Czym są związki wyrazowe?

To połączenia wyrazów. Ale nie takie zwyczajne. Jeden z nich musi być nadrzędny (określany), a drugi podrzędny (określający). O co chodzi? Zobacz, np.:

 

Poznaj związek zgody!

Mamy zdanie:
Olka kupiła zielone jabłka.
W związkach zgody wyraz podrzędny dostosowuje swoją formę gramatyczną do wyrazu nadrzędnego. Szukaj więc wyrazów, które gramatycznie zgadzają się ze sobą.

  • Olka kupiła – wyrazy mają liczbę pojedynczą, są rodzaju żeńskiego
  • zielone jabłka – liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy, przypadek – biernik

Zapamiętaj!
wyraz określany + wyraz określający = ta sama liczba, rodzaj, przypadek
Trochę się rozjaśnia? To dobrze. Jeszcze garstka informacji o związku zgody. Przydadzą się!

  • Najłatwiejszy do rozpoznania związek zgody to połączenie orzeczenia i podmiotu, np.
    Anka poszła do kina.
    Zuzia usnęła wczoraj o siódmej.
    Chłopcy wygrali mecz koszykówki.
  • Szukając związku zgody, zwracaj uwagę na rzeczowniki – one zwykle są wyrazami nadrzędnymi. Z czym mogą być połączone?
    • z przymiotnikiem, np. Olka kupiła tylko dojrzałe jabłka. (liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy, przypadek – biernik),
    • z zaimkiem przymiotnym, np. Po przyjściu ze szkoły Anka z radością oznajmiła rodzicom: Będziecie dumni z moich ocen. (liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy, przypadek – dopełniacz),
    • z liczebnikiem, np. Michał przeczytał w lutym sześć książek. (przypadek – biernik, rodzaj niemęskoosobowy),
    • z imiesłowem przymiotnikowym czynnym, np. Wiosną najbardziej lubię przyglądać się kwitnącym drzewom. (liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy, przypadek – celownik),
    • z imiesłowem przymiotnikowym biernym, np. Dlaczego jeszcze nie schowałeś umytych naczyń? (liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy, przypadek – dopełniacz).
    • Rzeczownik pospolity połączony z rzeczownikiem własnym to też związek zgody, np. rzeka Odra, miasto Szczecin, pies Azor.

 

Poznaj związek rządu!

Szukasz związku rządu?
Znajdź w zdaniu dopełnienia. To dopełnienie jest wyrazem podrzędnym (z przyimkiem lub bez przyimka), którym rządzi jakiś wyraz nadrzędny, najczęściej – orzeczenie lub inne dopełnienie, np.

Adam przyniósł lampę.
Zapomniałem zeszytu.
Nie rozumiem zadania.
Nie rozumiem Magdy.

Jak rozpoznać?
Wystarczy jeśli między wyrazem nadrzędnym a podrzędnym postawisz pytanie jednego z przypadków, np.

  • przyniósł (co?) lampę,
  • zapomniałem (czego?) zeszytu,
  • nie rozumiem (czego?) zadania,
  • nie rozumiem (kogo?) Magdy.

Pytania przypadków są znakiem rozpoznawczym związków rządu:

  • obraz (kogo?) Kossaka,
  • oglądam (co?) film,
  • godny (czego?) zaufania,
  • widzę (kogo?) Janka.

Ważne w związku rządu!

  • Wyraz nadrzędny rządzi formą gramatyczną wyrazu podrzędnego.
  • Przypadek wyrazu podrzędnego jest stały. Nawet gdy wyraz nadrzędny zmienił swoją formę, np.
    Samochód Krzyśka stoi przed blokiem.
    Nie lubię jeździć samochodem Krzyśka.
    Wczoraj reperowaliśmy samochód Krzyśka.
  • Wyrazami określanymi mogą być:
    • rzeczowniki, np.
      zeszyt Doroty,
      płacz dziecka,
      dom babci,
      koszyk z wikliny,
      sukienka z jedwabiu,
      dom z drewna,
    • czasowniki, np.
      piszę wypracowanie,
      jem deser,
      widziałem Janka,
      oglądam film,
    • przymiotniki, np.
      godny zaufania,
      żądny wiedzy,
      pewny zwycięstwa,
    • imiesłowy przysłówkowe i przymiotnikowe, np.
      jedząc jabłko,
      napisany ołówkiem,
      jadący pociągiem.

 

Poznaj związek przynależności!

Szukasz związku przynależności?
Znajdź w zdaniu okoliczniki. Okolicznik określający orzeczenie – to związek przynależności, np.

  • biegł szybko,
  • szedł powoli,
  • lubił bardzo,
  • jadę do domu,
  • pisał starannie.

Wyraz nadrzędny i podrzędny łączą się ze sobą w sposób logiczny. Mówiąc pisał starannie, wiemy, że wyraz starannie określa wyraz pisał.

 

Pamiętaj!, że w związku przynależności:

  • Spotkasz okoliczniki
    • miejsca, np.
      stał blisko,
      pojechali daleko,
      stała przy poczcie,
    • czasu, np.
      słyszałem wczoraj,
      zrobię jutro,
    • sposobu, np.
      spał spokojnie,
      biegał szybko,
      czytał dokładnie,
    • celu, np.
      idę na koncert,
      poszedł po gazetę,
      poszli na spacer,
    • przyczyny, np.
      czerwienił się ze złości.
  • Wyraz podrzędny zwykle jest nieodmienny.
  • Wyrazem nadrzędnym, oprócz czasownika, może być również przymiotnik lub przysłówek,
    np.
    bardzo ładny,
    bardzo ładnie.

Jak szybko rozpoznać związek przynależności?
Nie zwracaj uwagi na formy gramatyczne wyrazów, ale szukaj połączeń logicznych, czyli znaczeniowych.
A najprościej: znajdź w zdaniu okoliczniki i orzeczenie.

Zapamiętaj!

  • Związek zgody jest związkiem głównym w zdaniu.
  • Związki rządu i związek przynależności to związki poboczne.