oraz emisji obligacji na wysokorozwiniętych rynkach kapitałowych. Polska, po wystąpieniu z Banku Światowego w 1950, jest ponownie jego członkiem od 1986.

FAO (Food and Agriculuture Ogranization of the United Nations)
Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa powstała w 1945 roku, zajmuje się stanem wyżywienia ludności i zwalczaniem głodu. Blisko współpracuje z WHO. Siedzibą organizacji jest Rzym. FAO działa poprzez sieć dziewięciu biur regionalnych i komitetów krajowych przy rządach państw członkowskich. Polska jest członkiem FAO od początku jej istnienia, ale w latach 1950–1957 pozostawała poza organizacją.

Gwiezdne wojny
Koncepcja systemu obronnego USA, którego nazwę zapożyczono z filmu s.f. pod tym samym tytułem. Prezydent Reagan planował budowę tarczy, która miałaby ochronić świat zachodni przed atakiem rakietowym Związku Radzieckiego. Projekt wzbudził duże kontrowersje zarówno z uwagi na możliwości technologiczne lat 80. XX., jak i obawę przed sprowokowaniem globalnego konfliktu nuklearnego. Jednak zdecydowane stanowisko prezydenta USA i odrzucenie radzieckiego żądania o odstąpienie od realizacji programu (podczas konferencji w Rejkjawiku w 1986 i kolejnego spotkania w Waszyngtonie) doprowadziły do tego, że Związek Radziecki – z braku funduszy w państwach komunistycznych – zrezygnował z konkurowania w wyścigu zbrojeń.

Liga Państw Arabskich
Organizacja powstała na podstawie paktu podpisanego w Kairze w 1945, w celu integracji politycznej, gospodarczej i kulturalnej krajów arabskich. Państwami założycielskimi były: Arabia Saudyjska, Egipt, Irak, Jemen, Jordania, Liban i Syria. W początkowym okresie Liga była zjednoczona przeciwko Francji, a następnie Izraelowi. Obecnie organizacja liczy 21 członków – Egipt został z niej usunięty w roku 1979 – i zajmuje się przede wszystkim współpracą naukową i kulturalną.

Międzynarodowy Fundusz Walutowy
Organizacja finansowa powołana razem z Bankiem Światowym i, podobnie jak on, mająca swoją siedzibę w Waszyngtonie. Fundusz wspiera międzynarodową współpracę walutową oraz uporządkowanie stosunków walutowych, udziela pomocy w likwidacji trudności płatniczych, porządkuje płynność międzynarodowych systemów płatniczych. Państwa członkowskie są zobowiązane do udzielania Funduszowi wszystkich informacji niezbędnych do oceny ich sytuacji gospodarczej i finansowej. Polska była członkiem Funduszu od jego założenia. W 1950 wystąpiła z niego i została ponownie przyjęta do organizacji w 1986.

NATO (North Atlantic Treaty Organization)
Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego o charakterze polityczno-wojskowym, powstała po podpisaniu w 1949 traktatu północno-atlantyckiego przez 12 państw założycielskich: Belgię, Danię, Francję, Holandię, Islandię, Kanadę, Luksemburg, Norwegię, Portugalię, Stany Zjednoczone, Wielką Brytanię i Włochy. Traktat został podpisany jako porozumienie państw do obrony militarnej przed atakiem Związku Radzieckiego. Obecnie NATO liczy 26 członków; Polska została przyjęta w marcu 1999.

OPEC (Organization of the Petroleum Exporting Countries)
Organizacja Krajów Eksportujących Ropę Naftową utworzona w 1960 w Bagdadzie w celu kontrolowania ilości wydobywanej ropy, poziomu cen i opłat eksploatacyjnych. Do organizacji należy 13 państw, głównie z Afryki i Półwyspu Arabskiego. Jej siedzibą jest Wiedeń.

Spór międzynarodowy
Wyraźnie przeciwstawne postrzeganie wspólnego problemu przez dwa państwa lub więcej państw. Spory są wynikiem rozbieżnych interesów poszczególnych krajów i mają podłoże polityczne, prawne, gospodarcze. Ostra forma sporu może doprowadzić do konfliktu, a w ostateczności – do działań zbrojnych. Pokojowemu rozstrzyganiu sporów międzynarodowych służą środki dyplomatyczne i procedury sądowe.

Strefa Gazy
Terytorium położone przy granicy Izraela z Egiptem, do 1948 stanowiące mandat Wielkiej Brytanii. Zarządzane następnie przez Egipt, zostało w 1956 zajęte przez Izrael, ponieważ w Strefie Gazy znajdowały się zagrażające Izraelowi bazy partyzantów arabskich. Teren pozostawał czasowo pod kontrolą sił pokojowych ONZ, a następnie znów zaczął być kontrolowany przez Egipt. W wojnie sześciodniowej w 1967 Izrael ponownie zajął Strefę Gazy i rozpoczął zasiedlanie jej przez osadników żydowskich. Porozumienie Izraela z Organizacją Wyzwolenia Palestyny w 1993 doprowadziło do utworzenia Autonomii Palestyńskiej. W 2005 Izrael rozpoczął siłową ewakuację swoich osadników ze Strefy Gazy. Ze względu na agresywny konflikt między Autonomią Palestyńską i Izraelem Strefa Gazy nadal stanowi jeden z najbardziej zapalnych punktów na mapie świata.

UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization)
Organizacja Narodów Zjednoczonych do spraw Oświaty, Nauki i Kultury utworzona w 1945 wpiera współpracę międzynarodową w dziedzinie kultury, sztuki i nauki, a także działa na rzecz praw człowieka. W swojej działalności UNESCO podejmuje akcje wspierające rozwój nauki i kultury oraz udziela pomocy technicznej i materialnej. Od 1977 UNESCO tworzy Listę światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego ludzkości, na której znajdują się obiekty o unikalnej wartości historycznej lub przyrodniczej, wśród nich 13 z Polski. Decyzje o wpisaniu obiektów na listę podejmowane są na odbywających się corocznie konferencjach. Obecnie UNESCO skupia 193 państwa członkowskie, działa przez sieć biur regionalnych i komisji narodowych. Siedzibą organizacji jest Paryż.

Unia Afrykańska
Organizacja powołana w 2002 w miejsce dotychczasowej Organizacji Jedności Afrykańskiej. Jest to związek prawie wszystkich państw afrykańskich (poza Marokiem) powołany do promowania zasad demokratycznych, ochrony praw człowieka, wzmocnienia handlu wewnątrz kontynentu, zapobiegania konfliktom. Długoterminowym celem Unii jest wprowadzenie wspólnych rozwiązań gospodarczych: banku centralnego, wspólnej waluty, i politycznych: siły pokojowe, wspólny parlament. Siedzibą organizacji jest Addis Abeba.

UNICEF (aktualnie United Nations Children’s Fund)
Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomocy Dzieciom powstał przy ONZ w roku 1946 z inicjatywy polskiego profesora bakteriologii, Ludwika Reichmana. W 1954 UNICEF stał się agendą ONZ z siedzibą w Nowym Jorku. Agenda działa na rzecz rozwoju oświaty, pomaga w wyżywieniu dzieci, ochronie ich zdrowia i życia, ochronie przed niewolniczą pracą. Działalność UNICEF-u została uhonorowana Pokojową Nagrodą Nobla w 1965. Zarzuty promowania aborcji przez Fundusz doprowadziły do wycofania się Watykanu z jego finansowania.

WHO (World Health Organization)
Światowa Organizacja Zdrowia powołana w 1948 do ujednolicenia metod leczenia i profilaktyki zdrowia, koordynacji badań naukowych, zwalczania chorób zakaźnych w skali światowej. Jest to wyspecjalizowana agenda ONZ z siedzibą w Genewie. Polska należy do WHO od 1948.

Wojna
Konflikt międzynarodowy, w którym strony odstąpiły od pokojowego rozwiązania sporu i decydują się na zerwanie stosunków dyplomatycznych oraz zbrojne wystąpienie przeciwko sobie. Karta Narodów Zjednoczonych jednoznacznie zakazuje prowadzenia wojny zaczepnej, zezwala jedynie na samoobronę w przypadku zaatakowania przez inne państwo.

Wyścig zbrojeń
Zbrojenia eskalowane wzajemnie przez pozostające w konflikcie państwa i prowadzone na wypadek przewidywanej wojny. W potocznym znaczeniu pojęcie to odnosi się do polityki zbrojeniowej prowadzonej między USA (na czele państw zachodnich) i Związkiem Radzieckim (przywódcę bloku komunistycznego) po II wojnie światowej. Polityka ta osiągnęła apogeum w połowie lat 80., wraz z rozpoczęciem przez prezydenta Reagana projektu Gwiezdne Wojny.

 

POWTÓRZ

Na czym polega pomoc humanitarna?
Jest to pomoc udzielana ludziom dotkniętym klęskami żywiołowymi i konfliktami zbrojnymi w sytuacji, kiedy władze krajowe nie są w stanie skutecznie działać swoimi własnymi środkami. Akcje pomocy humanitarnej prowadzone są z zachowaniem suwerenności danego państwa, za jego zgodą.

Kiedy tworzone są misje pokojowe ONZ?
Część sił zbrojnych państw członkowskich ONZ wysyłana jest w trybie doraźnym, zgodnie z Kartą Narodów Zjednoczonych, na tereny konfliktów zbrojnych jako nieprzymusowy instrument ich kontroli. Obecnie na całym świecie działa kilkanaście misji pokojowych i politycznych. Udział polskiego personelu w misjach ONZ wynosi około 700 osób i jest najwyższy spośród państw Unii Europejskiej.

Które państwa NATO nie są w strukturach wojskowych?

  • Francja – częściowo od 1995, na mocy indywidualnej decyzji prezydenta (w latach 1966–1995 Francja była całkowicie poza strukturami wojskowymi);
  • Hiszpania – od przystąpienia w 1997;
  • Islandia – nie posiada sił zbrojnych, udostępnia swoje terytorium na bazy i instalacje dla wojsk NATO.

Gdzie mieści się siedziba główna NATO?
Obecnie w Brukseli. Poprzednio: w Paryżu – do 1966 i Londynie – do 1952.

Co określamy pojęciem konfliktu bliskowschodniego?
Jest to kilka poważnych konfliktów zbrojnych, które toczą się (lub już się zakończyły) na Bliskim Wschodzie od końca lat 40. XX w.: konflikt izraelsko-arabski trwający od proklam owania państwa izraelskiego w 1948, konflikt libański (zajęcie Libanu przez Izrael, Syrię), wojny w Zatoce Perskiej (Irak z Iranem, inwazja iracka na Kuwejt), walki Kurdów i Palestyńczyków o państwa narodowe.

Na czym polega przekleństwo bogactw naturalnych Afryki?
Zwyczajowo źródeł walk w Afryce doszukuje się w konfliktach etnicznych, religijnych, politycznych. Tymczasem wybuchają one często z powodów ekonomicznych – ich celem jest uzyskanie kontroli nad złożami naturalnymi, np.: diamentami, ropą naftową w Angoli czy koltanem, rzadką rudą metali wykorzystywaną przy produkcji telefonów komórkowych w Demokratycznej Republice Konga.

Co to jest „żelazna kurtyna”?
Symbol podziału Europy na dwa obozy polityczne. Pojęcie użyte po raz pierwszy w 1946 roku przez Winstona Churchilla na określenie granicy strefy wpływów Związku Radzieckiego na kontynencie europejskim. Upadek żelaznej kurtyny został zapoczątkowany pieriestrojką w Związku Radzieckim i obradami okrągłego stołu w Polsce.

Czym zajmuje się WTO i gdzie ma swoją siedzibę?
WTO (World Trade Organization), czyli Światowa Organizacja Handlu, zajmuje się liberalizacją handlu międzynarodowego, m.in. poprzez obniżanie ceł i taryf, rozstrzyga spory dotyczące handlu, a także ochrania prawa własności intelektualnej. Siedzibą WTO jest Genewa.

Co to jest racja stanu?
Interes państwa, wspólny dla większości obywateli państwa i działających w nim organizacji, uważany za nadrzędny w stosunku do indywidualnych interesów tych osób i organizacji.

Ile krajów członkowskich należy do Rady Bezpieczeństwa ONZ i w jaki sposób są one wybierane?
Łącznie 15, z których pięć jako członkowie stali: Chiny, Francja, Rosja, Wielka Brytania, Stany Zjednoczone oraz 10 niestałych, wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne według kryterium geograficznego.