Średniowieczne opowieści o rycerzach układają się w dwa główne cykle:
- cykl arturiański:
- Opowieści o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu. Król Artur panował zapewne ok. V lub VI wieku (postać legendarna).
- Osoby: rycerze Lancelot, Gowen, Parsifal, królowa Ginewra, czarnoksiężnik Merlin.
- Miejsce: Bretania – kraj mityczny, prawdopodobnie leżący częściowo we Francji i Anglii.
- cykl karoliński:
- Chansons de geste (pieśni o czynach) – w tym Pieśń o Rolandzie
- Król Karol Wielki panował na pewno w VIII wieku, został nawet cesarzem i założycielem dynastii Karolingów. Władał potężnym imperium w Europie, to dopiero jego synowie podzielili je na tereny dzisiejszej Francji, Niemiec i Włoch (mniej więcej).
- Osoby: Karol Wielki, Roland, Oda, zdrajca Ganelon, przyjaciel Oliwier.
- Tematy: etos rycerski, wzór władcy, wymiar religijny, walka z Saracenami.
- Gatunek:romans rycerski.
- Miejsce: Hiszpania, teren walki z Saracenami, wyprawa z 778 r.
Opowieści o Królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu
Idea okrągłego stołu pochodzi ze starego bretońskiego cyklu Opowieści o królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu. Król Artur, który założył stolicę w mieście Camelot (dziś Winchester), nie chciał wyróżnić żadnego ze swych wojowników, a przeciwnie – pragnął podkreślić ich równość, i dlatego kazał zbudować okrągły stół. Przy takim stole miejsca były równoważne, a rycerzy było aż stu pięćdziesięciu.
Bohaterowie opowieści przeżywali niezwykłe przygody, poszukiwali św. Graala, gromadzili się w Camelocie co rok, by opowiadać swoje rycerskie przygody. Spełniają oni wszelkie wymogi ideału rycerskiego: cnota, honor i pogarda dla zdrady, odwaga – to ich cechy. Jako rycerze złożyli też ślubowanie, że będą uwielbiać i szanować kobiety, przysięgli nigdy żadnej nie skrzywdzić, zawsze bronić sławy i życia, i zawsze pomagać płci słabej.
Pierwszą damą opowieści jest niewątpliwie piękna Ginewra – żona króla Artura, którą pokochał rycerz Lancelot. Ta miłość zresztą zniweczyła jego plany znalezienia św. Graala, pamiętamy bowiem, że miał go odnaleźć rycerz najszlachetniejszy i nieskazitelny. Tymczasem Lancelot dał się zwieść czarom, uwiodła go dziewczyna, którą wziął za królową. Jak mógł się tak pomylić? Czary, czarodziejskie moce to sprawiły – bowiem świat arturiańskiego cyklu uzupełniony jest postaciami z krainy fantazji. Czarnoksiężnik Merlin, wróżki, czarownice i smoki – to indywidua, które znamy z baśni …
Cechy opowieści arturiańskich, które decydują o ich trwałości i uniwersalizmie:
- niezwykła, baśniowa atmosfera świata przedstawionego, która stała się inspiracją dla romantyków;
- uniwersalne tematy, jakie podejmują: miłości, wierności swoim zasadom, pogardy dla zdrady;
- modele postaci, które kształtują: ideał rycerza (Lancelot, Parsifal, Gowen), ideał władcy (Artur), typ ukochanej, kobiety najpiękniejszej na ziemi – królowej Ginewry (średniowieczna Helena Trojańska!);
- motyw poszukiwania najwyższego skarbu – tu relikwii, św. Graala, czyli zaginionego pucharu z przechowywaną krwią Chrystusa; św. Graal jest znakiem religijności epoki, ale też symbolem odwiecznych dążeń człowieka, który nie ustaje w poszukiwaniu najwyższych wartości, szczęścia lub odpowiedzi na najbardziej tajemnicze pytania;
- obraz rycerskiego życia: turniejów, wojen, romansów dworskich, czyli ludzkiego świata, który współistnieje obok baśniowego i – ani się sobie dziwią, ani przeszkadzają.
Pieśń o Nibelungach
Jest to chyba jedno z bardziej krwawych dzieł w historii literatury. Mniej więcej co stronę dochodzi do dramatycznego pojedynku, co dwie zaś spada jakaś głowa. Bohaterscy rycerze prześcigają się w coraz to wymyślniejszych sposobach uśmiercania przeciwnika, cios pada za ciosem, brzękają miecze i topory, walka trwa bez chwili wytchnienia. Germańscy wojownicy posługują się magią, zawiązują spiski, trują, zdradzają i przekupują się.
Jednym z głównych bohaterów jest Zygfryd, syn króla Zygmunta z Xanten, odważny zabójca smoka i zdobywca skarbu rodu karłów zwanych Nibelungami, niczym Achilles odporny na rany na całym ciele, z wyjątkiem jednego tylko miejsca – na plecach. Uzyskuje on rękę pięknej Krymhildy w zamian za sprowadzenie dla jej brata równie pięknej Brunhildy. Nie jest to takie proste, bo aby oświadczyny zostały przyjęte przez Brunhildę, zalotnik musi zmierzyć się ze swą wybranką. Ta zaś jest obdarzona niezwykłą, nadludzką siłą, co sprawiło, iż wielu śmiałków, już całkiem dosłownie, straciło dla niej głowę. Brat Krymhildy jednak zwycięża, bo pomaga mu Zygfryd, niewidzialny dzięki czapce niewidce.
Po dziesięciu latach szczęśliwego pożycia z Krymhildą Zygfryd ginie z rąk zamachowca, rycerza Hagena von Tronje, nasłanego przez Brunhildę. Od tego momentu celem życia Krymhildy stała się zemsta na mordercach męża. Po trzynastu latach zostaje ona żoną Attyli, wodza Hunów, którego zobowiązała do zemsty. Do finału tej specyficznej epopei dochodzi na uczcie u Attyli, gdzie zaproszeni byli też zdrajca Hagen i mąż Brunhildy. W czasie krwawej rzezi zginęli wszyscy z wyjątkiem gospodarza i jego lenników. Krymhilda zwyciężyła wrogów, lecz sama została zgładzona za złamanie pokoju.
Pieśń o Nibelungach pochodzi z przełomu XII i XIII w. i dzieli się na dwie części: Śmierć Zygfryda (19 przygód) i Zemsta Krymhildy (20 przygód).
Zobacz:
Przedstaw najważniejszych rycerzy literatury średniowiecznej
Jakie wzorce parenetyczne propaguje literatura średniowiecza?