Rodzaje wypowiedzeń Ze względu na cel wypowiedzi: Wypowiedzenie oznajmujące (orzekające) Przy ich pomocy: oznajmiajmy nasz sąd o czymś lub o kimś – Janek jest zdolnym uczniem. – Ładną pogodę mamy tej wiosny. opowiadamy o tym, co się dzieje – Chłopcy grają w piłkę. – Samochód skręcił w boczną uliczkę. przekazujemy informacje – W roku mamy 365 dni. – Pociąg do Łodzi odchodzi z drugiego peronu. Zawsze w trakcie
Na kartkówce z języka polskiego może pojawić się takie zadanie: Nazwij podane zdania złożone współrzędnie. Zapomniałem zeszytu do matematyki, dlatego musiałem wrócić do domu. Była susza, więc podlałem kwiaty w ogrodzie. Pisałam list do Majki i słuchałam muzyki. Pojadę na narty w góry albo wybiorę się do dziadka nad morze. Wyszedłem wcześnie z domu, ale spóźniłem się na autobus. Idziesz do domu czy jedziesz na basen? Uwaga! W każdym z tych
1. Byłem chory, więc nie poszedłem do kina, ale obejrzałem film w telewizji. W wypowiedzeniu użyto dwóch przecinków, aby wydzielić: A. zdania złożone współrzędnie: łączne i przeciwstawne, B. zdania złożone współrzędnie: wynikowe i przeciwstawne, C. imiesłowowy równoważnik zdania, D. zdania złożone współrzędnie: rozłączne i przeciwstawne. 2. Które z podanych przysłów jest wypowiedzeniem złożonym współrzędnie przeciwstawnym? A. Bez pracy nie ma kołaczy. B. Jaki początek, taki też i koniec bywa. C. Miłe złego początki, lecz koniec żałosny. D.
W języku polskim szyk zdania określa się jako „swobodny”. Zupełnie dowolny jednak nie jest – i mogą stąd wynikać rozmaite problemy stylistyczne. I różne pytania testowe. Pytania testowe mogą sprawdzić, czy potrafisz wskazać szyk przestawny w zdaniu. Bardzo często możesz też zostać poproszony o wykazanie się znajomością poprawności zdań, bo – choć w polskim zdaniu można sporo przestawiać – niektóre konstrukcje są już nieprawidłowe. By zwycięsko wybrnąć z powyższych pułapek, trzeba mieć podstawową wiedzę o szyku
Wypowiedzenie nieczasownikowe (nie zawiera orzeczenia) Za chwilę odjazd autobusu. Kto tam? Równoważnik (można wprowadzić orzeczenie) Wypowiedzenie, które nie zawiera osobowej formy czasownika, ale dopuszcza możliwość jej wprowadzenia na podstawie kontekstu. równoważnik zdania zdanie (jest orzeczenie) Kto tam? (brak orzeczenia) Kto tam jest? (zdanie) Za chwilę odjazd pociągu! Za chwilę odjedzie pociąg! Co z nim? Co jest z nim? Ale gorąc! Ale jest gorąco! Wreszcie koniec
Wypowiedzenie Wypowiedzenie składa się z kilku wyrazów, które połączone są ze sobą treściowo i gramatycznie. Co to znaczy połączenie treściowe? To znaczy, że wyrazy w wypowiedzeniu ułożone są tak, by stanowiły logiczną całość. Wyrazy: mamy, kupię, wczoraj – nie tworzą wypowiedzenia, bo są ułożone bez sensu, po prostu nic nie znaczą. Co to znaczy połączenie gramatyczne? Oznacza to, że wyrazy w wypowiedzeniu użyte są w odpowiednich formach gramatycznych. W wypowiedzeniu: Mama lubi piec ciastem. – wyraz
Zadanie 1. Z podanego tekstu wypisz wszystkie związki składniowe. Wyrazy określane podkreśl jedną kreską, określające dwoma. Lassie biegła dalej. Zagrodę pozostawiła za sobą. Biegła wydeptaną przez zwierzęta ścieżyną. Znalazła wąską strugę i chłeptała łapczywie. (frag. Lassie wróć) Zadanie jest bardzo proste, wymaga tylko uważnego wypisania wszystkich związków – najprościej zrobić rozbiór zdania – tzw. drzewko. Człon określany i określający To nic innego jak wyraz nadrzędny i podrzędny. To ważne – o człon podrzędny (określający)
Cudze myśli, poglądy możemy przytaczać w dwojaki sposób. Najczęściej czynimy to dosłownie (najłatwiej!), wplatając przytoczenia cudzych słów w naszą zwykłą, potoczną mowę. Czyjąś wypowiedź możemy też omówić, przekazać w formie sprawozdawczej, pośredniej. Czy zmiana formy zdania jest ważna? Tak! Aby się o tym przekonać, wystarczy porównać poniższe przykłady: Przykład (A) „Nie odrobiłeś lekcji!” – krzyknęła ze zdenerwowaniem matka Pawła. Przykład (B) Zdenerwowana matka Pawła krzyknęła, że syn nie odrobił lekcji.
Co to jest wypowiedzenie? Przyjrzyjcie się poniższym przykładom: braciszek, złodziej, tramwaj, papuga, jazda, las. W trakcie jazdy tramwajem przez zielony las, braciszek odebrał złodziejowi swoje buty. Na ramię broń! Z pierwszego zespołu wyrazów nie można utworzyć żadnej logicznej całości, natomiast w przykładzie drugim – słowa układają się w sensowny sposób (użyto ich w odpowiednich formach gramatycznych i odpowiednim szyku). Podobną sytuację znajdziemy w przykładzie trzecim. Tu także mamy do czynienia
Składnia zdania pojedynczego Zdanie pojedyncze to wypowiedzenie z jednym orzeczeniem, wyrażonym osobową formą czasownika. Andrzej je obiad. Jola jest piękną kobietą. W pierwszym zdaniu występuje orzeczenie czasownikowe (czasownik w konkretnej formie fleksyjnej), w drugim orzeczenie imienne, czyli dwuelementowe, na które składają się: łącznik i orzecznik. Łącznikiem nazywa się formę osobową jednego z czasowników: być, stać się, zostać, orzecznikiem słowo, które tworzy z nim całość logiczną i gramatyczną. Może to być rzeczownik, przymiotnik, imiesłów przymiotnikowy, zaimek, liczebnik. W
Zdaniem złożonym nazywamy takie zdanie, które składa się z dwóch lub więcej zdań pojedynczych, np.: Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu, wóz nurza się w zieloność i jak łódka brodzi. Zdania wchodzące w skład zdania złożonego, podobnie jak części zdania pojedynczego, mogą pozostawać względem siebie w stosunku współrzędnym lub podrzędnym. W tym pierwszym wypadku mamy do czynienia ze zdaniem współrzędnie złożonym. Definiujemy je następująco: Zdaniem złożonym współrzędnie nazywa się zdanie składające się ze zdań pozostających względem siebie
Składnia jest nauką o związkach wyrazowych i o budowie zdania. Na przykładzie nauki o zdaniu najlepiej widać hierarchiczną budowę elementów języka. Z głosek (fonetyka) tworzymy morfemy. Z morfemów składamy wyrazy (morfologia: słowotwórstwo oraz fleksja). Z wyrazów układamy związki wyrazowe, a z takich związków – zdania. Opisem tych ostatnich procesów zajmuje się właśnie składnia. Wokół podmiotu i orzeczenia O szyku zwykło się mówić, że w polszczyźnie jest on dowolny. W rzeczywistości odznacza się dużą swobodą, ale do pełnej dowolności daleko. Polecenie
Uporządkujmy nauk zajmujących się językiem. Dlaczego? Po pierwsze – często w testach pojawia się pytanie: do jakiej dziedziny przyporządkujesz dane zjawisko językowe, po drugie – testy kładą ogromny nacisk na umiejętność wskazywania błędów i form poprawnych. A rodzaje błędów zależą od rodzaju reguł, które łamiemy, czyli od danej nauki o języku. Czym zajmuje się nauka o języku? Przede wszystkim – nie należy utożsamiać jej wyłącznie z gramatyką. Gramatyka to jedna z wielu dziedzin językoznawstwa.
Polecenie: Podaj przykłady zdań podrzędnie złożonych podmiotowych i orzecznikowych. Zdaniem złożonym jest zdanie zawierające więcej niż jedno orzeczenie. Każde takie zdanie złożone jest zbudowane z dwóch zdań składowych, połączonych ze sobą (najczęściej spójnikiem). Wyróżniamy dwa typy zdań dwuorzeczeniowych: złożone współrzędnie oraz złożone podrzędnie. Zwrócić uwagę na wyrazy łączące dwa zdania składniowe. W istocie, większość spójników jest ściśle przypisana do poszczególnych typów zdań złożonych: ale to spójnik zdań współrzędnie złożonych przeciwstawnych,
Polecenie: Sporządź wykres i określ związki składniowe miedzy wyrazami… Wykres zdania Mimo nieposzlakowanej opinii Jan nie został jeszcze kierownikiem swego wydziału. Zależności między poszczególnymi częściami zdania najlepiej widać na wykresie, nazywanym potocznie „drzewkiem zależności”. Pierwszym krokiem przy sporządzaniu wykresu zdania pojedynczego powinno być zlokalizowanie podmiotu oraz orzeczenia. Te dwie najważniejsze części zdania połączymy – jako jedyne na wykresie – poziomą strzałką. Pozostałe zależności – czyli po prostu związki składniowe –
Co to jest równoważnik zdania? Podaj przykłady ilustrujące rozmaitość typów równoważników. Równoważnik zdania to wypowiedzenie nie zawierające orzeczenia, rozumianego tutaj jako czasownik najczęściej w formie osobowej. Trudno natomiast mówić o wyraźnych typach równoważników. Charakterystyczną konstrukcją jest imiesłowowy równoważnik zdania, czyli konstrukcja z imiesłowem przysłówkowym, pełniąca funkcję zdania podrzędnego okolicznikowego czasu lub sposobu. Taki równoważnik jest zawsze podrzędną częścią zdania złożonego: Pisząc te słowa, myślałem o nadchodzącym egzaminie. (= kiedy pisałem) Przeczytawszy gazetę, zaczął rozwiązywać
Schodki mogą być albo w górę, albo w dół. To zależy od kolejności zdań składowych. jeśli pierwsze będzie zdanie nadrzędne, schodki będą prowadzić na dół. Jeśli pierwsze jest zdanie podrzędne, schodki prowadzą na górę. Tak można by scharakteryzować wykres zdania podrzędnie złożonego. Zdania podrzędnie złożone Właśnie ten typ zdań ma charakterystyczny i łatwy wykres schodkowy. Znacznie ważniejsza jest jednak zależności, w jaką wchodzą ze sobą oba człony składowe zdania złożonego. Tę zależność nazywamy relacja
Ćwiczenia Zdania złożone mają dwa orzeczenia, natomiast zdania wielokrotnie złożone zawierające więcej niż dwa orzeczenia. Zdanie współrzędnie złożone przedstawiamy na wykresie jako dwie kreski (dwa zdania składowe) na jednym poziomie. Taki schemat oznacza, że oba zdania składowe są jednakowo ważne, żadne nie jest nadrzędne, a więc ważniejsze od drugiego. Relację nadrzędności – podrzędności obrazuje wykres schodkowy, gdzie w zależności od układu zdań składowych jedno z nich jest nad drugim. Polecenie 1. Dokonaj
Przyjrzymy się tej części zdania, która o istnieniu zdania ma decydować – orzeczeniu, czyli czasownikowi w formie osobowej. O tym, czy dane wypowiedzenie jest zdaniem decyduje właśnie obecność – czasownika w formie osobowej, czyli orzeczenia. Jednakże istnieją tzw. zdania bezpodmiotowe. Spójrz: Zagrzmiało. Świta. Przeprowadzono ankietę. Walczono do końca. W żadnym z nich nie znajdziemy czasownika odmieniającego się przez osoby. Oczywiście, wszystkie te wypowiedzenia trzeba nazwać zdaniami. A zatem należy naszą definicję sprecyzować: orzeczeniem jest najczęściej czasownik
Zdanie pojedyncze Definicja Zdanie pojedyncze to wypowiedzenie z jednym orzeczeniem, wyrażonym osobową formą czasownika. 1. Andrzej je obiad. 2. Jola jest piękną kobietą. W pierwszym zdaniu występuje orzeczenie czasownikowe (czasownik w konkretnej formie fleksyjnej), w drugim orzeczenie imienne, czyli dwuelementowe, na które składają się: łącznik i orzecznik: łącznikiem nazywa się formę osobową jednego z czasowników: być, stać się, zostać, orzecznikiem słowo, które tworzy z nim całość logiczną i gramatyczną. Może to być rzeczownik, przymiotnik, imiesłów przymiotnikowy, zaimek,