Związek zgody, rządu i przynależności

Związek zgody

• Występuje wówczas, gdy dwa wyrazy są ze sobą zgodne pod względem: przypadka, liczby i rodzaju.
  (W trakcie odmiany oba wyrazy zmieniają formy – moja mama, mojej mamy, mojej mamie).W zdaniu Tata kupił czerwony samochód.
  • tata kupił – oba wyrazy mają liczbę pojedynczą, są rodzaju męskiego;
  • czerwony samochód – oba wyrazy mają liczbę pojedynczą, rodzaj męski, przypadek – biernik.

• Związek zgody jest związkiem głównym w zdaniu.

Wyraz określany + wyraz określający = ta sama liczba, rodzaj, przypadek

Związek zgody jest to związek:

• podmiotu i orzeczenia, czyli związek główny
  – Anka poszła do kina.
  – Zuzia usnęła wczoraj o siódmej.
  – Chłopcy wygrali mecz koszykówki.

Uwaga! W związku podmiotu i orzeczenia musi być zgodna liczba i rodzaj rzeczownika

• z przymiotnikiem
  – Olka kupiła tylko dojrzałe jabłka. (Wyrazy dojrzałe jabłka zgadzają się ze sobą gramatycznie – liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy, przypadek – biernik);

• z zaimkiem przymiotnym
  – Będziecie dumni z moich ocen. (l. mn., rodzaj niemęskoosobowy, dopełniacz);

• z liczebnikiem
  – Michał przeczytał w lutym sześć książek. (przypadek – biernik, rodzaj niemęskoosobowy);

• z imiesłowem przymiotnikowym czynnym
  – Wiosną najbardziej lubię przyglądać się kwitnącym drzewom. (liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy, przypadek – celownik);

• z imiesłowem przymiotnikowym biernym
  – Dlaczego jeszcze nie schowałeś umytych naczyń? (liczba mnoga, rodzaj niemęskoosobowy, przypadek – dopełniacz).

Zapamiętaj!

• W związkach zgody wyraz podrzędny zawsze dostosowuje swoją formę gramatyczną do wyrazu nadrzędnego.

• Taka zgodność występuje w zakresie przypadka, liczby i rodzaju, np.
  – czyste powietrze, czysty ręcznik, czyste okna,
  – one pracowały, oni pracowali, on pracował, ona pracowała.

• Szukając związku zgody, zwracaj uwagę na rzeczowniki – one zwykle są wyrazami nadrzędnymi.
  – Ojciec kupił nowy samochód.

• Rzeczownik pospolity połączony z rzeczownikiem własnym to też związek zgody, np.
  – rzeka Odra,
  – miasto Szczecin,
  – gazeta Gimbus,
  – pies Kleks.

Związek rządu

• Występuje, gdy przez przypadki odmienia się tylko jeden wyraz, mimo że oba wyrazy są odmienne:
  – babcia Majki, babci Majki, babcię Majki;
  – posąg z marmuru, posągu z marmuru,posągowi z marmuru;
  – klucz do konserw, klucza do konserw, (o) kluczu do konserw

Związek rządu to związek

• zawsze orzeczenia z dopełnieniem
  – bawi się klockami, przesłuchują świadka
  – Przyniósł lampę. Przyniosła lampę. Przynieśli lampę.
  – Nie rozumiem zadania. Magda nie rozumie zadania. Nie zrozumieli zadania.

• rzeczownika
  
  • z rzeczownikiem (w dopełniaczu)
    – samochód ojca,
    – ból ręki
  • z wyrażeniem przyimkowym
    – droga przez las
    – drogą przez las
    – drodze przez las
    

Jak rozpoznać związek rządu?

• Szukając w zdaniu związku rządu, znajdź dopełnienia. To dopełnienie jest wyrazem podrzędnym (z przyimkiem lub bez przyimka), którym rządzi jakiś wyraz nadrzędny.

• Wystarczy, jeśli między wyrazem nadrzędnym a podrzędnym postawisz pytanie jednego z przypadków.
  Pytania przypadków są znakiem rozpoznawczym związków rządu:
  • przyniósł (co?) lampę,
  • oglądam (co?) film,
  • nie słyszę (kogo?) Marka
  • zapomniałem (czego?) zeszytu,
  • nie rozumiem (czego?) zadania,
  • nie rozumiem (kogo?) Magdy,
  • obraz (kogo?) Kossaka,
  • godny (czego?) zaufania,
  • zapomniałem (czego?) zeszytu.

Wyrazami nadrzędnymi mogą być:

• rzeczowniki
  – zeszyt Doroty,
  – płacz dziecka,
  – dom babci,
  – koszyk z wikliny,
  – dom z drewna

• czasowniki
  – piszę list,
  – jem deser,
  – widziałem Janka,
  – oglądam film,
  – kupiłem płytę

• przymiotniki
  – godny zaufania,
  – żądny wiedzy,
  – pewny zwycięstwa

• przysłówek
  – przepisany starannie
  – zrobiony dokładnie

• imiesłowy przysłówkowe
  – mówiący głośno

• imiesłowy przymiotnikowe
  – napisany ołówkiem
  

Zapamiętaj!

• Wyraz nadrzędny narzuca formę gramatyczną wyrazowi podrzędnemu.
• Przypadek wyrazu podrzędnego jest stały. Nawet gdy wyraz nadrzędny zmienił swoją formę, np.
  samochód Krzyśka, samochodem Krzyśka, z samochodu Krzyśka, o samochodzie Krzyśka.

 

Związek przynależności

• W związku przynależności z reguły jeden człon (podrzędny) jest nieodmienny.

• Jest to każdy związek, w którego skład wchodzi okolicznik
  – wraca późno,
  – biegnie szybko.

• W związku przynależności nie ma żadnej zależności wyrazu podrzędnego od nadrzędnego.

• Wyraz nadrzędny i podrzędny łączą się ze sobą jedynie w sposób logiczny.
  Mówiąc: pisał starannie, wiemy, że wyraz starannie określa wyraz pisał.

• Wyrazem nadrzędnym związku przynależności,
  • oprócz czasownika – mówił wyraźnie;
  • może być również przymiotnik – bardzo ładny;
    lub przysłówek – bardzo ładnie.

• Chcąc szybko rozpoznać w zdaniu związek przynależności, znajdź okoliczniki i orzeczenie.

 

Związek przynależności tworzy orzeczenie:

• z imiesłowem przysłówkowym współczesnym
  – szliśmy śpiewając;

• z przysłówkiem
  – mówiliście głośno,
  – biegł szybko,
  – szedł powoli,
  – lubił bardzo;

• z przyimkiem
  – przyjdę jutro;

• z zaimkiem przysłownym
  – mieszka tutaj,
  – uczę się w gimnazjum;

• z wyrażeniem przyimkowym
  – idzie przez pole,
  – uśmiechał się pod wąsem,
  – jadę do domu;

 

W związku przynależności występują okoliczniki:

• miejsca
  – jechał blisko,
  – pojechali daleko,
  – stała przy poczcie;

• czasu
  – słyszałem wczoraj,
  – zrobię jutro;

• sposobu
  – spał spokojnie,
  – biegał szybko,
  – czytał dokładnie;

• celu
  – idę na koncert,
  – poszedł po gazetę,
  – poszli na spacer;

• przyczyny
  – czerwienił się ze złości

Zapamiętaj!

• Jeśli odmieniając przez przypadki dwa wyrazy, które wchodzą w skład danego związku (np. błyszcząca gwiazda), obydwa się odmieniają (błyszczącej gwieździe, błyszczącą gwiazdą) to mamy do czynienia ze związkiem zgody.
  !!! Związkiem zgody w zdaniu jest połączenie podmiotu z orzeczeniem – tzw. związek główny.

• Jeśli w trakcie odmiany jeden z wyrazów pozostaje wciąż w tym samym przypadku (nora lisa, norę lisa, norą lisa, norze lisa) – mamy do czynienia ze związkiem rządu.

• Jeśli jeden z wyrazów w związku jest w ogóle nieodmienny (idę tam, przejdź obok), mamy do czynienia ze związkiem przynależności.
  !!! Każdy okolicznik określający orzeczenie jest w związku przynależności.

Zobacz:

Związki wyrazów w zdaniu TEST

Związki wyrazowe w zdaniach

Związki wyrazów w zdaniu

Związki składniowe

Związki składniowe w zdaniu – ćwiczenia