Przydawka

Przydawka

Funkcja

• Przydawka jest tą częścią zdania, która określa rzeczownik.
• Określa właściwości i cechy osób, przedmiotów, zjawisk, których nazwami są rzeczowniki np. barwę, wielkość, kształt, kolor albo przynależność do kogoś.

Kupiłem duże pomidory.
(przydawka – duże określa wielkość rzeczownika – pomidorów)
Mama założyła dziś czerwoną marynarkę.
(przydawka – czerwoną – określa kolor rzeczownika – marynarki)
Grzegorz widział ciekawy film.
Odwiedził nas brat taty.

Za pomocą przydawek można określać:

• wielkość – wysokie drzewo, duża paczka;
• barwę – czerwony samochód, niebieski sweter;
• kształt – karłowate drzewo, rozłożysty dąb, zgięty drut, pochylona ściana;
• przynależność do kogoś lub czegoś – rower Tomka, portfel ojca, twój chłopak;
• wyodrębniać jakiś przedmiot spośród innych – druga runda, trzeci rząd, szósty akapit.

 

Jaka część mowy może być przydawką?

• Rzeczownik
  – Paweł pożyczył mi książkę Moniki.

• Wyrażenie przyimkowe
  – Widziałem w skansenie dach ze słomy.
  – Sweter z wełny jest bardzo ciepły.

• Liczebnik
  – Kupiłem pięć zeszytów.
  – Zrobiłem piąte zadanie.

• Zaimek przymiotny
  – Kupiłem loda mojemu brata.
  

• zaimki liczebne
  – Tyle osiągnięć, ile pracy.
  

• przysłówki ilościowe
  – Wiele hałasu o nic.
  – Zostało niewiele pieniędzy.
  

• Przymiotnik
  – Przeczytałem ciekawą książkę.
  – Kupiłem ładny sweter.

• Imiesłów przymiotnikowy czynny
  – Widziałem płonący las.
  – Poczułem piekący ból.
  

• Imiesłów przymiotnikowy bierny
  – Zabrudzone obrusy należy uprać.

Pamiętaj! Przydawka w zdaniu zawsze określa rzeczownik.

 

Rodzaje przydawek

Przydawka rzeczowna

Odpowiada na pytania:

• który?
  – nauczyciel polonista

• jak(o) kto?
  – poeta wieszcz

• jako(o) co?
  – brzuch jak balon
  

W funkcji przydawki występuje rzeczownik w mianowniku, będący najczęściej nazwą własną:

• tytułem książki
  – powieść „Krzyżacy”

• czasopisma,
  – miesięcznik „Sens”

• nazwą rzek, miejscowości lub ulic
  – rzeka Brda
  – miasto Łomża
  – ulica Przesmyk

• Występuje po wyrazie określanym.

• Oba wyrazy tworzą związek zgody.

 

Przydawka dopełniaczowa

Odpowiada na pytania:

• kogo, czego?
  – fundament (czego?) domu
  – wrzask (czyj?) dzieci

• W funkcji przydawki występuje rzeczownik w dopełniaczu.
  – odgłos (czego?) bitwy

• Przydawka dopełniaczowa nie odmienia się. Z wyrazem określanym tworzy związek rządu.
  – ulice (czyje?) Kalisza
  – ulicami Kalisza
  – ulicom Kalisza
  – ulicach Kalisz

• Występuje po wyrazie określanym.
  – ogród (czyj?) wuja
  – stóg (czego?) siana
  – kosz (czego?) kwiatów
  – ślad łosia

 

Przydawka przymiotnikowa

Odpowiada na pytania:

• jaki? jaka? jakie?
  – Kupiłem duże jabłka. (przydawka – duże określa wielkość rzeczownika)
  – Marta kupiła niebieską bluzkę. (przydawka – niebieską określa kolor rzeczownika)

 

Przydawka imiesłowowa

Odpowiada na pytania:

• jaki? jaka? jakie?
  – jadący autobus,
  – umyte ręce,
  – pachnąca róża

 

Przydawka zaimkowa

Odpowiada na pytania:

• który? która? które?
  – Tamten rower.

• czyj? czyja? czyje?
  – Odwiedził nas brat taty.

 

Przydawka liczebnikowa

Odpowiada na pytania:

• ile?
  – dużo wody,
  – dwa jabłka

• który?
  – drugi na mecie
  – ostatni w kolejce

 

Przydawka przyimkowa

Odpowiada na pytania:

• z czego?
  – koszula z jedwabiu,
  – płot z desek,
  – dom z kamienia

• od kogo?, od czego?
  – prezent od kolegi,
  – rakieta do tenisa,
  – klucz do konserw

• W funkcji przydawki przyimkowej występuje przyimek z rzeczownikiem.

• Oba wyrazy tworzą związek rządu.

• Występuje po wyrazie określanym.

Przydawka przyimkowa określa:

• materiał, z którego przedmiot jest zrobiony:
  – dom z cegł,
  – dzban z gliny,
  – obręcz ze stali.
• przeznaczenie przedmiotów
  – półka na książki,
  – klucz do zamka,
  – skrzynka na narzędzia,
  – budka z piwem.

Czasami łączą się z przydawkami przymiotnymi

– dziewczyna o rudych włosach,
– kobieta o dobrym sercu,
– marynarz z ogorzałą twarzą.

 

Przydawka dopełnieniowa (lub dopełniająca)

Uzupełnia treść rzeczowników, podobnie jak dopełnienie, dlatego występuje tylko przy rzeczownikach.
W związku: sprzątam pokój wyraz pokój – to dopełnienie.

Żeby zamienić ten zwrot na zwrot z przydawką dopełnieniową trzeba od czasownika sprzątam utworzyć rzeczownik odczasownikowy sprzątanie i dodać do niego wyraz pokoju – sprzątanie pokoju.

Tak samo postępujemy w innych przypadkach, np.

– opowiadam o Balladynie – opowiadanie o Balladynie
– naprawiam rower – naprawa roweru
– walczę o wolność – walka o wolność
– zmywam talerze – zmywanie talerzy
– oglądam telewizję – oglądanie telewizji

Uwaga!
Przydawka dopełnieniowa nie odmienia się – łączy się z wyrazem określanym w związek rządu.

Przydawka okolicznikowa

• Przydawki okolicznikowe zastępują wszystkie okoliczniki.

– wycieczka (gdzie?) do lasu
– spacer (gdzie?) po parku
– pływanie (w jaki sposób ?) na wznak
– przybycie (kiedy?) o czasie

 

Przydawka występuje najczęściej:

• przed rzeczownikiem, jeśli wskazuje na cechy przygodne, niestałe
  – połamane drzewa,
  – czerwone ręce

• rzadziej po rzeczowniku, jeśli wraz z nim tworzy pojęcie gatunkowe
  – szkoła ogólnokształcąca
  – dom dziecka
  – profesor zwyczajny
  – pstrąg tęczowy (gatunek)
  – bocian czarny (gatunek)

Zobacz:

Co to jest przydawka?

 

https://aleklasa.pl/gimnazjum/gramatyka/c172-skladnia/2-czesci-zdania

Części zdania. Podstawowe informacje.

https://aleklasa.pl/matura/c317-nauka-o-jezyku/6-czesci-mowy-a-czesci-zdania