1. Trwające ponad tysiąc lat średniowiecze przez wiele lat było niedoceniane, jego znaczenie bezceremonialnie umniejszano. Jaki ma to związek z nazwą epoki? Pamiętasz jej brzmienie łacińskie?
2. Daty początku i końca każdej epoki mają zawsze charakter umowny. Pozwalają jednak na lepszą orientację w historii kultury. Jakie wydarzenia wiążą się z następującymi datami:
a) 476;
b) 1440 (1455);
c) 1453;
d) 1492?
3. Świat traktowano w średniowieczu jako wielką, tajemniczą księgę, zapisaną Boskim szyfrem. Wierzono, że poszczególne rzeczy (znaki) mają, oprócz znaczenia dosłownego, również sens głębszy, na przykład róża tak naprawdę oznacza miłość, a lilia – niewinność. Istnieją dwa podstawowe terminy na określenie relacji między dosłownym a przenośnym znaczeniem rzeczy. Znasz te określenia? Na czym polega różnica między nimi?
4. Wyraźnym powrotem do starożytności był renesans, ale już w średniowieczu korzystano z osiągnięć kultury antycznej często i chętnie. Teorie ówczesnych filozofów opierały się w znacznej mierze na poglądach myślicieli starożytnych. Swego mistrza z czasów antycznych miał święty Augustyn, miał go także święty Tomasz z Akwinu. Kim byli ich mistrzowie?
5. Jeden z wielkich średniowiecznych filozofów traktował historię jako nieustanną walkę państwa Bożego, czyli sprawiedliwych, z państwem ziemskim, a więc z ludźmi niegodziwymi.
Jak się ten myśliciel nazywał?
6. Średniowieczni teolodzy próbowali wyjaśniać chrześcijańskie prawdy wiary w sposób rozumowy, zgodny z zasadami logiki Arystotelesa. Jak określano taką szkołę filozoficznego i teologicznego myślenia? Skąd taka nazwa?
7. Rok 1054 stał się ważną datą w historii Kościoła. Co się wówczas wydarzyło? Czy dziś tamten fakt ma jeszcze jakieś konsekwencje?
8. Podaj imię i nazwisko czeskiego kaznodziei, żyjącego na przełomie XIV i XV wieku, który chciał doprowadzić do odnowy w łonie Kościoła, ale został wówczas uznany za heretyka i spalony na stosie (ostatnio papież Jan Paweł II doprowadził do jego częściowej rehabilitacji).
9. Cechą charakterystyczną literatury średniowiecza była dwujęzyczność. Jak rozumiesz to określenie? Jakie możesz podać przyczyny i konsekwencje tego zjawiska?
10. Większość dzieł średniowiecza miała charakter anonimowy. Dlaczego?
11. Przyjrzyj się przedstawionym zabytkom architektury. Określ styl, w jakim został zbudowany każdy z nich, i powiedz, czym się te style charakteryzowały.
12. Twórcą okazałego ołtarza w kościele Mariackim w Krakowie był słynny późnośredniowieczny rzeźbiarz pochodzący z Norymbergii. Jak się nazywał?
13. Najstarsze zapisane zdanie w języku polskim pochodzi z Księgi henrykowskiej. Brzmiało ono: „Day ut ia pobrusa a ti poziwai”, a wypowiadał je chłop z Dolnego Śląska do swojej żony. Co oznaczają te słowa?
14. Lektura tekstów średniowiecznych jest dla współczesnych czytelników trudna przede wszystkim ze względu na język. Jak nazywają się elementy języka, które wyszły już z użycia i należą jedynie do polszczyzny historycznej? Na jakie dwie podstawowe grupy je dzielimy?
15. W średniowieczu poezja była nierozerwalnie związana z muzyką – wierszy wówczas nie recytowano, ale je śpiewano. O poezji, która ze względu na swą formę znakomicie nadaje się do śpiewania, mówimy, że ma charakter …………………………………………………………………..…….. Podaj dwa elementy budowy wiersza, które decydują o tym, że łatwo łączy się go z melodią, czyli, mówiąc współcześnie, łatwo wpada w ucho.
16. „Znamy się tylko z widzenia, A jedno o drugim nic nie wie”. Tak śpiewał pewien znany polski zespół, którego utworów słuchali zapewne Wasi rodzice. Jak się nazywał? Określenie to wywodzi się ze średniowiecza. Kogo wtedy oznaczało?
17.
Stała Matka Boleściwa,
Gdzie na krzyżu dogorywa
W srogich mękach Jej Syn miły.
I w niej biednej dusza cała
Z bolu mdlała, w łzy topniała,
Wskróś w Jej sercu miecze tkwiły.
To fragment utworu Jacopone da Todiego, reprezentującego charakterystyczny dla średniowiecza motyw literacki. Jak się go określa w języku łacińskim?
18. Tak o polskim utworze, najbardziej znanej realizacji motywu wspomnianego w poprzednim pytaniu, napisał historyk literatury Krzysztof Mrowcewicz: „Bo też Maria nie jest w [tym utworze] boska, ale ludzka, po ludzku podatna na zwątpienie, współczująca i głęboko nieszczęśliwa. Nie ma w tej pieśni nadziei zmartwychwstania ani wizji pośmiertnego triumfu Chrystusa”. O jaki utwór chodzi?
19. Wykształcony w średniowieczu typ wiersza nosi nazwę …………………………………………………………………………………
Podaj jego cechy, określając:
- a) zależność między układem wersów a zdaniami;
- b) liczbę sylab w wersach;
- c) typ rymów.
20. Obraz Chrystusa oraz Maryi i Jana stojących po jego dwóch stronach to częsty motyw średniowiecznej ikonografii. Jak się on nazywa? Z jakim polskim utworem literackim z tego okresu możesz go powiązać?
21. W motywie danse macabre najważniejsze wydaje się zwrócenie uwagi na egalitaryzm śmierci. Jak rozumiesz to określenie?
22. Nastrój Rozmowy mistrza Polikarpa ze Śmiercią nie jest jednolity. Tragizm miesza się w niej z komizmem, powaga z błazenadą. Jak jednym słowem określa się taki sposób łączenia sprzeczności w literaturze?
23. Średniowiecze doceniało cnotliwe życie świętych, ale dziś utwory hagiograficzne odczytywane są jako schematyczne. Udowodnij to, pokazując kolejne etapy biografii typowego ascety.
24. Wieki średnie to epoka wielu kronikarzy. Połącz każde z podanych nazwisk z krótką charakterystyką.
- a) Jan Długosz
- b) Wincenty Kadłubek
- c) Gall Anonim
1. Zawdzięczamy mu wiele pięknych historii, m.in. o Kraku i straszliwym smoku czy o Popielu i myszach, bo też kronikarz ten często zmyślał lub łączył fikcję z rzeczywistością. Czynił to jednak w sposób finezyjny i w określonym celu – chciał przekonać czytelników do swoich racji.
2. Spośród polskich doby średniowiecza dzieło tego kronikarza napisane zostało najbardziej wyszukanym stylem – prozą rytmizowaną z bogactwem kunsztownych środków stylistycznych.
3. Jak na owe czasy podchodził do historii niezwykle profesjonalnie. Wydarzenia prezentował w porządku chronologicznym i wyraźnie dążył do obiektywizmu.
25. Według Jana Długosza Bogurodzicę śpiewało polskie rycerstwo przed bitwą pod Grunwaldem. Choć brak na to pewnych dowodów, wersję tę upowszechnił popularny polski pisarz w powieści, która wiele lat temu stała się lekturą szkolną. O jaki utwór chodzi i kto jest jego autorem? Przypomnij, jak określił Długosz Bogurodzicę ze względu na stosunek Polaków do tej pieśni.
26. Kronika Galla Anonima nazywana jest kroniką trzech Bolesławów. Dlaczego? Któremu z nich autor poświęca najwięcej uwagi? Jak to uzasadnisz?
27. Z jakich utworów pochodzą następujące cytaty?
- a) „Ach, gdzie są niegdysiejsze śniegi!”.
- b) „Bolesław, książę wsławiony/ z daru Boga narodzony,/ modły świętego Idziego/ przyczyną narodzin jego”.
- c) „Tu pode wschodem leżał,/ każdy nań pomyje lał”.
- d) „Panny, na to się trzymajcie,/ małe kęsy przed się krajcie”.
- e) „Podjąłem tę pracę, […] by za darmo nie jeść chleba polskiego”.
28. Połącz nazwy gatunków średniowiecznego dramatu z ich charakterystyką.
- a) misterium
- b) moralitet
- c) dramat liturgiczny
- d) miracle
1. Utwór dydaktyczno-filozoficzny, w którym alegoryczne postaci, zazwyczaj upersonifikowane pojęcia, takie jak Dobro, Zło, Pycha, Cnota, toczą spór o ludzką duszę.
2. Widowisko o tematyce religijnej, wykorzystujące motywy ze Starego Testamentu i Nowego Testamentu, Dziejów Apostolskich, apokryfów i hagiografii.
3. Utwór przedstawiający obrazy z życia Maryi Panny, świętych i męczenników, w którym istotną rolę odgrywały cudowne wydarzenia, świadczące o Boskiej interwencji w ludzki świat, co miało uczyć ludzi szacunku dla zrządzeń Opatrzności.
4. Widowisko związane z liturgią Kościoła katolickiego, nie będące kanoniczną częścią nabożeństw, ale podporządkowane obrzędom i odgrywane najczęściej w kościołach.
29. Czy wiesz, z jakiego utworu pochodzi podany niżej cytat? Postaraj się go uzupełnić brakującymi wyrazami (w każdym z wykropkowanych miejsc brakuje jednego). Przypomnij też, w jakich okolicznościach umiera bohater tego utworu.
„……………………… czuje, że śmierć jest blisko. Uszami …………………………..… mu się wylewa. Modli się do Boga za swoich parów, aby ich przyjął do nieba; następnie prosi anioła Gabriela za samego siebie. Bierze ……………………..……, iżby mu nikt nie robił wyrzutu, i drugą ręką swój miecz, zwany …………………………..…[…].
Hrabia ………………………………..…… leży pod sosną. Ku Hiszpanii obrócił twarz. Wiele rzeczy przychodzi mu na pamięć: tyle ziem, które zdobył dzielny rycerz, i słodka Francja, i krewniacy, i …………………………..…, jego pan, który go wychował. Płacze i wzdycha, nie może się wstrzymać. Ale nie chce przepomnieć siebie samego: bije się w piersi i prosi Boga o przebaczenie […]. Ofiarował Bogu swą prawą …………, święty Gabriel wziął ją z jego dłoni”.
30. Jaką rolę w życiu Rolanda gra jego narzeczona, Oda? Czy podobnie jest w wypadku innych średniowiecznych rycerzy?
31. Średniowiecze to czas wspaniałych, wręcz idealnych władców, którzy czuwali nad swym ludem. Napisz, jak nazywali się królowie wymienionych bohaterów:
- a) Roland – ……………………………………………………………………………………..
- b) Lancelot – ……………………………………………………………………………………
- c) Tristan – ………………………………………………………………………………………
32. Dopasuj tytuły dzieł do ich autorów:
- a) Summa teologiczna
- b) Złota legenda
- c) Opowieści kanterberyjskie
- d) Wyznania
1. Jakub da Voragine
2.Geoffrey Chaucer
3. Święty Augustyn
4. Święty Tomasz z Akwinu
33. Każda z opisanych sytuacji wiąże się z jakimś średniowiecznym utworem. Podaj ich tytuły.
- a) Dumnego myśliciela paraliżuje strach na widok „gościa”, o spotkanie z którym usilnie prosił Boga.
- b) Wybitny uczony, poeta i filozof przeżywa romantyczne chwile ze swoją uczennicą.
- c) Dawny hulaka i awanturnik rozlicza się i żegna ze światem.
- d) Błędni rycerze szukają świętego Graala.
34. Jednym z arcydzieł średniowiecznej literatury, zdecydowanie jednak wykraczającym poza swoją epokę, była Boska Komedia Dantego. Czy potrafisz powiedzieć:
- a) kto oprowadza Dantego po niebie, a kto po piekle i czyśćcu?
- b) od jakiego filozofa autor zaczerpnął niezwykle uporządkowaną wizję świata?
- c) kto jest autorem sformułowania „jesień średniowiecza”, oznaczającego czas, w którym powstała między innymi Boska Komedia?
35. Wyjaśnij znaczenie terminów:
- a) lenno,
- b) wasal,
- c) apokryf,
- d) plankt.
36.
Za igraszkę śmierć poczyta,
Gdy z grzybami rydze chwyta;
Na dęby/ Ma zęby,
Na szczepy/ Ma sklepy.
Cny młodziku,
Migdaliku,
Czerstwy rydzu,
Ślepowidzu,
Kwiat mdleje,
Więdnieje;
Być w kresie,
Czerkiesie.
Ej, dziateczki!
Jak kwiateczki
Powycina,
Was pozrzyna
Śmierć kosą
Z lat rosą:
Gdy wschody,
Zachody.
Tak pisał, doceniony dopiero niedawno, późnobarokowy poeta ksiądz Józef Baka. Z jakim motywem literackim kojarzy Ci się ten fragment? W którym średniowiecznym utworze można odnaleźć ów motyw?
37.
„Na kształtowanie się potrzeb estetycznych [tamtych czasów] miała przemożny wpływ idea światła rozumianego jako widzialny symbol działania Ducha Świętego. […] Przeszklone ściany […] świadczą wymownie o dążeniu do uczynienia z wnętrza świątyń świetlistego i barwnego cudu, oddzielonego od świata codzienności […]. Witraże, bo o nich mowa, zastąpiły mozaikę i malarstwo, na które teraz nie było miejsca, ponieważ ściany niemal nie istniały. Te kruche przegrody, zamieniające świątynię w rozedrganą blaskiem, pozbawioną realnych granic przestrzeń, w stosunkowo niewielkiej liczbie przetrwały do naszych czasów” (Krystyna Zwolińska, Mała historia sztuki).
O jakim stylu mowa? Czy potrafisz podać przynajmniej dwa przykłady budowli wzniesionych zgodnie z tymi właśnie zasadami?
38. Jak rozumiesz pojęcie: teocentryzm? Spróbuj w kilku punktach udowodnić zasadność tego określenia w stosunku do wieków średnich.
39. O kulturze średniowiecza mówi się, że miała charakter uniwersalny. Dlaczego? Co o tym decydowało?
40. Mediewista to ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………….
Możesz podać nazwisko przynajmniej jednego znanego mediewisty?
41.
Nigdy me usta z tej czary nie piły,
Z której Tristana otruto napojem,
Lecz wierność uczuć i woli wznieciły
Większe kochanie w biednym sercu mojem.
To słowa Krystiana de Troyesa.
Do jakiego utworu nawiązują? Jaka wizja miłości jest w nim zawarta? Kto w XIX wieku opracował ten stary poemat pochodzenia celtyckiego w wersji, którą znamy do dziś?
42.
W 1327 roku do włoskiego klasztoru przybywa franciszkanin Wilhelm z Baskeville i jego uczeń Adso z Melk. Niewiele wcześniej w klasztorze tym w tajemniczych okolicznościach ginie jeden z mnichów. To zresztą tylko początek całej serii morderstw… Tak rozpoczyna się fabuła słynnej współczesnej powieści postmodernistycznej, znakomicie oddającej klimat czasów średniowiecza.
Podaj jej tytuł oraz imię i nazwisko autora.
43. „Polegać jak na Zawiszy”. Do jakiego typu średniowiecznego bohatera odwołuje się ten zwrot? Czym powinien się charakteryzować ów bohater?
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c155-powtorka-z-epok-literackich/c159-sredniowiecze/test-ze-sredniowiecza-2
https://aleklasa.pl/liceum/c155-powtorka-z-epok-literackich/c159-sredniowiecze/sredniowiecze-w-polsce