Wypowiedzenie nieczasownikowe (nie zawiera orzeczenia)
- Za chwilę odjazd autobusu.
- Kto tam?
Równoważnik (można wprowadzić orzeczenie)
Wypowiedzenie, które nie zawiera osobowej formy czasownika, ale dopuszcza możliwość jej wprowadzenia na podstawie kontekstu.
równoważnik zdania zdanie (jest orzeczenie)
Kto tam? (brak orzeczenia) Kto tam jest? (zdanie)
Za chwilę odjazd pociągu! Za chwilę odjedzie pociąg!
Co z nim? Co jest z nim?
Ale gorąc! Ale jest gorąco!
Wreszcie koniec zajęć. Wreszcie jest koniec zajęć.
Za chwilę start! Za chwilę jest start!
Równoważniki spotyka się także w przysłowiach: Panu Bogu świeczkę i diabłu ogarek.
Zawiadomienie (nie można wprowadzić orzeczenia)
Jest to wypowiedzenie, które nie zawiera osobowej formy czasownika i nie dopuszcza możliwości jej wprowadzenia; do zawiadomień zaliczamy najczęściej nagłówki, tytuły:
- Niecodzienne znalezisko.
- Syzyf.
- Moje podróże po świecie.
- Znowu odwilż.
- Przylot siatkarzy.
- Szokująca sytuacja.
- Niespotykane upały.
Wykrzyknienie
nie można wprowadzić orzeczenia.
Jest to wypowiedzenie, które nie zawiera osobowej formy czasownika i nie dopuszcza możliwości jej wprowadzenia; niesie silny ładunek emocjonalny. Za pomocą takich wołaczy, wykrzykników, które odzwierciedlają uczucia, przekazujemy swoje stany emocjonalne:
- No jasne!,
- Aj!, Ojej!!!, O rety!,
- Pomocy!, Ratunku!!
- Do diabła!, Psiakrew!, Tam do licha!
Pamiętaj!
W odróżnieniu od równoważników zdań – nie można do tych krótkich konstrukcji wprowadzić orzeczeń w żadnej formie.
Wypowiedzenie czasownikowe zawiera co najmniej jedno orzeczenie
- Ojciec idzie do pracy.
- Jestem.
- Magda odrabia lekcje.
- Dobrze się bawię.
- Kto tam puka?
- Kto idzie?
Zdanie pojedyncze zawiera jedno orzeczenie
- zdanie pojedyncze nierozwinięte
zawiera podmiot i orzeczenie albo tylko orzeczenie
Mama prasuje.
Chłopiec rysuje.
Chodźmy! Idź!
(podmiot domyślny + orzeczenie)
- zdanie pojedyncze rozwinięte
zawiera podmiot + orzeczenie + wyrazy określające)Mama prasuje moje ubrania.
Chodźmy wieczorem do parku!
Ojciec idzie do pracy.
Mały chłopiec ładnie maluje obrazek.
Zdanie złożone zawiera dwa orzeczenia
Zdanie zawierające dwa orzeczenia.
W wypowiedzeniach złożonych zdania mogą być złożone współrzędnie lub podrzędnie.
- W zdaniach złożonych podrzędnie
jedno ze zdań jest nadrzędne. A zdanie podrzędne określa zdanie nadrzędne.- Powodem mojej nieobecności była nagła konieczność wyjazdu do rodziny.
- Przyszedłem, ponieważ chciałem cię odwiedzić.
- Powiedz mu, żeby nie przychodził.
- W zdaniach złożonych współrzędnie
żadne ze zdań nie określa drugiego. Takie wypowiedzenie można podzielić na kilka oddzielnych, tak samo ważnych zdań.- Michał pisze list do rodziców, a Agata z Rafałem grają w karty.
- Pójdziemy do kina lub pojedziemy za miasto.
- Zdanie złożone współrzędnie
- łączne
- rozłączne
- przeciwstawne
- wynikowe
- Zdanie złożone podrzędnie
- podmiotowe
- orzecznikowe
- przydawkowe
- dopełnieniowe
- okolicznikowe
zdanie wielokrotnie złożone
zawiera trzy lub więcej orzeczeń.
- W sobotę muszę posprzątać, podlać kwiaty i zrobić zakupy.
- W czasie wakacji chodziliśmy do kina, jeździliśmy na wycieczki, graliśmy w szachy, a jak była ładna pogoda, pływaliśmy w pobliskim jeziorze.
- W pracy odbieram korespondencję, odpisuję na listy, załatwiam sprawy urzędowe, a czasem wyjeżdżam służbowo do Poznania.
Zobacz: