Powtórka z części zdania!

Części zdania jest pięć!

  • podmiot
  • orzeczenie
  • dopełnienie
  • przydawka
  • okolicznik

Orzeczenie

  • Do czego służy ta część zdania?
    Wyraża czynność lub stan podmiotu.
  • Jak szukać orzeczenia w zdaniu?
    Pytaj tak jak o czasownik:

    • co robi?
    • w jakim jest stanie?
    • co się z nim dzieje?
  • Przykłady orzeczeń:
    Ula odrobiła lekcje.
    Obraz wisi na ścianie.

Wyróżnisz:

  • Orzeczenie czasownikowe, czyli takie, które wyrażone jest czasownikiem w różnych czasach trybu oznajmującego, rozkazującego lub przypuszczającego, np. Zosia prasuje. Mama gotowała. Piotrek przeczytałby.

Uwaga! Orzeczenie może być też wyrażone czasownikiem w formie nieosobowej, ale takie orzeczenie spotkasz w zdaniach bezpodmiotowych, np. Napisano pracę. Posprzątano stołówkę.

  • Orzeczenie imienne – składające się z dwóch części: czasownika w formie osobowej (łącznika) – być, stać się, zostać oraz innej części mowy, którą nazywamy orzecznikiem, np.
    Maciek zostanie (łącznik) tancerzem (orzecznik = rzeczownik).
    Damian jest (łącznik) uparty (orzecznik = przymiotnik).

Jaka część mowy może być w zdaniu orzeczeniem?

  • Czasownik, np. Julka uwielbia książki przygodowe.

 

Podmiot

  • Do czego służy ta część zdania?
    Określa wykonawcę czynności. Nazywa osobę, zwierzę rzecz czy zjawisko, czyli oznacza to, o czym w zdaniu orzekasz za pomocą orzeczenia.
  • Jak szukać podmiotu w zdaniu?
    Pytaj jak o rzeczownik:

    • kto? co?
  • Przykłady podmiotów:

Zuzia jest moją siostrą.
Filip usnął na kanapie.
Był okropny deszcz.

Wyróżnisz:

  • Podmiot szeregowy, czyli podmiot składający się z szeregu wyrazów. Wyrazy w podmiocie szeregowym są równorzędne, np. Ania i Kasia mają świetne oceny.
  • Podmiot domyślny – tak powiesz o podmiocie, którego w zdaniu nie ma, a którego możesz się domyśleć z kontekstu zdania, np. Odłożyliśmy pójście do kina na sobotę. (kto? – my = podmiot domyślny).

Zapamiętaj!
Są zdania, w których nie ma podmiotu. Takie zdanie, w którym nie ma podmiotu i nie można się go domyślić, jest zdaniem bezpodmiotowym, np. Chmurzy się. Nakarmiono koty.

Jaka część mowy może być w zdaniu podmiotem?

  • Rzeczownik w mianowniku, np.

Gosia ugotowała barszcz.
Michał jest prymusem.
Miłość przerażała Kacpra.

  • Bezokolicznik, np.

Czytać jest przyjemnie.

  • Imiesłów, np.

Malujący zostali nagrodzeni.

  • Zaimek rzeczowny, np.

On nie umie prasować.

Ważne! Na teście może pojawić się pytanie dotyczące podmiotu gramatycznego i logicznego.

  • Podmiot gramatyczny to podmiot, który jest rzeczownikiem w mianowniku, np. Ola zna włoski.
  • A podmiot logiczny to podmiot, który jest rzeczownikiem w innym przypadku niż mianownik, np.
    Zabrakło nam wody. (rzeczownik w celowniku)
    Nie ma na to zgody.
    Przybyło wielu gości.
    Matyldzie jest gorąco. (rzeczownik w celowniku)

 

Dopełnienie

  • Do czego służy ta część zdania?
    Określa orzeczenie. Uzupełnia informacje o orzeczeniu.
  • Jak szukać dopełnienia w zdaniu?
    Na pewno przy orzeczeniu. Pytaj jak o przypadki:

    • kogo? czego?
    • komu? czemu?
    • kogo? co?
    • z kim? z czym?
    • o kim? o czym?
  • Przykłady dopełnień:

Słucham muzyki.
Gotuj zupę.
Myślę o tobie.

Wyróżnisz:

  • Dopełnienie bliższe, czyli takie, które przy zmianie konstrukcji zdania z czynnej na bierną staje się podmiotem i zmienia swoją funkcję w zdaniu, np. Majka napisała artykuł (dopełnienie). Artykuł (podmiot) został napisany przez Majkę.
  • Dopełnienie dalsze, czyli takie, które przy zmianie konstrukcji zdania z czynnej na bierną nie zmienia się, np.
    Majka dała mi (dopełnienie dalsze) prezent (dopełnienie bliższe).
    Prezent (podmiot) został mi (dopełnienie dalsze) dany przez Majkę.

Jaka część mowy może być w zdaniu dopełnieniem?

  • Rzeczownik w różnych przypadkach (oprócz mianownika i wołacza), np. Jutro opowiem o filmie.
  • Bezokolicznik, np. Marcin umiał zakończyć rozmowę.
  • Zaimek rzeczowny, np. Ona myślała o tobie.

 

Przydawka

  • Do czego służy ta część zdania?
    Określa rzeczownik.
  • Jak szukać przydawki w zdaniu?
    Na pewno obok rzeczowników. Pytaj o nią:

    • jaki? jaka? jakie?
    • który? która? które?
    • czyj? czyja? czyje?
  • Przykłady przydawek:

Kinga dała Markowi książkę Idy.
Byłam na balu z moim bratem.

Jaka część mowy może być w zdaniu przydawką?

  • Rzeczownik: Film Damiana był świetny.
  • Liczebnik: Przyniosę ci jutro dwanaście płyt.
  • Zaimek: Uwielbiam się bawić z moją siostrą.
  • Przymiotnik: Obejrzałem interesujący program.
  • Imiesłów: Uśpiłem płaczące dziecko.

 

Okolicznik

  • Do czego służy ta część zdania?
    Okoliczniki najczęściej określają czasowniki lub przymiotniki. Mówią o okolicznościach wykonywanych czynności. Okolicznik określa czas, miejsce lub cel jakiegoś działania. Okoliczników jest tyle, ile różnych określeń czynności.
  • Jak szukać okolicznika w zdaniu?
    Pytaj o niego:

    • gdzie?
    • skąd?
    • kiedy?
    • dokąd?
    • jak długo?
    • w jaki sposób? po co?
  • Przykłady okoliczników:

Byłem wczoraj na basenie.
Marzena pracowała w piekarni.
Miłka spała spokojnie.

Wyróżnisz:

  • Okolicznik miejsca – pokazuje, w jakim miejscu dana czynność się odbywa. Jak rozpoznać okolicznik miejsca?
    Pytaj: gdzie? dokąd? skąd? którędy?
    Siedzieliśmy na ławce.
    Mieszkam w Elblągu.
  • Okolicznik czasu – określa czas, w jakim odbywała się dana czynność. Jak rozpoznać okolicznik czasu?
    Pytaj: kiedy? odkąd? jak długo? jak często?
    Położyłem się dopiero o świcie.
    Od rana sprzątam w pokoju.
  • Okolicznik przyczyny – wyjaśnia, z jakiego powodu coś się stało. Jak rozpoznać okolicznik przyczyny?
    Pytaj: z jakiej przyczyny?
    Zrobiłem to ze strachu.
    Ola płakała ze złości.
  • Okolicznik stopnia (inaczej miary) – określa intensywność wykonania czynności. Jak rozpoznać okolicznik stopnia?
    Pytaj: jak? w jakim stopniu? jak bardzo? ile?
    Ula jest niezwykle miła.
    Pisałam bardzo szybko.
    Jestem prawie gotowa.
  • Okolicznik sposobu – nazywa sposób wykonania jakiejś czynności. Jak rozpoznać okolicznik sposobu?
    Pytaj: jak? w jaki sposób?
    Uciekał szybko.
    Pisał starannie.
  • Okolicznik celu – określa cel opisywanej czynności. Jak rozpoznać okolicznik celu?
    Pytaj: w jakim celu? po co?
    Idę do apteki po lekarstwa.
    Idę na przedstawienie do teatru.
  • Okolicznik przyzwolenia – mówi o takich warunkach, które powinny przeszkodzić, a nie przeszkodziły w wykonaniu czynności. Jak rozpoznasz okolicznik przyzwolenia?
    Pytaj: pomimo co? mimo czego?
    Mimo śniegu pojechaliśmy do lasu.
    Pomimo bólu wstałam z łóżka.
  • Okolicznik warunku – mówi o warunkach, od których zależy, czy czynność się odbędzie, czy nie. Jak rozpoznać okolicznik warunku? Pytaj: pod jakim warunkiem? w jakim wypadku?, np.
    Na wypadek deszczu weź płaszcz przeciwdeszczowy.
    W przypadku choroby zostanę w domu.

 

Jaka część mowy może być w zdaniu okolicznikiem?

  • Rzeczownik, np. Wieczorem padało.
  • Przysłówek, np. Mieszkam daleko od Anki.
  • Zaimek przysłowny, np. Tam zostawiłam torbę.
  • Imiesłów przysłówkowy współczesny, np. Pisał, słuchając muzyki.

 

Zadania

Zadanie 1.

Z podanych zdań wypisz okoliczniki:

A. Wróciłem z kina.
B. Jadę jutro do Krakowa.
C. Wstałam o świcie.
D. Wieczorem padało.

Odpowiedź:

  1. z kina
  2. jutro do Krakowa
  3. o świcie
  4. wieczorem

Zadanie 2.

W którym ze zdań został użyty okolicznik warunku?

A. Jutro opowiem ci o książce.
B. Film Damiana był świetny.
C. Na wypadek deszczu weź parasol.
D. Michał był prymusem.

Odpowiedź: C.

Zadanie 3.

Jaką częścią mowy jest w podanym zdaniu dopełnienie?
Ona myślała o tobie.

A. przymiotnikiem
B. zaimkiem rzeczownym
C. rzeczownikiem
D. czasownikiem

Odpowiedź:: B.

Zadanie 4.

Dokończ zdanie.
Podmiot gramatyczny to…

Odpowiedź: Podmiot gramatyczny to podmiot, który jest rzeczownikiem w mianowniku.

Zadanie 5.

Poniżej podane wypowiedzenie przekształć na zdanie z orzeczeniem czasownikowym.
Narcyzm to bezkrytyczne umiłowanie siebie, zwłaszcza zachwycanie się sobą.

Odpowiedź:
Narcyzm jest bezkrytycznym umiłowaniem siebie, zwłaszcza zachwycaniem się sobą.

 

Zobacz:

Części zdania. Podstawowe informacje.

Części mowy – powtórka

Części mowy a części zdania

https://aleklasa.pl/gimnazjum/gramatyka/c172-skladnia/2-czesci-zdania