Metryczka dzieła

  • Tytuł: Rejtan. Upadek Polski (czasem Rejtan na sejmie warszawskim)
  • Autor: Jan Matejko (1838-1893)
  • Narodowość: Polak (żyjący w zaborze austriackim)
  • Rok powstania: 1866
  • Tematyka: malarstwo historyczne
  • Technika wykonania: olej na płótnie
  • Wymiary: 282 x 487 cm
  • Muzeum, w którym można obejrzeć dzieło: Zamek Królewski w Warszawie

 

Ten obraz to nie tylko opis pewnych wydarzeń historycznych, to również przestroga dla Polski.

  • Matejko swoim malarstwem włączył się w ogólnonarodową dyskusję o przyczynach upadku ojczyzny. Wg niego Polska nie była bierną ofiarą spisku sąsiadujących mocarstw, lecz ofiarą prywatnych interesów niektórych jej obywateli.
  • Główny bohater obrazu to Tadeusz Rejtan – poseł ziemi nowogródzkiej, który postanowił sprzeciwić się zatwierdzeniu przez sejm w 1773 roku I rozbioru Polski.
  • Trzej polscy zdrajcy: Stanisław Szczęsny Potocki, Adam Poniński, Franciszek Ksawery Branicki, którzy przyczynili się do upadku kraju. Postacie te nigdy nie mogłyby się spotkać w tym samym miejscu i czasie. Artyście chodziło jednak o ukazanie tragicznej wizji Polski, a nie o kronikarski zapis.
  • Nad głowami zdrajców góruje portret carycy Katarzyny, której zależało na osłabieniu Polski.
  • Obraz, jak na ironię, kupił w 1867 roku jeden z zaborców Polski – cesarz Austro-Węgier – Franciszek Józef.

 

Triki kompozycyjne

  • Dramaturgia
    Akcja rozgrywa się w rogu sali Zamku Królewskiego. Wszystkie postacie są poruszone, gestykulują. Widać emocje, rozpacz i determinację, zwłaszcza u Rejtana, który w dramatyczny sposób próbuje ratować niepodległość kraju.
  • Rejtan osaczony
    Patriota został praktycznie otoczony zdrajcami, za uchylonymi drzwiami czekają już rosyjscy żołnierze, a nad wszystkim widnieje portret jednego z zaborców – carycy Katarzyny.
  • Dobro przeciw złu
    Na tym obrazie dokładnie widać opozycję dobra, szlachetności (Rejtan) oraz zła, zdrady (negatywne postacie).

 

Zadania egzaminacyjne

1. Pytanie sprawdzające wiedzę historyczną
Czyn Tadeusza Rejtana był sprzeciwem wobec:

A. powieszenia portretu carycy Katarzyny,
B. podpisania aktu I rozbioru Polski,
C. panującego ogólnie rozgardiaszu,
D. wybrania go na posła ziemi nowogródzkiej.

Odp. B.
Postać Rejtana stała się symbolem sprzeciwu wobec zgody obradującego w Warszawie w 1773 r. sejmu na pierwszy z trzech rozbiorów Polski.

2. Pytanie o wymowę postawy Rejtana

Rejtan z obrazu Matejki to upostaciowanie:

A. gestu rozpaczy w masie obojętnych i zdrajców ojczyzny,
B. samowoli szlacheckiej w dobie upadku Rzeczypospolitej,
C. postawy ogółu Polaków wobec groźby rozbiorów,
D. omdlenia patrioty przewidującego zdradę ojczyzny i jej rozbiór.

Odp. A.
Naród polski w tym czasie nie był jednomyślny, zdrajcom i sprzedawczykom sprzeciwiali się patrioci, nawet gdy byli odosobnieni. Rejtan uważał, że tym rozpaczliwym gestem poruszy sumienie zdrajców.

3. Pytanie o funkcję obrazu Matejki
Matejko, malując obraz Rejtan. Upadek Polski, ostrze krytyki skierował zwłaszcza w kierunku:

A. części magnaterii,
B. Tadeusza Rejtana,
C. ogółu posłów,
D. carycy Katarzyny.

Odp. A.
Artysta ostro skrytykował rody magnackie, które były wówczas na usługach obcych mocarstw. Chciał, aby ich potomkowie swoją postawą zmyli grzechy przodków.

4. Pytanie o cechy malarstwa historycznego
(zadanie otwarte)
Co decyduje, że obraz Jana Matejki Rejtan. Upadek Polski jest zaliczany do malarstwa historycznego?

Postacie historyczne przedstawione na obrazie, zdarzenie historyczne (rozbiór Polski i patriotyczna postawa Rejtana).