Składnia (Gramatyka)
Zdanie złożone współrzędnie W zdaniu złożonym współrzędnie żadne ze zdań składowych nie określa drugiego, a zdania te wzajemnie się uzupełniają. W zależności od tego, w jakim stosunku wobec siebie pozostają treści zdań współrzędnych, rozróżniamy cztery typy zdań złożonych współrzędnie. Typy zdań złożonych współrzędnie 1. łączne Wypowiedzenie złożone współrzędnie łączne rozpoznajemy: po tym samym wykonawcy czynności – Majka odrobi lekcje i pójdzie do koleżanki. – Michał jest zdolny i uczy się dobrze. lub
Zdanie złożone Zdaniem złożonym nazywamy zdanie, które ma więcej niż jedno orzeczenie. Podział zdań złożonych Zdania złożone współrzędnie W zdaniu złożonym współrzędnie żadne ze zdań składowych nie określa drugiego (nie ma tu zdania określanego i określającego, o żadne z nich nie możemy zapytać), ale jedno uzupełnia drugie. łączne Spójniki i, oraz, a, ani – Marek rysuje i śpiewa. – Podczas wycieczki zwiedziliśmy muzeum oraz obejrzeliśmy wystawę sztuki nowoczesnej. –
Związek zgody, rządu i przynależności Związek zgody Występuje wówczas, gdy dwa wyrazy są ze sobą zgodne pod względem: przypadka, liczby i rodzaju. (W trakcie odmiany oba wyrazy zmieniają formy – moja mama, mojej mamy, mojej mamie).W zdaniu Tata kupił czerwony samochód. tata kupił – oba wyrazy mają liczbę pojedynczą, są rodzaju męskiego; czerwony samochód – oba wyrazy mają liczbę pojedynczą, rodzaj męski, przypadek – biernik. Związek zgody jest związkiem głównym
Związki wyrazów w zdaniu W każdym zdaniu rozwiniętym albo jego równoważniku poszczególne wyrazy wiążą się ze sobą pod względem formy gramatycznej i znaczenia tworząc tzw. zespoły składniowe. Na przykład: Mój dobry przyjaciel wrócił wczoraj ze szkolnej wycieczki do Zakopanego i do Poronina. Znajdźmy zespoły składniowe: przyjaciel (czyj?) mój, przyjaciel (jaki?) dobry, przyjaciel (co zrobił?) wrócił, wrócił (skąd?) z wycieczki, wycieczki (jakiej?) szkolnej, wycieczki (dokąd?) do Zakopanego i do Poronina
Przydawka Funkcja Przydawka jest tą częścią zdania, która określa rzeczownik. Określa właściwości i cechy osób, przedmiotów, zjawisk, których nazwami są rzeczowniki np. barwę, wielkość, kształt, kolor albo przynależność do kogoś. Kupiłem duże pomidory. (przydawka – duże określa wielkość rzeczownika – pomidorów) Mama założyła dziś czerwoną marynarkę. (przydawka – czerwoną – określa kolor rzeczownika – marynarki) Grzegorz widział ciekawy film. Odwiedził nas brat taty. Za pomocą przydawek można określać: wielkość –
Okolicznik jest częścią zdania. Należy do grupy orzeczenia, a jego zadaniem jest najczęściej określanie czasownika, np. Pojechałem wczoraj. (kiedy? wczoraj – okolicznik wczoraj wskazuje na czas wykonania czynności). Babcia Weroniki pracowała w aptece. (gdzie? – w aptece – okolicznik wskazuje na miejsce wykonywania czynności). Olka spała spokojnie. (jak? – spokojnie – okolicznik wskazuje na sposób wykonania czynności). Okolicznik może określać też przymiotnik, np. bardzo ładny kolor. Jak zapytać o okolicznik?
Dopełnienie Dopełnienie jest częścią zdania, która określa orzeczenie. Jego funkcją jest uzupełnianie (dopełnianie) treści określanych wyrazów – najczęściej czasownika, rzadziej przymiotnika lub przysłówka. Kiedy ktoś mówi: Ola i Rafał rozmawiali wczoraj – to właściwie nie wiesz, o czym rozmawiali. Potrzebne jest dopełnienie – ono uzupełni treść. Ola i Rafał rozmawiali wczoraj o wycieczce. (o kim? o czym? – o wycieczce). Przykłady: Byłam z siostrą na basenie. Odwiedziliśmy muzeum w Krakowie.
Podmiot Podmiot jest to nadrzędna część zdania, która nazywa: osoby, rzeczy, zjawiska, pojęcia, stany, cechy, czynności. Podmiot jest wykonawcą czynności. Podmiot nazywa osobę, rzecz, zwierzę czy zjawisko, czyli oznacza to, o czym w zdaniu orzekasz za pomocą orzeczenia. Wczoraj mama ugotowała pyszną zupę. Agnieszka poszła na lodowisko. Wycieczka udała się. Pies Kacpra zaginął. Burza przestraszyła moją siostrę O podmiot najczęściej pytamy: kto? co? Typowym dla podmiotu przypadkiem jest mianownik,
Orzeczenie Jest to czasownik występujący w zdaniu w formie osobowej. Orzeczenie określa czynność lub stan podmiotu. Marzena usnęła o siódmej wieczorem. – orzeczenie mówi o tym, co zrobiła Marzena – usnęła. Magda zapomniała podręcznika. – orzeczenie mówi o tym, co zrobiła Magda – zapomniała. Książka leży na biurku. – (co dzieje się z książką? Książka leży) Uwaga!!! Bez orzeczenia nie ma zdania. Jak zapytać o orzeczenie? Tak samo jak o
Składnia Czym jest składnia? Składnia to nauka o budowie wypowiedzeń, czyli o budowie zdań i równoważników zdań. Opisuje części składowe wypowiedzeń i sposoby, w jaki się łączą. Co to jest wypowiedzenie? Wypowiedzenie – jest to grupa wyrazów (lub nawet pojedyncze słowo – Podejdź!), która zawiera zrozumiałą informację (logiczną treść) i jest połączona według reguł gramatyki. Co to znaczy połączenie treściowe? Oznacza to, że wyrazy w wypowiedzeniu użyte są w odpowiednich formach gramatycznych. Zespół wyrazów:
