Autor
Jan Brzechwa (1900-1966) – autor słynnych wierszy, m.in. zbiory Kaczka dziwaczka i Przygody Pchły Szachrajki oraz fantastycznych opowieści dla dzieci, a także refleksyjnych utworów dla dorosłych.

Czas i miejsce akcji:
Nieokreślone jak w baśniach – Akademia mieści się na ul. Czekoladowej, ale nie wiadomo, w jakim kraju w jakim mieście; w sąsiedztwie innych bajek.
Czas akcji trwa pół roku, od momentu, gdy Adaś Niezgódka zaczyna pisać pamiętnik po półrocznym pobycie w szkole pana Kleksa, aż do zamknięcia Akademii.

 

Bohaterowie

Adaś Niezgódka – bohater-narrator, bo to on opowiada w pierwszej osobie w formie pamiętnika o swoim pobycie w Akademii pana Kleksa (pamiętnik pisze przez pół roku).
Jest jednym z uczniów pana Kleksa i tak jak wszyscy wychowankowie tej szkoły nosi imię zaczynające się na literę A.
Kiedyś był trochę niegrzeczny, ale w Akademii polubił szkołę i pokochał pana Kleksa. Jest najzdolniejszym i chyba najwrażliwszym jego uczniem.

Ambroży Kleks – bohater tytułowy, postać wspaniała, choć nieco dziwaczna i zagadkowa, tajemnicza.
Jest mieszkańcem bajki o Akademii pana Kleksa, sąsiadem wielu innych bajek, do których mogą się udać z wizytą mieszkańcy Akademii.
Zna wiele sekretów, do których nikt inny nie ma dostępu. Jest właścicielem wyjątkowej szkoły dla chłopców, w której nauka to autentyczna przyjemność. Nie ma w niej nudnych lekcji, np. na geografii gra się w piłkę, przypominającą globus. Uczy się też niekonwencjonalnych rzeczy, np. leczenia chorych sprzętów. Pan Kleks ma wiele niesamowitych umiejętności, np. potrafi latać, powiększać i pomniejszać przedmioty za pomocą specjalnej pompki, widzieć w lusterkach sny i wyświetlać je, wreszcie – przyjmować postać maleńkiego człowieczka, nosić płomyki w kieszeniach, wysyłać oko na księżyc i gotować pyszne potrawy niemal z niczego. A także – ożywiać lalki. Żywi się piegami i płynem na porost włosów oraz kolorowymi szkiełkami. Budzi miłość i szacunek swych uczniów oraz mieszkańców. Pod koniec bajki pod wpływem kłopotów traci humor, zdrowie i maleje. Nie pamięta o ważnych rzeczach. Wreszcie – na skutek podstępu i działań fryzjera Filipa, traci Akademię i… przemienia się w guzik.

Mateusz – szpak pana Kleksa, mówiący ptak, który jest według domysłów Adasia zaklętym księciem z bajki, jak się na końcu książki okazuje, faktycznie jest autorem historii o panu Kleksie.

Fryzjer Filip – niesympatyczna, tajemnicza postać, stale odwiedzająca pana Kleksa i dostarczająca mu m.in. piegi. Budzi niechęć i strach chłopców, a nawet pana Kleksa. Bywa nachalny i agresywny.
Przez całe życie pracuje nad skonstruowaniem wyjątkowego dzieła – lalki, którą chce oddać do Akademii pana Kleksa, by nauczyciel ją ożywił. Faktycznie zaś nienawidzi Akademii i jej właściciela. I tę nienawiść zaszczepia lalce. Wprowadza ją do Akademii podstępem. Ostatecznie, po zniszczeniu ożywionej nieznośnej lalki przez pana Kleksa, w akcie zemsty niszczy szkołę pana Kleksa i przyczynia się do jej upadku.

Anatol Kukuryk – syn Filipa, ma imię na A, by móc zostać przyjętym do Akademii, jest grzeczny, opiekuje się na polecenie ojca przybranym bratem Alojzym.

Alojzy Kukuryk – lalka skonstruowana przez fryzjera Filipa i podstępnie wprowadzona do Akademii oraz ożywiona przez pana Kleksa. Doskonale inteligentna, natychmiast opanowuje np. język chiński.
Złośliwa, agresywna, pełna nienawiści do pana Kleksa, jego uczniów i Akademii. Niszczy wiele rzeczy, urządza awanturę na przyjęciu dla postaci z innych bajek. Gdy bez wiedzy pana Kleksa wdziera się do jego sekretów i niszczy tabliczki z nimi, zostaje unicestwiony przez właściciela Akademii.

Doktor Paj-Chi-Wo – lekarz, który uratował życie księciu Mateuszowi, ukąszonemu przez króla wilków, słynny uczony, autor sekretów, które na glinianych tabliczkach, wypisane po chińsku, przechowywał pan Kleks.

24 uczniów Akademii pana Kleksa – czterech Adamów (w tym Adaś Niezgódka), pięciu Aleksandrów, trzech Andrzejów, trzech Alfredów, sześciu Antonich, Artur, Albert, Anastazy.

Mieszkańcy innych bajek – np. Andersen, dziewczynka z zapałkami, Królewna Żabka.

 

Plan wydarzeń

1. Adaś Niezgódka po licznych psotach zostaje oddany na wychowanie do Akademii pana Kleksa.

2. Pierwsza wyprawa Adasia do sąsiedniej bajki – po zapałki od dziewczynki z zapałkami.

3. Adaś Niezgódka z Andrzejem wypożyczeni w zastępstwie dwóch z siedmiu braci do bajki o Śpiącej Królewnie – nagrodą podwieczorek u królewny.

4. Adaś zaprzyjaźnia się z Mateuszem – szpakiem pana Kleksa, by poznać jego bajki – w tym celu przekupuje ptaka piegami.

5. Kolejni uczniowie odznaczani piegami – Adaś marzy o takim odznaczeniu.

6. Mateusz opowiada Niezgódce swą niezwykłą historię:

  • szczęśliwe lata na dworze rodziców (książę Mateusz),
  • sukcesy w jeździectwie, strzelectwie i nauce,
  • niezwykły pociąg księcia do jazdy konnej i zakaz ojca uniemożliwiający Mateuszowi taką jazdę, wydany z powodów zdrowotnych,
  • tęsknota za przejażdżkami i potajemna wyprawa na wierzchowcu Ali-Babie,
  • spotkanie z groźnym i potężnym wilkiem,
  • zabicie napastnika przez dwunastoletniego Mateusza, zranienie księcia i potajemny powrót do domu,
  • konsylium lekarskie obradujące nad nieznanego pochodzenia raną księcia,
  • bezskuteczne zabiegi różnych lekarzy,
  • uzdrowienie przez doktora Paj-Chi-Wo,
  • straszna tajemnica wyjawiona na osobności księciu przez doktora – zabił króla wilków, grozi mu ich straszna zemsta,
  • prezent od doktora Paj-Chi-Wo – cudowna czapka bogdychanów, która ma chronić Mateusza przed złem – jej włożenie powoduje przemianę w inną istotę, a pociągnięcie za guzik, powrót do poprzedniej postaci,
  • pustoszenie kraju przez wilki,
  • zagrożenie ze strony wilków – zwierzęta napadają stolicę i mordują rodzinę królewską,
  • książę uratowany – Mateusz ratuje się, wkładając czapkę i wypowiadając zaklęcie:„Chcę być ptakiem” – zauważa jednak z przerażeniem, że na czapce brakuje guzika!
  • Mateusz szpakiem – książę jako ptak opłakuje śmierć rodziców i odwiedza w odległych krajach swoje siostry, które nie rozpoznają go w nowej postaci i nie rozumieją jego mowy,
  • szpak sprzedany handlarzowi,
  • Mateusz kupiony przez pana Kleksa.

7. Adaś Niezgódka postanawia szukać guzika Mateusza i przywrócić mu jego dawną postać.

8. Adaś przyłapany przez Ambrożego Kleksa na lekcji na rozmyślaniach o tym, dlaczego nauczyciel nie pomoże szpakowi.

9. Ambroży wezwany do naprawy tramwaju:

  • wiadomość od fryzjera Filipa,
  • wysłanie w koszyczku oka na zwiady,
  • diagnoza postawiona tramwajowi i motorniczemu po powrocie oka,
  • wyprawa na rowerze powstałym z napompowanych powiększającą pompką okularów na pomoc tramwajowi,
  • wyleczenie tramwaju i motorniczego.

10. Wsłanie oka na poszukiwania pompki powiększającej i odnalezienie jej.

11. Wysłanie oka w kosmos na oględziny księżyca.

12. Przygoda Adasia z lataniem:

  • nieudane próby,
  • nieoczekiwany odlot,
  • wizyta w raju dla psów i spotkanie z psem Adasia Reksem,
  • opowieść Adasia o dziwach i przygodach
  • lekcje kleksografii, przędzenia liter, naprawiania sprzętów, po poszukiwaniach wykałaczki i po lekcji geografii z piłką – w czasie której ląduje ona w bajce o Królewnie Śnieżce, a także po szukaniu skarbów – Adaś dostaje kluczyk do bajek w bajce o Królewnie Żabce,
  • wyróżnienie Artura i Adasia piegami za ciekawe skarby,
  • dziwy z raju dla psów: spotkanie z Reksem, wizyta u psiego fryzjera i przy pomniku z czekolady oraz… na ulicy Dręczycieli,
  • przylot Mateusza ze wskazówkami od pana Kleksa i powrót do Akademii.

13. Wizyta w fabryce dziur i dziurek u inżyniera Kopcia.

14. Wizyta zdenerwowanego fryzjera Filipa poprzedzona inwazją much i walką pana Kleksa z nimi.

15. Zmiany po kłótni pana Kleksa z Filipem:

  • wniesienie nowych łóżek do sypialni,
  • pan Kleks smutny i roztargniony,
  • zwierzenia nauczyciela: przyczyną zmartwień jest Filip, który zmusza pana Kleksa do przyjęcia dwóch nowych uczniów.

16. Wysuszenie stawu:

  • Adaś spotyka Królewnę Żabkę, która pomaga innym żabom z wyschniętego stawu, z którego wodę zabrał pan Kleks,
  • Królewna prosi Adasia o zwrot kluczyka do bajek, który mu dała,
  • Adaś znajduje pana Kleksa w szpitalu chorych sprzętów, gdzie uczy zegar mówić i prosi go o zwrot kluczyka,
  • nauczyciel wyjaśnia Adasiowi, dlaczego wysuszył staw (zaczęły parzyć go płomyki w kieszeniach) i zwierza się ze swoich zmartwień (maleje!)
  • pan Kleks oddaje Adasiowi kluczyk,
  • Niezgódka zwraca kluczyk Żabce,
  • chłopcy przenoszą ryby z wyschniętego stawu.

17. Powrót oka pana Kleksa z księżyca i zapowiedź bajki o księżycowych ludziach.

18. Odczytywanie snu Adasia przez pana Kleksa z sennika Akademii:

  • pan Kleks z uczniami wyruszają na wyprawę do Chin pociągiem z pudełek od zapałek doczepionych do czajnika,
  • zagrożenie pociągu czarną chmurą i prośba pana Kleksa o ratunek,
  • Adaś ratuje pociąg, zbierając chmurę do siedmiu szklanek,
  • chłopcy zostają przemienieni w srebrne widelce,
  • pan Kleks cierpiący od upału zaczyna się palić z powodu długotrwałego braku deszczu,
  • Adaś wylewa na nauczyciela szklankę z deszczem, a potem ze śniegiem,
  • śnieg zdmuchnięty za pomocą wiatru przez Adasia,
  • pan Kleks wypuszcza liście i pączki, gdy Adaś oblewa go wodą z czajnika,
  • atak pszczół,
  • pan Kleks uratowany przez Niezgódkę za pomocą gradu z kolejnej szklanki,
  • pan Kleks zrzuca głowę z karku, Adam nią gra – pan Kleks bezradny bez głowy,
  • Adaś znajduje głowę nauczyciela i zwraca mu ją,
  • Ambroży Kleks zjada grzmot,
  • pan Kleks rozpada się na drobne cząstki, jedną z nich Adaś wkłada do pustej szklanki,
  • przez okno wpadają widelce i usiłują dostać się do szklanki,
  • Adaś ratuje pana Kleksa, chowając szklankę do kredensu.

19. Niespodziewani nocni goście:

  • rozmowa chłopców o kłopotach pana Kleksa, który maleje,
  • sen Adasia o tym, że jest młotkiem i pan Kleks rozbija nim guziki,
  • niespodziewana wizyta golarza Filipa z dwoma chłopcami, Anatolem i Alojzym.
  • Anastazy wprowadza gości do jadalni,
  • Adaś próbuje znaleźć pana Kleksa i przyrządza kolację dla gości,
  • Niezgódka znajduje maleńkiego pana Kleksa w szklance,
  • pan Kleks odmawia zejścia do gości i każe im podać kolację,
  • późna kolacja,
  • Anastazy prowadzi Filipa do gabinetu, a Adaś szykuje łóżka dla chłopców (Alojzy cały czas śpi).

20. Straszne odkrycie:

  • pobudka,
  • pan Kleks odkrywa, że Alojzy jest lalką,
  • nauczyciel wyznaje, że nie chciał przyjmować lalek do szkoły.

21. Ożywienie Alojzego przez pana Kleksa.

22. Alojzy uczy się mówić, jeść, posługiwać narzędziami.

23. Przygotowania do uroczystości z okazji powrotu oka pana Kleksa z księżyca – przyjęcia dla bajkowych postaci.

24. Złośliwe uczynki Alojzego – przecinanie drutów elektrycznych, wylewanie atramentu na podłogę, dziurawienie poduszek, napuszczenie sadzy do sypiali.

25. Próby zaradzenia sytuacji:

  • Artur udaremnia próby przecięcia kabli,
  • chłopcy upominają Alojzego, który nie chce się zmienić,
  • pan Kleks tłumaczy chłopcom, że zachowanie Alojzego to sprawka mechanizmu zamontowanego przez Filipa.

26. Adaś zabiera Alojzego na szpaki – lalka kpi z chłopców i pana Kleksa, zapowiada zemstę i wyjazd do Chin.

27. Goście zjeżdżają na uroczystość do Akademii.

28. Pan Kleks opowiada bajkę o życiu na księżycu.

29. Alojzy wpada na wykład, przerywa zabawę i obraża gości:

  • Wieszczka Lalek próbuje bezskutecznie przywołać Alojzego, który nie jest już lalką,
  • goście opuszczają Akademię,
  • pan Kleks przekłada opowiadanie bajki.

30. Dalsze niepokojące zmiany w Akademii:

  • pan Kleks maleje,
  • Alojzy nieznośny w szkole,
  • Akademia się zmniejsza.

31. Wigilia u pana Kleksa:

  • nauczyciel uświadamia chłopcom powolny koniec Akademii i to, że wrócą do domów,
  • wspaniała choinka i wieczerza,
  • zauważanie braku Alojzego.

32. Największa zbrodnia nieznośnego ucznia:

  • wejście do sekretów pana Kleksa,
  • zapowiedź przeczytania ich po chińsku,
  • pojawienie się pana Kleksa obok Alojzego,
  • złośliwe zniszczenie sekretów pana Kleksa wypisanych na tabliczkach przez dawną lalkę.

33. Pan Kleks unicestwia Alojzego.

34. Filip, dowiedziawszy się o zniszczeniu lalki, niszczy choinkę i Akademię.

35. Chłopcy opuszczają szkołę.

36. Pan Kleks żegna się z Adasiem do następnej bajki, kurczy się i… przemienia w guzik w obecności Mateusza i Niezgódki.

37. Mateusz zabiera guzik i przemienia się w czterdziestoletniego pana.

38. Adaś składa Mateuszowi gratulacje, myśląc, że to następca tronu, który pod wpływem czapki doktora Paj-Chi-Wo stał się ptakiem.

39. Mateusz ujawnia, że nie jest księciem, lecz… autorem książki o panu Kleksie.