SŁOWA KLUCZOWE

Akt oskarżenia
Pismo procesowe wszczynające proces karny, składane do sądu przez uprawnionego oskarżyciela. Tylko w kilku przypadkach polski kodeks karny dopuszcza wszczęcie procesu karnego przez osobę prywatną – tryb karno-skargowy; zazwyczaj akt oskarżenia wnoszony jest przez oskarżyciela publicznego. Akt oskarżenia wskazuje sprawcę przestępstwa, opisuje zarzucany mu czyn i zawiera uzasadnienie oskarżenia.

Apelacja
Odwołanie od wyroku sądu pierwszej instancji do sądu drugiej instancji. Dla spraw roz­pa­trywanych w pierwszej instancji przez sąd rejonowy – sądem drugiej instancji jest sąd okręgowy, a dla spraw roz­patrywanych w sądzie okręgo-wym – sądem drugiej instancji jest sąd apelacyjny.

Krajowa Rada Sądownictwa
Organ kolegialny składający się z 25 osób, który m.in. rozpatruje i ocenia kandydatury do pełnie­nia urzędu sędziowskiego i przed­stawia prezydentowi wnioski

o powołanie sędziów, a także uch-wala zasady etyki sędziowskiej i czuwa nad ich przestrzeganiem. Kadencja rady trwa cztery lata. Wśród jej człon­­­ków są z urzędu, na czas sprawowania urzędu, I prezes Sądu Najwyższego, pre­zes Naczelnego Sądu Admi­nistracyjnego, minister spra­wiedliwości.

Naczelny Sąd Administracyjny
Organ państwa, który sprawuje kontrolę nad funkcjonowaniem administracji publicznej. NSA jest sądem odwoławczym od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych, podejmuje uchwały wyjaśniające przepisy, które były odmiennie interpretowane przez różne sądy administracyjne, orzeka o zgodności aktów prawnych samorządu terytorialnego i rzą­dowej administracji terenowej z ustawami. Naczelny Sąd Administracyjny został powo­łany w 1980 i do 2004 – gdy we­szła w życie reforma z 2002 wpro- wadzająca dwuinstancyjność sądownictwa administracyjnego – był jedynym sądem admi­nistracyjnym w Polsce.

Obrońca
Adwokat, który reprezentuje oskarżonego w postępowaniu przygotowawczym i w trakcie procesu. Nie każdy oskarżony musi korzystać z pomocy adwokata. Gdy oskarżonego nie stać na poniesienie kosztów usług adwokata oraz gdy udział obrońcy jest wymagany prawem, a oskarżony go nie ma, dostaje obrońcę z urzędu.

Orzeczenie
Rozstrzygnięcie sprawy przez sąd w postaci wyroku lub posta­nowie­nia. Wyroki kończą postępowanie sądowe w da­nej instancji [unie­winnienie, skazanie, oddalenie powództwa], a postanowienia są podejmowane na posiedzeniu, we wszystkich kwestiach, dla których ustawa nie zastrzegła innej formy. W okre­ślonych ustawą przypadkach na postanowienie przysługuje zażalenie.

Oskarżyciel
W procesie karnym osoba pry­watna lub organ publiczny wnoszący akt oskarżenia. Polskie prawo karne zna oskarżyciela publicznego, oskarżyciela pry­watnego i oskarżyciela posił­ko­wego. Oskarżycielem publicznym jest organ państwowy będący stroną postępowania o sprawy ścigane z oskarżenia publicznego [czyli w przypadku większości przestępstw, poza kilkoma wymienionymi przez kodeks jako ścigane z oskarżenia prywatnego] – najczęściej prokurator, ale w charakterze tym mogą wy­stąpić także inne organy, np.: policja, Straż Graniczna, or­ga­ny finansowe, okręgowe zarządy lasów państwowych, parki narodowe. Oskarżycielem prywatnym jest osoba fizyczna, uprawniona do wniesienia aktu oskarżenia w przestępstwach ściganych z oskarżenia pry­watnego [np. pomówienie, znie­waga, uderzenie człowieka]. Oskarżycielem posiłkowym jest natomiast pokrzywdzony, który w postępowaniu w spra­wach ściganych z oskarżenie publicznego występuje obok prokuratora jako strona.

Pismo procesowe
Dokument w postępowaniu cywilnym składany sądowi poza rozprawą, który może zawierać wyjaśnienia i opinie stron. Formę pisma procesowego określają przepisy Kodeksu postępowania cywilnego. W braku zachowania wymaganej formy sąd wzywa stronę do jego poprawienia w terminie siedmiu dni. Po bezskutecznym upływie tego terminu pismo jest zwracane do nadawcy.

Pozew
Szczególny rodzaj pisma pro­cesowego. Pozew zawiera żą­danie skierowane przeciwko konkretnej osobie i ma na celu wszczęcie procesu cywilnego. Osoba inicjująca proces nazywa się powodem, a osoba, przeciwko której pozew jest skierowany – pozwanym.

Rozprawa sądowa
Publiczne posiedzenie sądu, na którym rozpatruje i rozstrzyga on sprawy. Poza ściśle określonymi przypadkami rozprawy sądowe są jawne dla wszystkich – każdy może się im przysłuchiwać.

Sąd 24-godzinny
Specjalny tryb orzekania przy­spieszonego przez sądy rejonowe, w którym najwyższy dopuszczalny wymiar kary wynosi dwa lata. Postępowanie przygotowawcze sądu i prokuratury nie może przekroczyć 48 godzin, a po­stę­powanie sądowe – 24 godzin.

Skarga konstytucyjna
Uprawnienie obywatela do złożenia skargi do Trybunału Konstytucyjnego na niezgodny z konstytucją przepis prawny, na podstawie którego sąd lub organ administracyjny wydał niekorzystne dla danej osoby orzeczenie lub decyzję. Jest to instytucja pra­wna zagwarantowana przez Konstytucję RP. Skargę należy złożyć w terminie dwóch miesięcy od otrzymania rozstrzygnię­-
cia sprawy stanowiącego podstawę do złożenia tej skargi.

Świadek koronny
Warunki występowania w cha­rakterze świadka koronnego określa Ustawa z dnia 25 czerwca 1997 roku o świadku koronnym. Świadkiem koronnym może zostać podejrzany, który przed wniesieniem aktu oskarżenia składał wyjaśnienia i przekazał prowadzącemu postępowanie informacje ważne dla wykrycia pozostałych sprawców oraz ujawnienia innych przestępstw. Świadek koronny, którego życie i zdrowie lub życie i zdrowie osób mu najbliższych jest zagrożone, może zostać objęty ochroną osobistą, a nawet uzyskać pomoc w zmianie danych osobowych.

Ugoda sądowa
Porozumienie zawarte między stronami w toku postępowania sądowego i obejmujące przedmiot tego postępowania. Zawarcie ugody przez strony kończy spór między stronami i sąd nie wydaje wyroku, a jedynie postanowienie o umorzeniu postępowania. Jednak w przypadku stwierdzenia niezgodności zawartej ugody z prawem lub z zasadami współ­życia społecznego sąd jest uprawniony do kontynuowania postępowania i wydania wyroku.

Zatarcie skazania
Instytucja prawa karnego, zgod­nie z którą po upływie okre­ślonego czasu uznaje się za nieby­łe fakt skazania, a także same-go popełnienia przestępstwa.

 

 

POWTÓRZ

Jak należy wnosić apelację?
Apelację należy wnosić w terminie 14 dni od dostarczenia wyroku wraz z uzasadnieniem. Apelacja wnoszona jest za pośrednictwem sądu pierwszej instancji.

Kto może zostać ławnikiem?
Ławnikiem może zostać obywatel Polski, spełniający następujące kryteria:
– posiada pełnię praw cywilnych i obywatelskich
– jest nieskazitelnego charakteru
– ukończył 30 lat
– jest zatrudniony lub zamieszkuje w miejscu kandydowania co najmniej od roku
– nie przekroczył 70 lat
– stan zdrowia pozwala mu na pełnienie obowiązków ławnika
– ma co najmniej wykształcenie średnie

Co to jest kasacja?
Nadzwyczajny środek odwoławczy, który przysługuje od prawomocnego wyroku II instancji do Sądu Najwyższego. Kasacje mogą złożyć strony, Prokurator Generalny oraz Rzecznik Praw Obywatelskich.

Kiedy udział obrońcy w procesie karnym jest obowiązkowy?
Jeśli oskarżony jest nieletni, głuchy, niemy lub niewidomy oraz gdy zachodzi uzasadniona wątpliwość co do jego poczytalności, a także gdy sprawa rozpatrywana jest w I instancji przez sąd okręgowy.

Jakie rodzaje kar przewiduje kodeks karny?
Grzywnę, ograniczenie wolności, pozbawienie wolności, 25 lat pozbawienia wolności, dożywotnie pozbawienie wolności.

Kto powołuje sędziów?
Na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa sędziów powołuje Prezydent RP. Po ukończeniu 65., a niekiedy – za zgodą Krajowej Rady Sądownictwa – 70. roku życia sędzia nie przechodzi na emeryturę, lecz w stan spoczynku. Sędzia w stanie spoczynku może używać dotychczasowego tytułu wraz z dodaniem zwrotu „w stanie spoczynku” i jest obowiązany do zachowania godności sędziego.

Jakie sprawy rozpatrują sądy grodzkie?
Sądy grodzkie są wydziałami sądu rejonowego, w ich kompetencji należy rozpatrywanie następujących spraw:

  • wykroczenia w I instancji
  • drobne wykroczenia i przestępstwa skarbowe
  • przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego, z wyjątkiem spraw podlegających rozpoznaniu z udziałem ławników
  • pozostałe przestępstwa podlegające rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym
  • sprawy cywilne podlegające rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym [np. roszczenia z tytułu rękojmi i gwarancji – gdy wartość przedmiotu sporu nie przekracza 5 tysięcy złotych] oraz dotyczące depozytów sądowych i przepadku rzeczy.

Na czym polega zasada domniemania niewinności?
Jest to konstytucyjny zapis, zgodnie z którym do momentu uprawomocnienia się wyroku każda osoba uważana jest za niewinną.

Kiedy wyrok staje się prawomocny?
Wyrok staje się prawomocny po upływie terminu na składanie apelacji od orzeczenia sądu I instancji lub po wydaniu wyroku przez sąd II instancji.

Co to jest właściwość sądu?
Są to kompetencje sądu do rozstrzygania danej sprawy. Wyróżniamy właściwość miejscową – który sąd będzie rozstrzygał [np. według siedziby spółki albo miejsca popełnienia przestępstwa]; rzeczową – czy sądem I instancji będzie sąd rejonowy, czy okręgowy; funkcjonalną – który sąd działa na poszczególnych etapach postępowania [np. dokąd składamy apelację].

ZASADY WYMIARU SPRAWIEDLIWOŚCI

Zasada niezawisłości sędziów

Zgodnie z art. 178 Konstytucji RP sędziowie w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko konstytucji i ustawom. Niedopuszczalne są zatem jakiekolwiek ingerencje organów władzy w orzecznictwo sądowe. Na straży tej zasady stoją także różne gwarancje procesowe, jak np. swobodna ocena dowodów, możliwość wyłączenia sędziego od orzekania w konkretnej sprawie.

Zasada niezależności sądów i trybunałów

Oddzielenie władzy sądowniczej od pozostałych władz w państwie, zakaz zmiany orzeczeń sądowych przez inne organy władzy publicznej, ograniczona możliwość ingerencji w poza­orzeczniczą działalność sądów.

Zasada jednolitości sądów

Na zasadę te składają się trzy elementy: orzeczenia wszystkich sądów i trybunałów wydawane są w imieniu RP; struktura sądów jest jednolita i wynika z ustaw; podstawę orzeczeń sądowych stanowi prawo.

Zasada instancyjności postępowania sądowego

W Polsce obowiązuje dwuinstancyjność postępowania sądowego. Istnieje możliwość odwołania się od orzeczenia sądu I instancji do sądu nadrzędnego.

Zasada jawności rozprawy

Zgodnie z art. 45, ustęp 2 Konstytucji RP wyłączenie jawności rozprawy może nastąpić ze względu na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny oraz ze względu na ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny. Wyrok ogłaszany jest publicznie. Szczegółowe okoliczności dopuszczające ograniczenie jawności są określone w kodeksie postępowania karnego.

Zasada udziału obywateli w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości

Zgodnie z zapisem konstytucyjnym obywatele biorą udział w sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości poprzez uczestnictwo ławników przy rozpoznawaniu spraw przed sądami I instancji, chyba że ustawy stanowią inaczej.

Zasada nadzoru jurysdykcyjnego Sądu Najwyższego

Nadzór Sądu Najwyższego nad działalnością sadów powszechnych i wojskowych zapewnia prawidłowość i jednolitość wykładni prawa i praktyki sądowej. Sąd Najwyższy sprawuje nadzór w zakresie spraw, które należą do jego właściwości.

 

ZAPAMIĘTAJ!

  • Dochodzenie prowadzone jest w sprawach o drobniejsze przestępstwa i powinno być zakończone w terminie dwóch miesięcy, natomiast śledztwo toczy się w sprawach o najpoważniejsze przestępstwa i powinno być ukończone w ciągu trzech miesięcy.
  • Małoletnim jest w prawie cywilnym osoba, która nie ukończyła 18 lat i nie posiada pełnej zdolności do czynności prawnych, a nieletnim w prawie karnym ten, kto w chwili popełnienia czynu zabronionego pod groźbą kary nie ukończył 17 lat.
  • Pełnomocnikiem strony w postępowaniu cywilnym może być adwokat lub radca prawny, natomiast obrońcą w procesie karnym – wyłącznie adwokat.
  • Zawieszenie postępowania wstrzymuje normalny tok postępowania z powodów okoliczności przejściowych, a umorzenie kończy postępowanie, ponieważ zaistniały zdarzenia, które uniemożliwiają wydanie rozstrzygnięcia co do istoty sprawy.

POWTÓRZ!

a) Jakie sądy orzekają w sprawach związanych z naruszeniem prawa wspólnotowego?
Europejski Trybunał Sprawiedliwości i Sąd I Instancji. Oba mają swoją siedzibę w Luksemburgu.

b) Wymień warunki, jakie musi spełnić kraj członkowski przed wejściem
do strefy euro.

  • inflacja w roku poprzedzającym akcesję nie wyższa niż o 1,5 pkt proc. od średniej stopy inflacji w trzech krajach członkowskich o najniższej inflacji
  • dług publiczny nie wyższy niż 60 proc. PKB i deficyt budżetowy nie wyższy niż 3 proc. PKB – oba wskaźniki z roku poprzedzającego ocenę
  • średnia długoterminowa stopa procentowa nie wyższa niż o 2 pkt proc. od średniej stóp w trzech krajach członkowskich o najniższej inflacji
  • stabilny kurs waluty krajowej w ciągu dwóch lat poprzedzających akcesję (wahania nie mogą przekroczyć +/–15 proc. w stosunku do wartości wyjściowej)
  • niezależność banku centralnego

c) Czy jakieś terytorium wystąpiło z EWG?
Tak, Grenlandia. Autonomiczne terytorium Danii pozostaje poza Wspólnotami od 1985.

d) Co to jest Jednolity Akt Europejski?
Traktat podpisany 17 lutego 1986 w Luksemburgu, a 28 lutego 1986 w Hadze, który zmienił i uzupełnił traktaty ustanawiające Wspólnoty. Akt wprowadził głównie zmiany w funkcjonowaniu instytucji wspólnotowych, m.in.: rozszerzył uprawnienia Parlamentu Europejskiego, stworzył podstawę do powołania Sądu I Instancji. Wejście w życie tego traktatu rozpoczęło nowy etap integracji europejskiej, związany zwłaszcza z ustanowieniem rynku wewnętrznego i reformą polityki rolnej.

e) W jaki sposób można nabyć obywatelstwo Unii Europejskiej?
Obywatelstwo Unii Europejskiej wynika z obywatelstwa jednego z krajów członkowskich – każda osoba posiadająca obywatelstwo jednego z krajów członkowskich ma automatycznie obywatelstwo Unii Europejskiej.

f) Jakie są symbole Unii Europejskiej?
Flaga – dwanaście złotych gwiazd, ułożonych w okrąg, na lazurowym tle.
Łacińska dewiza – In varietate concordia (Jedność w różnorodności).
Hymn – „Oda do radości”, instrumentalna wersja finałowej kantaty z IX Symfonii Ludwiga van Beethovena, opracowana przez Herberta von Karajana.

g) Co obejmują cztery podstawowe swobody rynku wewnętrznego?
Swobodę przepływu osób, usług, kapitału i towarów.

h) Kogo nazywamy ojcami integracji europejskiej?
Polityków: Konrada Adenauera – kanclerza RFN; Alcide de Gasperiego – premiera Włoch; Roberta Schumana – premiera, a później ministra spraw zagranicznych Francji (wśród ojców założycieli bywa również wymieniany francuski dyplomata i polityk, Jean Monnet oraz Paul-Henri Spaak, polityk z Belgii).

i) W jakim okresie Polska będzie sprawowała prezydencję Rady Unii Europejskiej po raz pierwszy?
Od 1 lipca do 31 grudnia 2011.

j) Co to są traktaty rzymskie?
Traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Gospodarczą (obecnie Wspólnotę Europejską) i traktat ustanawiający Europejską Wspólnotę Energii Atomowej, podpisane 23 maja 1957 przez kraje Beneluksu, Francję, Niemcy i Włochy.

 

Sprawdź, co już wiesz!

I Dlaczego kasacja nie jest zwykłym środkiem odwoławczym?

II Która z poniższych osób nie może pełnić funkcji ławnika?
1) Aplikant adwokacki.
2) Obywatel państwa należącego do Unii Europejskiej, na stałe zamieszkały w Polsce.
3) Student.
4) Osoba zatrudniona w prokuraturze.
5) Urzędnik gminy, której rada dokonuje wyboru ławników.

III Czy prawo karne przewiduje możliwość sądzenia osoby nieletniej na tych samych zasadach co dorosłego?

IV Które sądy powszechne mogą pełnić rolę sądów II in­stancji?