Państwo jako podmiot prawa

SŁOWA KLUCZOWE

Aparat państwowy
Służący zarządzaniu państwem i wyposażony w uprawienia władcze system centralnych i naczelnych organów państwowych wraz z podległymi im urzędami. W ustroju demokratycznym system ten zbudowany jest z zachowaniem podziału władzy. Stanowią go organy wykonawcze, prawodawcze, sądownicze, kontrolne i przymusu.

Apatryda (bezpaństwowiec)
Osoba, która utraciła jedyne obywatelstwo.

Biurokracja
Ogół ludzi organizujących pracę urzędów i instytucji. Model idealnej biurokracji i zachowania sprawnych biurokratów opracował Max Weber. Wśród głównych cech wymienił m.in.: precyzję, szybkość i jednoznaczność działania, dyskrecję i subordynację urzędników. Tymczasem, rozrastając się, biurokracja przestaje być skuteczna. Obecnie biurokracja oznacza oderwanie władzy sprawowanej przez urzędników od rzeczywistych potrzeb społecznych i narzucanie społeczeństwu szkodliwych decyzji.

Demokracja
Ustrój polityczny, w którym władza sprawowana jest przez obywateli – bezpośrednio lub przez wybranych przedstawicieli – a decyzje podejmowane są zgodnie z wolą większości. Obecnie nadal istnieje wiele państw niedemokratycznych, gdzie rządy sprawują ludzie nieposiadający upoważnienia społeczeństwa i niepoddani jego kontroli, a obywatele są jedynie podporządkowani władzy, np.: Korea Północna, Kuba.

Federacja
(Państwo związkowe)
Ustrój państwowy, w którym władze poszczególnych części składowych – stanów, krajów, kantonów, republik stanowiących jedno państwo mają duże uprawnienia w zakresie stanowienia i wykonywania prawa oraz sądownictwa. W prawie międzynarodowym federacja jest uznawana za państwo jednolite, jeśli jedynym reprezentantem federacji w stosunkach międzynarodowych jest rząd centralny, np.: Stany Zjednoczone.

Legitymizacja
Uprawnienie rządzących do sprawowania władzy i podejmowania wiążących decyzji wynikające ze społecznej aprobaty. Społeczeństwa demokratyczne wyrażają swoją aprobatę w wolnych wyborach. Pojęcie to zostało spopularyzowane przez Maxa Webera. Legitymizm jako koncepcja polityczna został sformułowany na początku XIX wieku we Francji i oznaczał pochodzenie władzy monarchów od Boga, którzy nie mogli tym samym zostać usunięci przez poddanych.

Monarchia
Ustrój polityczny, w którym głową państwa jest monarcha. Sprawuje on swoją władzę dożywotnio; może także abdykować na rzecz innej osoby.

Obywatelstwo
Specyficzna więź prawna łącząca jednostkę z państwem, z której wynikają uprawnienia i obowiązki zarówno dla państwa, jak i obywatela. Określenie sposobu uzyskania i utraty obywatelstwa danego państwa należy do jego kompetencji wyłącznych.

Państwo
Suwerenna, polityczna organizacja terytorialna. Dla prawnego zaistnienia państwa konieczne są trzy elementy: stała ludność, określone terytorium, suwerenna władza. Prawo międzynarodowe dla podmiotowości państwa wymaga ponadto zdolności traktatowej, czyli możliwość utrzymywania stosunków z innymi państwami.

Państwo unitarne
Państwo o jednolitej strukturze terytorialnej. Najważniejsze decyzje i funkcje państwowe skupione są w rękach władzy centralnej. W zależności od stopnia delegowania uprawnień władzom lokalnym mówimy o państwach scentralizowanych i zdecentralizowanych.

Powstanie państwa
Efekt ruchów narodowowyzwoleńczych, które pokojowo lub w wyniku walk doprowadziły do powstania nowej suwerennej władzy na określonym terytorium. Ustalenie daty powstania państwa jest ważne, ponieważ z chwilą tą nabywa ono prawa zasadnicze, staje się podmiotem prawa międzynarodowego.

Praworządność
Postulat przestrzegania prawa przy jego stanowieniu i egzekwowaniu kierowany do organów władzy centralnej i lokalnej. Praworządność wymaga, aby prawo było jawne, jasne i stabilne, a raz nabyte prawa – chronione.

Suwerenność
Wyłączność i kompletność stanowienia prawa na określonym terytorium. Ponieważ państwa żyją w społeczności międzynarodowej, swoboda prawodawcza jednego kraju nie może naruszać suwerenności innego.

Władza
Relacja, która zachodzi między jednostkami lub grupami, gdzie jedna strona może skłonić drugą – nawet przy jej oporze – do określonego działania lub zaniechania. Strona narzucająca swoją wolę dysponuje środkami kontroli wykonywania wydanych poleceń. Władza może pochodzić z przymusu, przemocy, autorytetu, tradycji.

POWTÓRZ

Co to jest państwo opiekuńcze?

Koncepcja państwa opiekuńczego (inaczej: państwa dobrobytu lub państwa bezpieczeństwa socjalnego) rozwinęła się w bogatych państwach kapitalistycznych w drugiej połowie XX wieku. Zakładała interwencjonizm państwowy dla zabezpieczenia obywateli na starość oraz przed skutkami chorób i bezrobocia. Obecnie, przy małej konkurencyjności Europy i starzeniu się społeczeństwa, państwa starego kontynentu starają się ograniczyć wydatki socjalne.

Na czym polega fala demokracji?
n Okres, w którym pojawiają się liczne nowe państwa demokratyczne. W XX wieku fale demokracji przypadły na okres po zakończeniu pierwszej i drugiej wojny światowej oraz lata 80. i 90. Zgodnie z teorią amerykańskiego teoretyka państwa, Samuela Huntingtona – po każdej fali demokracji część państw ponownie od niej odchodzi.

Co może pełnić rolę symboli państwowych?
Flaga państwowa, herb państwowy, hymn państwowy, dewiza, inne kulturowe symbole państwowe.

Skąd wynika status polskich symboli państwowych?
Ustawa z dnia 31 stycznia 1980 roku o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej wymienia w Art. 1 następujące symbole państwowe: orzeł biały, biało-czerwone barwy i „Mazurek Dąbrowskiego”.

Co to jest granica państwowa?
Jest to powierzchnia pionowa oddzielająca terytoria sąsiadujących państwa, także obszar powietrzny, wody i zasoby ziemi. Granica państwowa na morzu przebiega w odległości 12 mil morskich od linii podstawowej. Przebieg granicy państwowej na lądzie i na morskich wodach wewnętrznych oznacza się znakami granicznymi.

Jak można uzyskać obywatelstwo?
Poprzez urodzenie i w drodze decyzji administracyjnej. Przy nadawaniu obywatelstwa po urodzeniu stosowane są dwie zasady: zasada prawa ziemi – obywatelstwo miejsca narodzin i zasada prawa krwi – obywatelstwo rodziców. Uzyskanie obywatelstwa inaczej niż poprzez urodzenie nazywamy wtórnym nabyciem obywatelstwa. Regulują to przepisy krajowe. Wtórne nabycie obywatelstwa może być m.in. skutkiem małżeństwa, naturalizacji.

Na czym polega zasada legalizmu?
Na sprawowaniu władzy zgodnie z prawem. Władza państwowa może działać wyłącznie w granicach dopuszczonych obowiązującymi przepisami, a obywatele mogą robić wszystko, czego prawo nie zakazuje. W Polsce zasada ta wynika bezpośrednio z konstytucji.

Co to są prawa zasadnicze państw?
Prawa zasadnicze określają sytuację państwa w społeczności międzynarodowej. Zasady te wykształciły się zwyczajowo i obowiązują jednakowo dla każdego państwa od momentu jego powstania. Do praw zasadniczych najczęściej zalicza się prawo do istnienia, niezawisłości, równości, obrotu (utrzymywania kontaktów z pozostałymi podmiotami prawa międzynarodowego), czci. Państwa posiadają także prawa nabyte, uzyskane w wyniku prowadzonej polityki zagranicznej.

Na czym polega bezpieczeństwo wewnętrzne, a na czym bezpieczeństwo zewnętrzne państwa?
Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa polega na istnieniu stabilnego i spójnego systemu w państwie, natomiast bezpieczeństwo zewnętrzne – na braku zagrożenia ze strony innych państw i pozostałych podmiotów prawa międzynarodowego. Bezpieczeństwu wewnętrznemu mogą zagrozić na przykład: poważne konflikty społeczne, przestępczość zorganizowana, ruchy anarchistyczne, a bezpieczeństwu zewnętrznemu m.in. terroryzm międzynarodowy.

Kiedy dochodzi od upadku państwa?
Poprzez fakt zaniknięcia suwerennej władzy nad określoną ludnością i na określonym terytorium.

TEORIE POWSTANIA PAŃSTWA

Funkcjonalna
Koncepcja dominująca we współczesnej socjologii. Zgodnie z nią państwo jest najwyższą formą rozwoju społecznego i społeczeństwa dążą do życia w państwie.

Marksistowska
Powstanie państwa jest konsekwencją zróżnicowania klasowego w społeczeństwie i walki między klasami o sprzecznych interesach.
Klasa uprzywilejowana stworzyła organizację państwową dla ochrony swojej pozycji i utrwalenia nierówności społecznych. Twórcy tej teorii
– Karol Marks i Fryderyk Engels zakładali zwycięstwo rewolcji proletariackiej (robotników nieposiadających środków produkcji) i upadek
systemu klasowego.

Patriarchalna
Koncepcja charakterystyczna dla monarchii feudalnej. Państwo zorganizowane jest na sposób rodu (klanu, plemienia), a władca przyjmuje rolę
odpowiadającą pozycji ojca rodziny.

Patrymonialna
Geneza państwa wywodzi się od własności ziemi. Wraz z przyłączeniem kolejnych ziem domena królewska rośnie i powstaje państwo. Ziemie należą do króla, zatem państwo jest własnością monarchy.

Podboju
Teoria sformułowana w XIX wieku przez socjologa, Ludwika Gumplowicza, który założył, że rozwój terytorialny państwa wynika z podboju kolejnych słabszych plemion przez plemię silniejsze. W efekcie, plemię zwycięskie rządzi.

Psychologistyczna
Leon Petrażycki – twórca teorii psychologistycznej – twierdził, że instytucja państwa najpełniej zaspokaja potrzeby psychologiczne
jednostek, w tym poczucie bezpieczeństwa.

Solidarystyczna
Zgodnie ze stanowiskiem francuskiego socjologa z przełomu XIX i XX wieku – Emila Durkheima państwo powstało w efekcie
podziału obowiązków między jednostkami.

Społecznej nauki Kościoła
W katolickiej nauce społecznej państwo jest nauki Kościoła obecne w świadomości jednostki i swoją organizacją powinno polepszać jakość życia obywateli. Całkowicie wolny rynek nie gwarantuje sprawiedliwego podziału dóbr.

Teistyczna Koncepcja znana w starożytności i rozwinięta (w tym teologiczna) w średniowieczu, zgodnie z którą istnienie państwa jest wynikiem woli Boga. Bóg powierza władzę rządzącym i należy się tej władzy podporządkować, ale musi być ona sprawowana sprawiedliwie, pokojowo i dla dobra poddanych.
Święty Augustyn uważał, że państwo powinno być odwzorowaniem Królestwa Bożego, a święty Tomasz uznał, że państwo nigdy nie będzie doskonałe, ponieważ jest organizowane przez ludzi.

Umowy społecznej
Teoria zapoczątkowana w starożytności; w nowożytnej historii państwa rozwinięta przez Johna Locke’a,Thomasa Hobbesa, którzy twierdzili,
że państwo powstaje jako umowa wolnych ludzi, którzy organizują się wspólnie dla zachowania bezpieczeństwa. Monteskiusz uzupełnił
to rozumowanie o trójpodział władzy, zwracając uwagę na niebezpieczeństwo skupienia jej w jednej osobie, a Jean Jacques Rousseau dowodził, że tylko lud – jako wyłączny suweren – jest uprawniony do decydowania o formie rządów.