SŁOWA KLUCZOWE

Administracja rządowa
Centralne i naczelne organy administracji rządowej oraz organy administracji w województwie.

Administracja samorządowa
Organy administracji samorządu terytorialnego w gminach, powiatach i województwach.

Gmina
Najmniejsza jednostka samorządu terytorialnego. Jej organem ustawodawczym i kontrolnym jest rada gminy, a wykonawczym – wójt, burmistrz, prezydent miasta. Oba organy pochodzą z wyborów. Kadencja rady gminy wynosi cztery lata, a kadencja wójta upływa z dniem upływu kadencji rady gminy.

Konstytucja RP
Najwyższy akt prawny w państwie, zwany ustawą zasadniczą. Obecna konstytucja została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe 2 kwietnia 1997. Przyjęta następnie przez obywateli w referendum ogólnonarodowym 25 maja 1997, weszła w życie 17 października tego samego roku. Ustawa składa się z preambuły, trzynastu rozdziałów i 243 artykułów. Poprzednio, od roku 1992, przepisy konstytucyjne były zawarte w trzech odrębnych aktach prawnych: Konstytucji PRL z 22 lipca 1952, Ustawie o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 23 kwietnia 1992 oraz małej konstytucji z 17 października 1992.

Najwyższa Izba Kontroli
Instytucja kontroli w państwie podległa bezpośrednio Sejmowi. NIK jest uprawniona do kontroli organów administracji rządowej i organów państwowych, NBP oraz osób prawnych działających na rzecz państwa. Kadencja stojącego na jej czele prezesa wynosi sześć lat. Prezes NIK wybierany jest przez Sejm za zgodą Senatu.

Narodowy Bank Polski
Zgodnie z Konstytucją RP centralny bank państwa, któremu przysługuje wyłączne prawo emitowania pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Podstawowym zadaniem NBP jest utrzymanie wartości pieniądza krajowego. Na czele banku stoi prezes powoływany przez Sejm. Kadencja prezesa NBP trwa sześć lat, a sprawowanie tej funkcji przez jedną osobę ograniczone jest do dwóch kadencji. Poza prezesem do ustawowych organów NBP należą: Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd. Organizację i zasady funkcjonowania banku określa Ustawa o Narodowym Banku Polskim z 29 sierpnia 1997.

Powiat
Część województwa będąca jednostką administracji samorządowej. Organami samorządu powiatowego są: rada powiatu (w powiatach grodzkich – rada miejska), która pełni rolę stanowiącą i kontrolną, oraz zarząd powiatu wraz ze starostą (w powiatach grodzkich – burmistrz lub prezydent), będący władzą wykonawczą. Rada powiatu jest wybierana na okres czterech lat; do jej kompetencji należy wybór zarządu.

Prezydent RP
Najwyższy organ władzy wykonawczej w państwie, zwierzchnik polskich sił zbrojnych. Prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych na pięć lat. Dopuszczalne jest sprawowanie władzy prezydenckiej przez dwie kadencje. Prezydent rozpoczyna swoją kadencję złożeniem przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym. Uprawnienia związane z urzędem są określone w Konstytucji RP.

Rada Ministrów RP
Organ władzy wykonawczej państwa, zwany również rządem lub gabinetem, wyłaniany przez Sejm i przed nim odpowiedzialny. Radę Ministrów tworzy jej Przewodniczący – premier oraz członkowie – ministrowie. Zadania Rady Ministrów określa art. 146 konstytucji. Należy do nich przede wszystkim prowadzenie polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa oraz kierowanie administracją rządową.

Sąd Najwyższy
Naczelny organ władzy sądowniczej w Polsce. Działa na podstawie Konstytucji RP oraz Ustawy o Sądzie Najwyższym z 23 listopada 2002. Sąd Najwyższy jest najwyższym organem orzekającym i odwoławczym sądownictwa powszechnego i wojskowego, stwierdza ważność referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego, wyborów do parlamentu i na urząd prezydenta oraz rozpoznaje protesty wyborcze, a ponadto opiniuje ustawy i inne akty normatywne. Jednocześnie Sąd Najwyższy może zostać ustawowo uprawniony do wykonywania innych czynności.

Sejm
Niższa izba parlamentu RP, która – zgodnie z Konstytucją RP – jest wraz z Senatem władzą ustawodawczą państwa. Stanowi ją 460 posłów wybieranych na czteroletnią kadencję. W wyborach do Sejmu obowiązuje proporcjonalny system liczenia głosów. Obrady Sejmu są jawne. Obecnie kompleks budynków parlamentarnych mieści się na ulicy Wiejskiej w Warszawie.

Senat
Wyższa izba parlamentu RP w składzie stu senatorów pochodzących z wyborów powszechnych, w których obowiązuje system większości względnej – w Senacie zasiadają kandydaci, który uzyskali najwięcej głosów w okręgu. Kadencja Senatu wynosi cztery lata. Organami Senatu są: Marszałek, Prezydium Senatu, Konwent Seniorów oraz Komisje Senatu. Regulamin Senatu mówi, że zadaniami organizacyjno-technicznymi związanymi z działalnością Senatu oraz jego organów, a także pomocą związaną z wykonywaniem przez senatorów ich mandatu zajmuje się Kancelaria Senatu.

Trybunał Konstytucyjny
Samodzielny organ konstytucyjny państwa powołany do życia Ustawą o Trybunale Konstytucyjnym z 29 kwietnia 1985. Pierwsze orzeczenie wydał w 1986. Do ustanowienia Konstytucji RP w 1997 orzeczenia Trybunału o niekonstytucyjności ustaw nie były ostateczne – mogły zostać odrzucone przez Sejm większością dwóch trzecich głosów. Obecnie orzeczenia Trybunału są powszechnie obowiązujące i ostatecznie. Podstawową kompetencją Trybunału jest orzekanie w sprawie zgodności ustaw i ratyfikowanych umów zagranicznych z ustawą zasadniczą.

Trybunał Stanu
Konstytucyjny organ władzy sądowniczej powołany do egzekwowania odpowiedzialności najwyższych urzędników państwowych, którzy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie urzędowania dopuścili się naruszenia konstytucji lub ustawy. W stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu mogą zostać postawieni: prezydent, premier oraz pozostali członkowie rządu, prezes NBP, prezes NIK, członkowie KRRiT (Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji), kierownicy ministerstw, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, posłowie i senatorowie. Zakres ich odpowiedzialności określa Konstytucja RP, która wraz z Ustawą z 26 marca 1982 o Trybunale Stanu stanowi podstawę prawną działania tej instytucji.

Województwo
Jednostka administracyjna, która łączy dwie struktury: administrację rządową i administrację samorządową. Administracją rządową kieruje wojewoda, odwoływany i powoływany przez premiera. Władze samorządowe stanowi natomiast sejmik wojewódzki oraz zarząd województwa wraz z marszałkiem. Kadencja sejmiku wynosi cztery lata.

 

POWTÓRZ

Na czym polegają uprawnienia prezydenta w polityce zagranicznej?

  • reprezentowanie państwa
  • mianowanie i odwoływanie ambasadorów RP za granicą oraz przyjmowanie listów uwierzytelniających i odwołujących ambasadorów zagranicznych w Polsce
  • ratyfikowanie i wypowiadanie umów międzynarodowych
  • podejmowanie postanowienia o stanie wojny – jeśli niemożliwe jest otwarcie obrad Sejmu

Na czym polegają uprawnienia prezydenta jako głowy państwa?

  • wykonywanie prawa łaski
  • nadawania obywatelstwa polskiego
  • nadawanie orderów i odznaczeń

Jakie rodzaje samorządów znamy?
Samorządy terytorialne, które realizują zadania administracji publicznej w celu zaspokajania wspólnych interesów mieszkańców danego terytorium oraz samorządy specjalne – zawodowe, religijne, gospodarcze.

W jaki sposób gminy finansują swoje wydatki?
Część środków potrzebnych na realizację budżetu – dotacje na zadania zlecone przez administrację państwową i subwencje na zadania własne – gmina otrzymuje z budżetu państwa. Inne środki pozyskuje sama, np. z podatków lokalnych i opłat za użytkowanie nieruchomości komunalnych; może również emitować obligacje, zaciągać kredyty, pozyskiwać środki z funduszy unijnych.

Jak wygląda struktura samorządowa województwa?
Radni pochodzący z wyborów powszechnych tworzą sejmik wojewódzki, który jest organem stanowiącym i kontrolnym. Następnie wybierają spośród siebie przewodniczącego sejmiku oraz zarząd województwa. Pięcioosobowy zarząd na czele z marszałkiem stanowi władzę wykonawczą samorządu województwa.

Jakie funkcje pełni Sejm RP

  • Prawodawczą: uchwalanie ustaw i ogłaszanie uchwał.
  • Kontrolną: udzielanie wotum nieufności wobec całego rządu lub jednego z członków, głosowanie absolutorium budżetowego, składanie zapytań i interpelacji do członków rządu, prezesa NIK i prezesa NBP.
  • Kreacyjną: udzielanie wotum zaufania rządowi, a w określonej ustawowo sytuacji także samodzielne powoływanie rządu, wybór i powoływanie na szereg najwyższych w państwie urzędów i stanowisk, m.in.: sędziów Trybunału Konstytucyjnego, prezesa NIK, prezesa NBP.

Kto wybiera marszałków Sejmu i Senatu?
Marszałkowie oraz wicemarszałkowie Sejmu i Senatu wybierani są ze swojego grona przez posłów i senatorów.

Co to jest Zgromadzenie Narodowe?
Jest to wspólne posiedzenie obu izb parlamentu, zwoływane w określonych przez Konstytucję RP sytuacjach: przyjęcie przysięgi prezydenta RP, uznania trwałej niezdolności sprawowania urzędu przez prezydenta ze względów zdrowotnych, postawienie prezydenta przed Trybunałem Stanu, wysłuchania orędzia prezydenckiego do Zgromadzenia Narodowego. W latach 1992–1997 do kompetencji Zgromadzenia Narodowego należało także uchwalenie Konstytucji. Obrady połączonych izb parlamentu zwołane w innych okolicznościach nie mają statusu Zgromadzenia Narodowego.

Kto przedstawia kandydatów na sędziów Trybunału Konstytucyjnego?
Zgodnie z Ustawą o Trybunale Konstytucyjnym kandydatów na sędziego przedstawia grupa co najmniej 50 posłów lub Prezydium Sejmu.

Co to jest służba cywilna?
Urzędnicy, którzy pracują w centralnej i terenowej administracji rządowej. Pracownicy samorządu terytorialnego nie należą do służby cywilnej.
Czym zajmuje się Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji?Zgodnie z konstytucją stoi na straży wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji. Ustawa o radiofonii i telewizji nakłada ponadto na Radę szereg obowiązków, m.in.: określanie warunków działalności nadawców programów radiowych i telewizyjnych, wydawanie koncesji na taką działalność oraz sprawowanie nad nią kontroli, a także opiniowanie projektów aktów ustawodawczych oraz umów międzynarodowych dotyczących radiofonii i telewizji.

 

ZAPAMIĘTAJ!

  • Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego zajmuje się bezpieczeństwem państwa, w tym kontrwywiadem i zwalczaniem terroryzmu, a Agencja Wywiadu zdobywaniem ważnych dla bezpieczeństwa i podstawowych interesów kraju informacji poza jego granicami.
  • Marszałek Sejmu w określonych konstytucyjnie przypadkach (m.in. śmierci prezydenta, zrzeczenia się urzędu przez niego, stwierdzenia nieważności wyboru) sprawuje funkcję głowy państwa aż do wyboru nowego prezydenta.
  • Na czele gminy wiejskiej stoi wójt, a na czele gminy miejskiej burmistrz lub – w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców – prezydent.

 

PROCEDURA UTWORZENIA RADY MINISTRÓW

I TRYB
Podstawa prawna: Art. 154, ustęp 1 i 2 Konstytucji RP

  • W ciągu czternastu dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub dymisji rządu prezydent desygnuje, czyli wyznacza premiera oraz pozostałych członków Rady Ministrów.
  • Premier ma z kolei czternaście dni na przedstawienie Sejmowi programu działaniu Rady Ministrów, czyli exposé i uzyskania wotum zaufania.
  • Sejm udziela wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

II TRYB
Podstawa prawna: Art. 154, ustęp 3 Konstytucji RP

  • Jeśli nie dojdzie do desygnowania premiera w konstytucyjnym terminie czternastu dni lub w ciągu czternastu dni od powołania przez prezydenta premier nie uzyska wotum zaufania Sejmu – Sejm ma kolejnych czternaście dni po upływie powyższych terminów na wybór premiera oraz proponowanych przez niego członków rządu.
  • Kandydatury na premiera mogą przedstawiać grupy, do których należy co najmniej 46 posłów.
  • Wybór rządu przez Sejm wymaga uzyskania bezwzględnej większości głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.
  • Prezydent powołuje ustanowiony w ten sposób rząd i odbiera przysięgę od jego członków.

III TRYB
Podstawa prawna: Art. 155 Konstytucji RP

  • W przypadku, gdy wotum zaufania nie uzyskał ani premier desygnowany przez prezydenta ani Sejm nie zdołał sam powołać rządu, prezydent w ciągu czternastu dni powołuje premiera oraz, na jego wniosek, członków rządu i odbiera od nich przysięgę.
  • Jeśli po upływie czternastu dni od powołania, ustanowiony rząd nie uzyska wotum zaufania Sejmu nadal bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów – prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza nowe wybory.

 

SAMORZĄD TERYTORIALNY W POLSCE

SAMORZĄD WOJEWÓDZTWA
(działa na podstawie Ustawy z 5 czerwca 1989 o samorządzie województwa)
W Polsce jest 16 województw. Samorząd województwa działa w zakresie, który nie narusza samodzielności powiatu i gminy.

Zadania samorządu województwa obejmują dziedziny administracji publicznej o rozmiarze wojewódzkim, niezastrzeżone ustawowo dla administracji rządowej, np.:
– szkolnictwo wyższe
– specjalistyczna służba zdrowia
– zagospodarowanie przestrzenne

SAMORZĄD POWIATOWY
(działa na podstawie Ustawy z 5 czerwca 1989 o samorządzie powiatowym)
W Polsce jest 379 powiatów:
– powiaty grodzkie: głównie miasta powyżej 100 tys. mieszkańców
– powiaty ziemskie: skupiska kilku gmin
Zadania powiatu obejmują dziedziny przekraczające możliwości gminy, np.:
– prowadzenie powiatowych urzędów pracy
– transport między gminami
– prowadzenie szkół ponadgimnazjalnych i specjalnych
– budowa i remonty dróg powiatowych

SAMORZĄD GMINNY
(działa na podstawie Ustawy z 8 marca 1990 o samorządzie ­gminnym)
– gminy miejskie
– gminy miejsko-wiejskie
– gminy wiejskie

Zadania własne gminy dotyczą:
– infrastruktury technicznej (np. drogi, kanalizacja)
– infrastruktury społecznej (np. żłobki, opieka społeczna)
– porządku i bezpieczeństwa publicznego (np.ochrona przeciwpożarowa)
– ładu przestrzennego (np. ochrona środowiska)

Zadania powierzone gminie obejmują czynności zlecone jej przez administrację państwową ustawowo lub na zasadzie porozumienia, np.
– prowadzenie ewidencji działalności gospodarczej
– wybór ławników do sądów okręgowych oraz sądów rejonowych obejmujących swoją właściwością obszar gminy

 

ORGANY SEJMU
(Podstawa prawna: art. 9 Regulaminu Sejmu)

MARSZAŁEK SEJMU

PREZYDIUM SEJMU
Marszałek i wicemarszałkowie
(Podstawa prawna: art. 11 Regulaminu Sejmu)

KONWENT SENIORÓW
Marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów oraz przedstawiciele porozumień, o których mowa w art. 8 ust. 5, a także klubów parlamentarnych, jeśli reprezentują co najmniej 15 posłów oraz kół parlamentarnych reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą.
(Podstawa prawna: art. 15 Regulaminu Sejmu)

KOMISJE SEJMOWE
(Podstawa prawna: art. 17 Regulaminu Sejmu)