SŁOWA KLUCZOWE

Demokracja bezpośrednia
System polityczny, gdzie decyzje państwowe podejmowane są bezpośrednio w trakcie referendów i plebiscytów, w których mogą uczestniczyć wszyscy uprawnieni do głosowania.

Demokracja ludowa
Ustrój, który panuje w krajach socjalistycznych, gdzie tylko pozornie władzę pełni naród, a w rzeczywistości jest ona skoncentrowana w rękach jednej partii. Termin utworzony dla odróżnienia od obowiązującej w krajach kapitalistycznych demokracji burżuazyjnej. Przed transformacją systemową w Europie Wschodniej, krajami demokracji ludowej nazywano państwa zależne politycznie od Związku Radzieckiego: PRL, NRD, Czechosłowację, Rumunię, Węgry i Bułgarię, a niekiedy również Albanię.

Oligarchia
Zawłaszczenie suwerennej władzy w państwie przez wąską grupę społeczeństwa. Obecnie pojęcia tego używa się w stosunku do elit politycznych, które sprawują władzę w oderwaniu do wyborców, przedkładając interesy partyjne nad dobro obywateli i państwa.

Demokracja parlamentarna
Najbardziej powszechna forma demokracji pośredniej, w której społeczeństwo reprezentowane jest przez członków parlamentu. Parlament jest najwyższym organem w państwie; pełni władzę ustawodawczą i kontrolną.

Demokracja pośrednia
Ustrój państwowy, w którym władza demokratyczna sprawowana jest przez przedstawicieli wybieranych przez społeczeństwo w głosowaniu. W rzeczywistość rola wyborcy ogranicza się do określenia swoich preferencji politycznych w przeprowadzanych raz na kilka lat wyborach.

Inicjatywa obywatelska
Forma bezpośredniego przyjęcia lub odrzucenia aktów prawnych przez obywateli. Według ustawodawstwa polskiego 100 tys. osób posiadających czynne prawo wyborcze może zainicjować procedurę legislacyjną.

Ordynacja wyborcza
Całość przepisów, które dotyczą przeprowadzania wyborów. Potocznie pojęciem tym nazywa się system przeliczania uzyskanych w wyborach głosów, ale w rzeczywistości ordynacja wyborcza określa także sposób organizacji komitetów wyborczych i zgłaszania kandydatów, powoływania komisji wyborczych i pozostałych organów nadzorujących wybory oraz zasady prowadzenia i finansowania kampanii wyborczych.

Plebiscyt
Pojęcie używane niekiedy wymiennie z referendum [np. w Szwajcarii]. W Polsce używane dla określenia lokalnego głosowania sprawie przynależności danego obszaru do terytorium państwa (plebiscyty polskie po I wojnie światowej).

Pluralizm polityczny
Jedna z podstawowych zasad państwa demokratycznego, gwarantująca istnienie co najmniej dwóch partii politycznych, które reprezentują różne poglądy polityczne i walczą między sobą o zwycięstwo w wyborach i objęcie władzy. Realnym wskaźnikiem pluralizmu jest legalność zakładania partii politycznych i swoboda, jaką cieszą się partie pozostające w opozycji do partii rządzącej.

Referendum
Głosowanie, w którym wszyscy uprawnieni do głosowania obywatele bezpośrednio odpowiadają na postawione pytania. Referenda mogą dotyczyć kwestii ogólnopaństwowych (np. akcesja Polski do Unii Europejskiej) i lokalnych (np. odwołanie wójta). W Polsce możliwość ogłaszania referendum wynika z Konstytucji RP oraz dwóch ustaw: Ustawy z dnia 15 września 2000 roku o referendum lokalnym i Ustawy z dnia 14 marca 2003 roku o referendum ogólnokrajowym.

Trójpodział władzy
System podziału kompetencji państwa na trzy równorzędne, niezależne i wzajemnie się kontrolujące władze: ustawo­dawczą, wykonawczą, sądow­niczą.

Wotum nieufności
Wycofanie poparcia Sejmu dla ministra lub rządu, prowadzące do jego dymisji. W Polsce występuje szczególna procedura odwoływania rządu – konstruktywne wotum nieufności. Jest ono głosowane na wniosek co najmniej 46 posłów, którzy są jednocześnie zobowiązani przedstawić kandydata na nowego premiera, i wymaga większości całkowitej liczby głosów poselskich.

Wotum zaufania
Akceptacja rządu lub po­szcze­gólnych ministrów przez Sejm. Udzielenie wotum zaufania głosowane jest w obecności co najmniej połowa całkowitej liczby posłów.

Wybory
Podstawowy w demokracji akt wyboru władz przez społeczeństwo dokonywany przez głosowanie na osoby wybrane spośród przedstawionych kandydatów.

 

POWTÓRZ

a) Co to jest system polityczny?
System zasad regulujących zależności między wszystkimi organami państwowymi, organizacjami politycznymi i społecznymi, które uczestniczą w polityce państw wraz z tymi podmiotami.

b) Kto wprowadził trójpodział władzy?
Francuski filozof i prawnik, Monteskiusz przedstawił teorię trójpodziału władz w wydanym w 1748 roku traktacie „O duchu praw”.

c) Jaki system przeliczania głosów na mandaty obowiązuje w Polsce?
W Polsce obowiązują różne systemy liczenia głosów:

  • wybory do rady gminy, której ludność nie przekracza 20 tys. oraz wybory do Senatu – system większości względnej
  • wybory do Sejmu, wybory do Parlamenty Europejskiego, wybory do innych niż gminy jw. organów samorządowych – system proporcjonalny
  • wybory prezydenta RP, wybory bezpośrednie wójtów, burmistrzów i prezydentów miast – system większości bezwzględnej (przy braku większości bezwzględnej w I turze, ogłaszana jest II tura wyborów).

d) Na czym polega nieposłuszeństwo obywatelskie?
Jest to działanie obywateli, którzy, chcąc zwrócić uwagę opinii publicznej na niesprawiedliwość prawa, decydują się na jego złamanie i są świadomi mogących wyniknąć z tego konsekwencji prawnych.

e) Co wpływa na wiarygodność sondaży?

  • wielkość i reprezentatywność próby, czyli wybranie grupy respondentów, których liczba i pozycja społeczna będzie najbardziej proporcjonalnym odwzorowaniem społeczeństwa
  • precyzyjne określenie informacji, którą ma przynieść przeprowadzane badanie i ułożenie pytań, które nie będą sugerować odpowiedzi
  • prawidłowości psychologiczne respondentów, m.in. skłonność do udzielania odpowiedzi, jakich, zdaniem respondenta, oczekuje przeprowadzający sondaż

f) Co to jest cenzura?
Kontrola informacji, rozpowszechnianych przez media w prasie, programach radiowych i telewizyjnych, którą sprawują specjalnie powołane publiczne organy w celu ochrony obowiązujących norm prawnych, religijnych etycznych oraz tajemnicy państwowej. Kontrolę przeprowadzaną przed upowszechnieniem informacji nazywamy cenzurą prewencyjną (w powojennej Polsce obowiązywała do 1990), a kontrolę zgodności rozpowszechnionej już informacji z prawem – cenzurą represyjną. Skutkiem cenzury represyjnej bywają orzeczenia sądu m.in. o zaprzestaniu rozpowszechniania informacji czy odpowiedzialności karnej wydawców.

g) Na czym polega społeczna szkodliwość korupcji?
n Korupcja zakłóca zaufanie obywateli do państwa i jego organów. Skorumpowani urzędnicy podejmują nieracjonalne decyzje, nie przestrzegają przepisów prawa, niegospodarnie zarządzają funduszami publicznymi. Korupcja promuje cwaniactwo i nieuczciwość w prowadzeniu działalności gospodarczej, prowadzi do lekceważenia prawa. Jednocześnie przyczynia się do utrwalania negatywnych zachowań społecznych i powoduje deprawację obywateli.

h) Jak długa trwa cisza przedwyborcza w Polsce?
Cisza wyborcza zapada o północy w dniu poprzedzającym dzień głosowania i kończy się po zamknięciu lokali wyborczych.

i) Co to jest immunitet?
Ograniczenie odpowiedzialności prawnej niektórych osób, związane z pełnioną przez nie funkcją. Na przykład parlamentarzystów, którym przysługuje (immunitet parlamentarny). Chroni on członków parlamentu przed odpowiedzialnością karną za działania należące do jego obowiązków [immunitet materialny] oraz przed prowadzeniem przeciwko niemu postępowania karnego bez zgody Sejmu/Senat (immunitet formalny). W niektórych państwach Unii Europejskiej, np. w Finlandii, Irlandii, Holandii immunitet parlamentarny ogranicza się do immunitetu materialnego, w innych, np. w Portugalii, na Litwie zakres immunitetu formalnego jest bardzo szeroki.

j) Co kształtuje opinię publiczną?

  • Wypowiedzi osób uznawanych za autorytet w danej dziedzinie
  • Media
  • Elity społeczne, czyli grupy osób, które mają wpływ na gospodarkę i politykę
  • Sondaże

ZAPAMIĘTAJ!

  • Czynne prawo wyborcze to możliwość uczestniczenia w wyborach oraz referendach i oddania swojego głosu na preferowanego kandydata/kandydata do organów przedstawicielskich, a bierne prawo wyborcze to prawo do kandydowania w wyborach do parlamentu, samorządu oraz wybieralnych organów państwowych. W Polsce czynne prawo wyborcze nabywa się w wieku 18 lat, a pełnię biernych praw wyborczych w wieku 35 lat (na urząd prezydenta).
  • W Polsce miejsca w Sejmie uzyskują tylko te komitety wyborcze, które osiągnęły wymagany ordynacją próg wyborczy. Dla partii wynosi on 5 proc. w skali kraju, dla koalicji – 8 proc.. Wyjątek dotyczy mniejszości narodowych, wobec których nie stosuje się zasady progu minimalnego.
  • Polski kodeks karny przewiduje kary zarówno za wręczenie łapówki (korupcja czynna), jak i jej przyjęcie [korupcja bierna].
  • Ustrój demokratyczny zniósł cenzurę prewencyjną, ale nie wyłączył cenzury represyjnej.
  • Parlament w Polsce tworzą dwie izby: izba niższa, Sejm – 460 posłów i izba wyższa, Senat – 100 senatorów.
  • Korupcja może polegać na wręczaniu i przyjmowaniu korzyści majątkowych, defraudacji finansów publicznych, faworyzowaniu pewnych osób i przedsiębiorstw w uzyskiwaniu zamówień publicznych, intratnych stanowisk.

 

Systemy polityczne na świecie

Prezydencki
Głową państwa i szefem admini­stracji jest prezydent. Nie ma premiera i kole­gial­nego rządu, np. Stany Zjednoczone

Półprezydencki
Silna i samodzielna władza prezydenta. Władza wykonawcza znajduje się w rękach prezydenta i rządu. Funkcjonowanie systemu zależy od układu sił w parlamencie, np. Francja.

Parlamentarno–komitetowy
Najwyższa wła­dza spoczywa w rękach parla­mentu, który bez­pośrednio wybiera rząd. Rząd realizuje po­litykę par­la­mentu. Prezydent pełni funkcję reprezentacyjną. Szwajcaria

Parlamentarny
Władza wykonawcza sprawo­wana jest przez rząd pozostający pod kontrolą polityczną parlamentu. Funkcje rządu i głowy państwa są oddzielone. Głowa państwa nie jest odpowiedzialna politycznie

  • Gabinetowo-parlamentarny
    Wyraźna przewaga rządu nad parlamentem, np. Wielka Brytania
  • Parlamentarno-gabinetowy
    Przewaga parlamentu nad rządem, np. System kanclerski w RFN