Podmiot
Czym jest podmiot?
Podmiot jest wykonawcą czynności. Podmiot nazywa osobę, rzecz, zwierzę czy zjawisko, czyli oznacza to, o czym w zdaniu orzekasz za pomocą orzeczenia.
Wczoraj mama ugotowała pyszną zupę.
Agnieszka poszła na lodowisko.
Wycieczka udała się.
Pies Kacpra zaginął.
Burza przestraszyła moją siostrę.
Jak zapytać o podmiot?
O podmiot zapytaj: kto? co?
Jaka część mowy może być podmiotem?
- Rzeczownik w mianowniku, np.
Chłopcy poszli na boisko.
Gosia czeka w kolejce.
Porządek w pokoju Bartka podoba się jego mamie.
- Zaimek rzeczowny, np.
Ona jest bardzo zdolna.
On zapomniał o niej.
- Czasownik w formie bezokolicznika, np.
Pływać jest przyjemnie.
- Imiesłów, np.
Walczący zostali rozdzieleni.
Jakie rodzaje podmiotów musisz znać?
- Podmiot szeregowy
To podmiot składający się z szeregu wyrazów, które są równorzędne,
np. Ola i Sylwia poszły na dyskotekę.
On i ona bardzo się lubią.
- Podmiot domyślny
W zdaniu można opuścić podmiot, ale tylko w specyficznym przypadku: gdy możemy się go domyślić – stąd jego nazwa – podmiot domyślny.
Zapamiętaj przykłady:
Jutro idę do kina. (podmiot w tym zdaniu jest domyślny – ja)
Zapomnieliśmy o kartkówce. (my zapomnieliśmy, my – podmiot domyślny)
Co to takiego: podmiot gramatyczny i podmiot logiczny?
- Podmiot gramatyczny
To po prostu podmiot wyrażony rzeczownikiem w mianowniku, np.
Marcin gra w piłkę.
Damian śpiewa.
Piekarze pracują w nocy.
- Podmiot logiczny
To podmiot wyrażony rzeczownikiem w dopełniaczu lub celowniku, np.
Pieniędzy nam wystarczy.
podmiot (rzeczownik w dopełniaczu, kogo? czego? – pieniędzy)
Kasi jest zimno.
podmiot (rzeczownik w celowniku, komu? czemu? – Kasi)
Orzeczenie
Czym jest orzeczenie?
Orzeczenie to obok podmiotu najważniejsza część w zdaniu. Jaką funkcję pełni orzeczenie? Wyraża czynność lub stan podmiotu, np.
Marzena usnęła o siódmej wieczorem – orzeczenie mówi o tym, co zrobiła Marzena – usnęła.
Magda zapomniała podręcznika – orzeczenie mówi o tym, co zrobiła Magda – zapomniała.
Książka leży na biurku – co dzieje się z książką? książka leży
Jak zapytać o orzeczenie?
Tak samo jak o czasownik: co robi? co się z nim dzieje?
Jakie rodzaje orzeczeń musisz znać?
1. Orzeczenie czasownikowe
- Orzeczenie czasownikowe skojarz z czasownikiem w formie osobowej.
Co to znaczy? Takie orzeczenie wyrażone jest czasownikiem w różnych czasach trybu- oznajmującego – Maciek myje naczynia.
- rozkazującego – Odejdź od okna!
- przypuszczającego – Dorota chętni pojechałaby w góry.
- Orzeczenie może być też wyrażone czasownikiem w formie nieosobowej, ale takie orzeczenie spotkasz w zdaniach bezpodmiotowych, np.
Zbito szybę.
Pomalowano ściany.
2. Orzeczenie imienne
Takie orzeczenie składa się z dwóch części: czasownika w formie osobowej (łącznika) – być, stać się, zostać oraz innej części mowy (orzecznika), np.
Anka jest pracowita.
. ↑ ↑. ↑
. łącznik orzecznik (rzeczownik)
Robert zostanie harcerzem.
. ↑ ↑
. łącznik orzecznik (rzeczownik)
Dopełnienie
Czym jest dopełnienie?
Dopełnienie jest częścią zdania, która określa orzeczenie.
Jaka jest funkcja dopełnienia?
Zapamiętaj to tak – dopełnienie dopełnia informacji, które prezentuje czasownik, uzupełnia je. Jeśli przeczytasz zdanie: Olka mówiła – to właściwie nie wiesz, o czym mówiła Olka. Potrzebne jest dopełnienie – ono uzupełni treść, np. Olka mówiła o koniach (o kim? o czym? – o koniach).
Przykłady:
Byłam z siostrą na basenie.
Odwiedziliśmy muzeum w Krakowie.
Marek nie zapomniał o przedstawieniu.
Słyszę szum.
Wychowawczyni pochwaliła uczniów.
Jak zapytać o dopełnienie?
Dopełnienie odpowiada na pytania przypadków (oprócz mianownika i wołacza), czyli:
- dopełniacza (kogo? czego?),
- celownika (komu? czemu?),
- biernika (kogo? co?),
- narzędnika (z kim? z czym?),
- miejscownika (o kim? o czym?).
Jaka część mowy może być dopełnieniem?
- Rzeczownik w różnych przypadkach (oprócz mianownika i wołacza), np.
Wczoraj rozmawialiśmy o wycieczce.
Michał zapomniał kaset. - Czasownik w formie bezokolicznika, np.
Krzysiek pomógł rozwiązać zadanie. - Zaimek rzeczowny, np.
On liczył na ciebie.
Co to takiego dopełnienie bliższe i dopełnienie dalsze?
Dopełnienie bliższe
To takie dopełnienie, które przy zmianie konstrukcji zdania z czynnej na bierną staje się podmiotem, czyli zmienia swoją funkcję w zdaniu.
Spójrz na przykłady:
- Zdanie w stronie czynnej:
Anka kocha konie. (dopełnienie)
Napisałem list. (dopełnienie)
- Zdanie w stronie biernej:
Konie są kochane przez Ankę. (podmiot)
List został napisany przeze mnie. (podmiot)
Dopełnienie dalsze
To takie dopełnienie, które przy zmianie konstrukcji zdania z czynnej na bierną nie zmienia się i zostaje dopełnieniem.
Spójrz na przykład:
- Zdanie w stronie czynnej:
Marcin podarował mi kwiaty.
. ↑ ↑
. dopełnienie dalsze d. bliższe
- Zdanie w stronie biernej:
Kwiaty zostały mi podarowane przez Marcina.
. ↑ ↑
podmiot dopełnienie dalsze
Okolicznik
Czym jest okolicznik?
Okolicznik jest częścią zdania. Należy do grupy orzeczenia, a jego zadaniem jest najczęściej określanie czasownika, np.
Pojechałem wczoraj. (kiedy? wczoraj – okolicznik wczoraj wskazuje na czas wykonania czynności).
Babcia Weroniki pracowała w aptece. (gdzie? – w aptece – okolicznik wskazuje na miejsce wykonywania czynności).
Olka spała spokojnie. (jak? – spokojnie – okolicznik wskazuje na sposób wykonania czynności).
Okolicznik może określać też przymiotnik, np. bardzo ładny kolor.
Jak zapamiętać funkcje okolicznika?
Skojarz, że każda czynność dzieje się w jakimś miejscu, w jakimś określonym czasie. Każde działanie ma jakiś skutek i cel. Okoliczniki są po to, by mówić o tych okolicznościach wykonywanych czynności.
Okolicznik określa m.in. czas, miejsce lub cel jakiegoś działania.
Jak zapytać o okolicznik?
O okolicznik możesz zapytać np. gdzie? skąd? kiedy? dokąd? jak długo? w jaki sposób? po co?
Jak dzielimy okoliczniki?
Okoliczniki:
- miejsca
- czasu
- przyczyny
- stopnia
- sposobu
- celu
- przyzwolenia
- warunku
Co w zdaniu może być okolicznikiem?
- Rzeczownik
Przyjechałam do domu nocą.
Wieczorem rozpogodziło się.
Szliśmy lasem.
- Wyrażenie przyimkowe
Zaprosiłam Julkę do domu.
Śnieg padał od rana.
Gazeta leżała na stole.
- Przysłówek
Mieszkam daleko od miasta.
Ubierz się ładnie.
Zachowuj się poprawnie.
- Zaimek przysłowny
Pójdziemy tamtędy.
Tu i tam widać było kwitnące drzewa.
Tam leżały oberwane gałęzie.
- Imiesłów przysłówkowy współczesny
Szedł, gwiżdżąc.
Odrabiał lekcje, słuchając radia.
Olka siedziała przy biurku, garbiąc się.
- Bezokolicznik
Przyszedł prosić o pomoc.
Poszedł zadzwonić.
Zapamiętaj!
Jak najłatwiej rozpoznać rodzaj okolicznika? Nic prostszego! Musisz tylko zadać poprawne pytanie!
Zapamiętaj rodzaje okoliczników!
Okoliczniki miejsca
Każda czynność odbywa się w jakimś miejscu. Okoliczniki miejsca pokazują, jakie to jest miejsce. Łatwo je rozpoznać, zadając pytania: gdzie? dokąd? skąd? którędy?, np.
Pojechaliśmy nad jezioro.
Mama Olki pracowała w aptece.
Krystian urodził się w Szczecinie.
Zuzia mieszka daleko od Agnieszki.
Kiedy w końcu wrócisz do domu?
Droga wiodła przez las.
Okoliczniki czasu
Te okoliczniki określają czas, w jakim odbywała się dana czynność. Chcesz rozpoznać okolicznik czasu, zadaj pytanie: kiedy? odkąd? jak długo? jak często?, np.
Deszcz padał od rana.
Do wieczoru muszę odrobić wszystkie lekcje.
Długo myślałem nad tym zadaniem.
Wczoraj tato naprawiał samochód.
Czekaliśmy na Ankę do ósmej.
Dlaczego wstałeś o świcie?
Okoliczniki przyczyny
Okoliczniki te wyjaśniają, z jakiego powodu coś się stało.
Zapamiętaj pytania: dlaczego? z jakiej przyczyny?, np.
Julka zaczerwieniła się ze złości.
Twarz pobladła Marcinowi ze strachu.
Z powodu deszczu nie wyjdziemy w góry.
Dzięki koleżankom Olka zdała do następnej klasy.
W Afryce ludzie umierają z głodu.
Zrobiłam to z głupoty.
Okoliczniki celu
Określają cel opisywanej czynności.
Skojarz je z pytaniami: w jakim celu? po co?, np.
Idę do sklepu po czekoladę.
Olek poszedł po gazetę.
Dla pewności dwa razy sprawdziłam zadanie.
Zrobiłam to dla zabawy.
Okoliczniki sposobu
Oznaczają sposób wykonania czynności.
Odpowiadają na pytania: jak? w jaki sposób?, np.
Zawodnicy biegli szybko.
Zosia spała spokojnie.
Szedł, kulejąc.
Musiałem nauczyć się wiersza na pamięć.
Uczył się pilnie.
Pisał starannie.
Okoliczniki stopnia
Można na nie mówić również: okoliczniki miary. Określają intensywność wykonania czynności. Odpowiadają na pytania: jak? w jakim stopniu? jak bardzo?, np.
Jola była bardzo wdzięczna.
Małgosia jest nadzwyczaj koleżeńska.
Adam biegał bardzo szybko.
Jestem strasznie zmęczony.
Ola była dla mnie niezwykle uprzejma.
Jestem prawie zdrowa.
Okoliczniki przyzwolenia
Okoliczniki te mówią o takich warunkach, które powinny przeszkodzić, a nie przeszkodziły w wykonaniu czynności. Rozpoznasz je, zadając pytanie: pomimo co? mimo czego?, np.
Pomimo bólu zawodnik dokończył bieg.
Pomimo upału ludzie nadal pracowali przy sianokosach.
Mimo deszczu wybraliśmy się na wycieczkę.
Wbrew zakazom chłopcy weszli na zamarznięte jezioro.
Na przekór babci nie założyła czapki.
Okoliczniki warunku
Okoliczniki te mówią o takich warunkach, od których zależy, czy czynność się odbędzie, czy nie. Odpowiadają na pytania: pod jakim warunkiem? w jakim wypadku?, np.
W przypadku choroby nie pojadę na wycieczkę.
W razie deszczu weź parasol.
Musicie pomyśleć o schronisku na wypadek deszczu.
W wypadku zgubienia biletu zapłacisz karę.
Przydawka
Czym jest przydawka?
Przydawka jest częścią zdania. Jej zadaniem jest określanie rzeczownika. Jakie funkcje pełni przydawka? Określa właściwości przedmiotów, np. barwę, wielkość, kształt albo przynależność do kogoś, np.
Kupiłem duże pomidory. (przydawka – duże określa wielkość rzeczownika – pomidorów)
Mama założyła dziś czerwoną marynarkę. (przydawka – czerwoną – określa kolor rzeczownika – marynarki)
Grzegorz widział ciekawy film.
Odwiedził nas brat taty.
Jak zapytać o przydawkę?
O przydawkę zapytaj:
- jaki? jaka? jakie?
- który? która? które?
- czyj? czyja? czyje?
Jaka część mowy może być przydawką?
- Rzeczownik, np.
Paweł pożyczył mi książkę Moniki. - Wyrażenie przyimkowe, np.
Widziałem w skansenie dach ze słomy. - Liczebnik, np.
W tłusty czwartek zjadłam pięć pączków. - Zaimek, np.
Pilnowałem wczoraj mojego brata. - Przymiotnik, np.
Czytałem ciekawy artykuł. - Imiesłów przymiotnikowy czynny, np.
Widziałem płonący wieżowiec. - Imiesłów przymiotnikowy bierny, np.
Na stole leżały zamalowane kartki.
Zapamiętaj!
Przydawka w zdaniu zawsze określa rzeczownik.
Zobacz: