Zadanie 1.
Z podanego tekstu wypisz wszystkie związki składniowe. Wyrazy określane podkreśl jedną kreską, określające dwoma.
Lassie biegła dalej. Zagrodę pozostawiła za sobą. Biegła wydeptaną przez zwierzęta ścieżyną. Znalazła wąską strugę i chłeptała łapczywie.
(frag. Lassie wróć)
Zadanie jest bardzo proste, wymaga tylko uważnego wypisania wszystkich związków – najprościej zrobić rozbiór zdania – tzw. drzewko.
Człon określany i określający
To nic innego jak wyraz nadrzędny i podrzędny. To ważne – o człon podrzędny (określający) pytamy (zwróć zresztą uwagę na pytania przy rozbiorze zdania). Wyraz określany jest ważniejszy, natomiast określający coś dopowiada, daje nam jakąś dodatkową informację o wyrazie nadrzędnym.
Zwróć uwagę!
W zdaniu mogą pojawić się części mowy poza związkami – będą to np. partykuły czy spójniki.
Zadanie 2.
Z pierwszego zdania z zadania 1. wypisz związki główne i związki poboczne.
O co chodzi?
Związek główny to po prostu podmiot i orzeczenie, związki poboczne – wszystkie pozostałe związki. W zdaniach z zadania 1. jest więc tylko jeden związek główny – Lassie biegła. Związek biegła dalej to związek poboczny.
Zadanie 3.
Wypisz z zadania 1. związki, w których obydwa człony zgadzają się pod względem przypadku, liczby i rodzaju.
Lassie biegła – l. pojedyncza, rodz. żeński
ścieżyną wydeptaną – narzędnik, l. pojedyncza, r. żeński
strugę wąską – biernik, l. pojedyncza, r. żeński
Takie związki, w których oba człony są zgodne pod względem przypadka, rodzaju i liczby, to związki zgody (bo właśnie zgadzają się formy gramatyczne obu wyrazów).
Zapamiętaj!
Związek zgody to taki związek, w którym wyraz podrzędny dopasowuje swoją formę gramatyczną do wyrazu nadrzędnego.
Zadanie 4.
Każdy czasownik rządzi przypadkiem rzeczownika. Uzupełnijcie według wzoru.
Wzór:
Czytam – co? (biernik) – gazetę, książkę, list.
Słuchali – czego? (dopełniacz) – muzyki, rozmowy, krzyków.
Używam – czego (dopełniacz) – szczotki, grzebienia, ręcznika.
Rozumiem – kogo? (biernik) – polityka, nauczycielkę, ojca.
Przyglądam się – czemu? (celownik) – psu, kwiatom, morzu.
Zwróć uwagę, że to inne związki niż związek zgody – w tym przypadku człony związku nie są zgodne pod względem gramatycznym. To człon nadrzędny (określany) wymaga od członu podrzędnego zawsze tej samej formy gramatycznej przypadka. Spójrz zresztą na przykłady z zadania 4. – wszystkie czasowniki wymagają określonego przypadka. Taki typ związku to związek rządu – ponieważ człon nadrzędny rządzi przypadkiem członu podrzędnego.
Zadanie 5.
Określ poniższe czasowniki, dodając informację o okolicznościach, w których się odbywają te czynności.
Szli
kiedy? – wieczorem
dokąd? – do lasu
którędy? – przez park
Śpiewała
gdzie? – w operze
jak? – głośno
jak? – pięknie
To trzeci, ostatni typ związku wyrazowego – związek przynależności. Oba człony tego związku łączy jedynie treść. O wyraz podrzędny pytamy tak samo, jak o okolicznik, a drugi człon jest nieodmienny.
Zwróć uwagę!
Przypadek wyrazu podrzędnego jest stały – nawet gdy wyraz nadrzędny zmienia swoją formę. Spójrzcie na przykłady – podrzędny wyraz „Zosia” odmieniany przez przypadki nie zmienia swojej formy:
rower Zosi
roweru Zosi
rowerowi Zosi
rower Zosi
rowerem Zosi
rowerze Zosi
Wskazówki
Jak rozpoznać związek zgody?
Najłatwiejszy do rozpoznania jest związek zgody, który tworzy podmiot z orzeczeniem.
Najczęściej wyrazami nadrzędnymi w związku zgody są rzeczowniki. Mogą być połączone np. z przymiotnikiem (dojrzałe jabłka), zaimkiem przymiotnym (z moich ocen), liczebnikiem (siedem gruszek), imiesłowem przymiotnikowym czynnym (kwitnącym kwiatom) lub biernym (umytych rąk).
Jak rozpoznać związek rządu?
Najprościej sprawdzić, czy między wyrazem nadrzędnym a podrzędnym można postawić pytanie jednego z przypadków. To pytania przypadków są znakiem rozpoznawczym związku rządu. Odszukaj takie związki w zadaniu 1.:
pozostawiła (co?) – biernik – zagrodę
biegła (czym?) – narzędnik – ścieżyną
wydeptaną (przez kogo?) – dopełniacz – przez zwierzęta
znalazła (co?) – biernik – strugę
– orzeczenie i dopełnienie – to zawsze związek rządu
Jak rozpoznać związek przynależności?
Nie zwracaj uwagi na formy gramatyczne wyrazów, ale szukaj połączeń znaczeniowych.
Orzeczenie i okolicznik – to związek przynależności.
Krótki i niezawodny sposób na określanie związków!
Jeśli zadanie będzie polegało na wypisaniu ze zdania wszystkich związków i ich określeniu, pod uwagę weź najpierw związek przynależności – jest najbardziej charakterystyczny i trudno go pomylić z innym związkiem. A jak w miarę łatwo i szybko odróżnić związek zgody od związku rządu?
Wystarczy odmienić rozpatrywaną parę wyrazów przez przypadki – jeśli oba wyrazy się odmieniają, tworzą związek zgody, jeśli zaś jeden pozostaje nieodmienny, mamy do czynienia ze związkiem rządu.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/gimnazjum/c170-teoria-literatury/c171-teoria-literatury/mowa-zalezna-i-niezalezna-rozne-konstrukcje-skladniowe
https://aleklasa.pl/gimnazjum/gramatyka/c172-skladnia/analiza-skladniowa-zdan%e2%80%89zlozonych-zdania-zlozone-podrzednie