Związki wyrazów w zdaniu
W każdym zdaniu rozwiniętym albo jego równoważniku poszczególne wyrazy wiążą się ze sobą pod względem formy gramatycznej i znaczenia tworząc tzw. zespoły składniowe. Na przykład:
Mój dobry przyjaciel wrócił wczoraj ze szkolnej wycieczki do Zakopanego i do Poronina.
Znajdźmy zespoły składniowe:
- przyjaciel (czyj?) mój,
- przyjaciel (jaki?) dobry,
- przyjaciel (co zrobił?) wrócił,
- wrócił (skąd?) z wycieczki,
- wycieczki (jakiej?) szkolnej,
- wycieczki (dokąd?) do Zakopanego i do Poronina
W tym zdaniu jest sześć związków wyrazowych, w których jeden wyraz jest nadrzędny w stosunku do drugiego – podrzędnego. Wyraz nadrzędny (z pozycji którego stawiamy pytanie) jest określany przez wyraz podrzędny (odpowiadający na to pytanie). W związku mój przyjaciel wyrazem nadrzędnym jest rzeczownik przyjaciel, od którego kierujemy pytanie (czyj?) do wyrazu podrzędnego mój.
Zauważ, że ten sam wyraz w zdaniu może raz być nadrzędny, innym razem – podrzędny.
– przyjaciel (co zrobił?) wrócił
wyraz nadrzędny wyraz podrzędny
– wrócił (skąd?) z wycieczki
wyraz nadrzędny wyraz podrzędny
Zauważ, że wyraz podrzędny jest uzależniony gramatycznie i składniowo od wyrazu nadrzędnego (musi dostosować formę przypadka, liczbę i rodzaj, osoby wyrazu nadrzędnego).
– mój przyjaciel moja przyjaciółka moi przyjaciele moje przyjaciółki
– mojego przyjaciela mojej przyjaciółki moich przyjaciół
– mojemu przyjacielowi moim przyjaciołom
W tym przykładzie (Mój dobry przyjaciel wrócił wczoraj ze szkolnej wycieczki do Zakopanego i do Poronina.) mamy również zespół w stosunku współrzędnym (tzw. szereg).
do Zakopanego i do Poronina
Inne przykłady szeregów:
– Przyjadę do ciebie dziś, jutro lub pojutrze.
– On jest zdolny i inteligentny.
– Marek, Jacek i Tomek poszli na basen.
Uwaga! W zdaniu mamy również:
|
Zespół składniowy
Połączenie w zdaniu co najmniej dwóch wyrazów (czyli części zdania) pod względem znaczenia i formy gramatycznej.
Związek
Związek wyrazów ma charakter:
Taki układ (przeważnie dwóch wyrazów), w którym jeden jest nadrzędny względem drugiego nazywamy związkiem składniowym. Wyrazy w związku składniowym łączą się na trzy sposoby, w:
wyraz nadrzędny + wyraz podrzędny = związek składniowy (wyrazowy) |
Szereg
Związek wyrazów ma charakter:
W szeregowym stosunku względem siebie mogą pozostawać:
|
Jak je od siebie odróżnić?
Spróbuj tak. Każdy z wyrazów w związku odmień (przez przypadki lub osoby) i sprawdź, czy zmieni się wyraz podrzędny, jeżeli zmienimy formy wyrazu nadrzędnego.
- Jeśli podczas odmiany zmieniają się formy gramatyczne obu wyrazów, mamy do czynienia ze związkiem zgody.
- Jeśli natomiast zmienia się tylko jeden, ze związkiem rządu.
I tak :
dom ojca ładna pogoda idę tam
D. domu ojca ładnej pogody tam jest wyrazem nieodmiennym (to związek przynależności)
C. domowi ojca ładnej pogodzie
B. dom ojca ładną pogodę
N. domem ojca ładną pogodą
- Zauważ, że w odmianie dom ojca wyraz nadrzędny rządzi tylko jednym przypadkiem wyrazu podrzędnego (ojca)
Formy wyrazu podrzędnego zgadzają się z formami wyrazu nadrzędnego.
- Przy odmianie wyrazów ładna pogoda formy wyrazu podrzędnego zgadzają się z formami wyrazu nadrzędnego.
- Związek zgody – wyraz podrzędny ma formy dostosowane do form wyrazu nadrzędnego. Taka zgodność występuje w zakresie przypadka, liczby i rodzaju, np.
- czyste powietrze,
- one pracowały.
- Związek rządu – wyraz nadrzędny wymaga zastosowania wyrazu podrzędnego w jednym określonym przypadku. To związki typu:
- książka kolegi,
- przesłuchanie świadka.
- Związek przynależności – nie ma żadnej zależności wyrazu podrzędnego od nadrzędnego.
Tworzą go zespoły typu:- szliśmy śpiewając (imiesłów przysłówkowy współczesny),
- mówiliście głośno (przysłówek),
- przyjdę jutro (przysłówek),
- uśmiechał się pod wąsem (wyrażenie przyimkowe).
Zobacz:
https://aleklasa.pl/matura/c317-nauka-o-jezyku/8-zwiazki-skladniowe
Dokonaj rozbioru logicznego zdania. Wypisz występujące w nim związki wyrazowe.