Zdanie złożone współrzędnie
W zdaniu złożonym współrzędnie żadne ze zdań składowych nie określa drugiego, a zdania te wzajemnie się uzupełniają. W zależności od tego, w jakim stosunku wobec siebie pozostają treści zdań współrzędnych, rozróżniamy cztery typy zdań złożonych współrzędnie.
Typy zdań złożonych współrzędnie
1. łączne
Wypowiedzenie złożone współrzędnie łączne rozpoznajemy:
- po tym samym wykonawcy czynności
– Majka odrobi lekcje i pójdzie do koleżanki.
– Michał jest zdolny i uczy się dobrze.
- lub po tym, że zapisane w takich zdaniach czynności odbywają się niezależnie od siebie w tym samym czasie lub miejscu, np.
– Spacerowałem po mieście a Majka oglądała wystawy sklepów.
– Z jednej strony boiska dziewczyny rozmawiały, a z drugiej strony chłopcy grali w piłkę.
- Treść pierwszego zdania łączy się z treścią zdania drugiego, najczęściej za pomocą spójników: i, oraz, a, ani, ni, jak również, tudzież, zarazem, także, np.
. 1 2
Czytam książkę i słucham muzyki.
. 1 i 2
Wykres: ___________ ….. ___________
. 1. zdanie składowe 2. zdanie składowe
Zdania leżą na tym samym poziomie, co pokazuje, że nie są od siebie zależne.
2. rozłączne
- Wypowiedzenie złożone współrzędnie rozłączne rozpoznajemy po tym, że w zdaniach takich mówi się o czynnościach, które się wzajemnie wykluczają (nie mogą istnieć jednocześnie).
- To znaczy, że wykonawca czynności może i wykonuje tylko jedną z nich.
– Arek po przyjściu ze szkoły idzie na spacer z psem lub czyta gazety.
– Wieczorem będę oglądał film albo pójdę do kolegi.
– Idziesz z nami do kina czy zostajesz w domu?
– Idziesz, czy zostajesz?
Treść pierwszego zdania wyklucza treść zdania drugiego; najczęściej zdania składowe
połączone są spójnikami: albo, lub, czy, bądź, np.
. 1 2
. Czytam książkę albo słucham muzyki.
. 1 albo 2
Wykres: ___________ < ….. > ___________
. 1. zdanie składowe 2. zdanie składowe
3. przeciwstawne
- Wypowiedzenie złożone współrzędnie przeciwstawne rozpoznajemy po tym, że treści zdań przeciwstawiają się sobie. Oznacza to, że mogą być w nich przeciwstawione różne osoby, cechy czy czynności.
– Wyszedłem wcześnie z domu, ale spóźniłem się do szkoły.
– Ty się śmiejesz, a jej jest przykro.
– Pokój Maćka jest mały lecz niezwykle przytulny.
– W Krakowie świeci słońce, natomiast w Warszawie pada deszcz.
– Dziewczęta były zmęczone, ale nie chciały zakończyć meczu.
– Ranek był bardzo chłodny, zaś wieczór okazał się bardzo ciepły.
- Treść pierwszego zdania przeciwstawia się treści zdania drugiego.
- Najczęściej zdania składowe są połączone spójnikami: ale, lecz, a, jednak, zaś, natomiast
. 1 2
Nauczyłam się, ale dostałam dwóję.
. 1 ale 2
Wykres: ___________> ….. <___________
1. zdanie składowe 2. zdanie składoweStrzałki rysowane „do siebie” uwydatniają przeciwstawność znaczeniową zdań składowych.
4. wynikowe
- Wypowiedzenie złożone współrzędnie wynikowe rozpoznajemy po tym, że treść zdania drugiego wynika z treści zdania pierwszego.
– Lubię fantastykę, więc pójdę do kina na „Władcę Pierścieni”.
– Byłem chory, dlatego nie mogłem przyjść do szkoły.
– Kościół był w remoncie, toteż nie mogliśmy go zwiedzić.
– Mamy wszystko przygotowane, zatem możemy zaczynać zawody.
– Chmurzy się, możemy zatem spodziewać się burzy.
W tego typu zdaniach zdania składowe najczęściej są połączone spójnikami: więc, zatem, toteż, dlatego, np.
. 1 2
Nauczyłam się, więc dostałam piątkę.
. 1 więc 2
Wykres: ___________ > ….. > ___________
. 1. zdanie składowe 2. zdanie składowe
Uwaga!
- Zdania złożone współrzędnie nie muszą być połączone spójnikiem. Mówimy wówczas o łączności bezpośredniej.
- Przecinka nie stawiamy przed spójnikami: i, oraz, albo, lub, ni, ani, bądź, tudzież,
!!! z wyjątkiem sytuacji, w których dany spójnik się powtarza, np.
Albo wybiorę się na spacer, albo pójdę do kina.
- Pamiętaj, że wykresy zdań składowych w zdaniu złożonym współrzędnie należy rysować na tym samym poziomie!
Zobacz: