Gdy przyglądasz się rzeczom z bliska, zazwyczaj dostrzegasz wiele szczegółów. Spoglądasz na książkę – i już możesz określić, jaka jest: gruba czy cienka, ciekawa czy nudna, ładna, kolorowa. Określenia są nam bardzo potrzebne. Słowem – przydają się, podobnie jak… przydawka, która w zdaniu określa właściwości przedmiotów. Potocznie mówi się, że: przydawka jest określeniem rzeczownika.

Przydawka może być wyrażona:

  • przymiotnikiem (np. ładny dom),
  • zaimkiem przymiotnym (np. mój płaszcz),
  • imiesłowem przymiotnikowym czynnym (np. narastający ból),
  • imiesłowem przymiotnikowym biernym (np. zdany egzamin),
  • liczebnikiem (np. zdany trzeci egzamin),
  • wyrażeniem przyimkowym (np. płaszcz z wełny, dach ze słomy).

ile?, ilu?, czego?, z czego?, od czego?[2].

Pytania, na które odpowiada przydawka:

  • jaki? jaka? jakie?
    zawzięty uczeń, grobowa cisza, intensywne zapachy
  • który? która? które?
    pierwszy śnieg, trzecia godzina, szóste słowo
  • czyj? czyja? czyje?
    twój chłopak, moja duma, nasze wakacje
  • ile? ilu? czego? z czego? od czego?
    cztery znaki, skład amunicji, dach ze słomy, klucz do sukcesu

Za pomocą przydawek można określać:

  • wielkość, barwę, kształt (np. mały, czerwony dzienniczek),
  • przynależność do kogoś lub czegoś (np. zeszyt Magdy, zęby wilka),
  • wyodrębniać jakiś przedmiot spośród innych (np. druga klasa).

Przydawka najczęściej wspomaga podmiot, tzn. określa go, np. „Hrabski koń zwrócony z drogi prosto kłusował aż pod zamku progi.” (Mickiewicz) Jak tylko zapragniemy – możemy ją do woli dołączać do każdego rzeczownika, niezależnie od tego, jaką pełni funkcję. Świadczy o tym na przykład zdanie: Ten najlepszy poszukiwacz złota wydobył dla mnie największy i najpiękniejszy kawałek.

Zdania o wielu przydawkach zdarzają się w barwnych opisach. Czy wiesz, na przykład, skąd pochodzi ten cytat?
„Wojski chwycił na taśmie przypięty swój róg bawoli, długi, cętkowany, kręty.”

Doskonale! W epopei Adama Mickiewicza, pt. Pan Tadeusz znajdziemy wiele przydawek, które występują tu jako środki stylistyczne, zwane epitetami (sprawiają, że utwór jest tak piękny).

Każda część zdania jest wyrażana odpowiednimi dla niej częściami mowy. Pani przydawka lubi, oj lubi (!) wcielać się w przeróżne wyrazy. W jedne częściej, w inne rzadziej. W które – najczęściej?

Podział przydawek

  • przymiotna (wyrażona przymiotnikiem, zaimkiem przymiotnym, imiesłowem przymiotnikowym): ładna dziewczyna
  • rzeczowna (wyrażona rzeczownikiem w mianowniku): powieść „Potop”
  • dopełniaczową (wyrażoną rzeczownikiem w dopełniaczu): tłum ludzi
  • przyimkową (wyrażoną wyrażeniem przyimkowym): nagroda dla zwycięzcy
  • dopełnieniową, występującą tylko z rzeczownikami utworzonymi od czasowników i zachowującą się jak dopełnienie: rzut kulą (bo: rzucają kulą)
  • okolicznikową, występującą tylko z rzeczownikami utworzonymi od czasowników i zachowującą się jak okolicznik: podróż do lasu (bo: jedziemy do lasu)

 

Co to jest przydawka przymiotna?

Przydawki

  • Przydawki przymiotne:
    • przydawki przymiotnikowe
    • przydawki imiesłowowe
    • przydawki zaimkowe
    • przydawki liczebnikowe

Są łatwe do rozróżnienia. Wystarczy tylko pamiętać, co to jest przymiotnik, co imiesłów, a co zaimek i liczebnik.

Okazuje się, że w roli przydawki występują najczęściej

  • przymiotniki i imiesłowy, o które pytamy:
    jaki? (np. poranne słońce, kochany kumpel, wesoły autobus, umyte owoce)
  • oraz zaimki i liczebniki, do których stawiamy pytania:
    który? czyj? ile? (np. mój kefir, wasza piłka, ten grzybek, ósma klasa, pierwszy raz).

Zauważ, że funkcję przydawki pełnią też:

  • zaimki liczebne, (np. Tyle osiągnięć, ile pracy.),
  • przysłówki ilościowe, (np. Wiele hałasu o pchłę.),
  • rzeczowniki określające miarę, np. litr mleka, szklanka wody, kilogram mięsa, bochenek chleba, miesiąc czasu, beczka soli.

Zapamiętaj! To ważne!

Przydawka przymiotna + rzeczownik = związek zgody

. Mój ślimak porusza się w żółwim tempie.
 . ↓ ↓
Zaimek przymiotny + rzeczownik = związek zgody

 

Przydawka rzeczowna

Jest wyrażana rzeczownikiem, a może ich być wiele. Mówimy na przykład:

  • rzeka Nida,
  • miasto Łódź,
  • ulica Widok,
  • powieść „Potop”.

Przydawki rzeczowne to rzeczowniki stojące w mianowniku, będące najczęściej nazwami własnymi, tytułami książek, czasopism, nazwami miejscowości, ulic – dodanymi do rzeczowników pospolitych. Tak połączone – tworzą związki zgody.

Kłopoty z odmianą?
Przypomnijmy, że gdy nie ma rzeczownika pospolitego, tytuł przestaje być przydawką i odmienia się.
Powiemy na przykład: w „Antku” Prusa, w „Janku Muzykancie” Sienkiewicza. Nie odmieniają się z kolei tytuły sformułowane w innych przypadkach (poza mianownikiem), np. w powieści „Potop”, w powieści „W pustyni i w puszczy”. Jak widać – do takich tytułów zawsze powinniśmy dodawać rzeczowniki pospolite (tu: powieść).

 

Przydawka dopełniaczowa

Ciekawą odmianą przydawki rzeczownej jest tzw. przydawka dopełniaczowa. Przydawka dopełniaczowa to rzeczownik, stojący w dopełniaczu.

Spytamy np. głos (czyj?) sumienia, ale…ale, czy znacie fraszkę Sztaudyngera? Przypomnijmy: „Słyszę warczenie…/ Pies, samolot, czy sumienie?” Oj! Ten głos sumienia przypomina czasem głos wołającego na puszczy (daremne nawoływania) – tu stworzył się nam przydawkowy równoważnik zdania. A oto inne przykłady: podstawa (czego?) trójkąta, wrzask (czyj?) psów, ulice (czyje?) Warszawy, dom (czyj?) ojca.

Uwaga!
Przydawka dopełniaczowa nie odmienia się, ponieważ łączy się z wyrazem określanym w związek rządu.

 

Przydawka przyimkowa

Na pewno wiesz, co to jest wyrażenie przyimkowe (przyimek + rzeczownik). To wystarczy, by odróżnić przydawkę przyimkową od wszystkich innych wyrazów, które ukrywają się w zdaniu, bowiem funkcję przydawek pełnią tu: rzeczowniki z przyimkami.

  • Przydawki mogą określać materiał, z którego przedmiot jest zrobiony, np. zeszyt z papieru, mur z kamienia, dom z drewna, dach ze słomy, dzban z gliny, sztabka ze złota.
  • Określają przeznaczenie przedmiotów, np. kiosk z gazetami, kosz do bielizny, szafa na ubranie.
  • Czasami łączą się z przydawkami przymiotnymi, np. Izolda o złotych włosach, staruszek o dobrym sercu, dziewczyna z czarnymi oczyma.

 

Przydawka dopełnieniowa (lub dopełniająca)

Od innych typów przydawek różni się – znaczeniem. Ona po prostu uzupełnia treść rzeczowników, podobnie jak dopełnienia. Dlatego też występuje (tylko!) przy rzeczownikach. W związku: buduję dom wyraz dom – to dopełnienie. Żeby zamienić ten zwrot na zwrot z przydawką dopełnieniową – trzeba od czasownika buduję utworzyć rzeczownik odczasownikowy budowa i dodać do niego: domu. I gotowe: budowa domu. Tak samo postępujemy w innych przypadkach, np.

  • opowiadam o Janosiku – opowiadanie o Janosiku,
  • baję o żelaznym wilku – bajka o żelaznym wilku,
  • walczę z nałogami – walka z nałogami,
  • żądny sławy – żądza sławy.

 

Przydawka okolicznikowa

Od razu przejdźmy do przykładów:

  • podróż (gdzie?) do lasu,
  • spacer (gdzie?) po parku,
  • pływanie (w jaki sposób ?) na wznak.

Przydawki te zastępują wszystkie okoliczniki.

 

Zobacz:

Przydawka