Zaprezentuj zbiór esejów Jana Józefa Szczepańskiego pt. Przed nieznanym trybunałem.
Jest to wydany w 1975 roku zbiór esejów filozoficznych, w których autor przygląda się różnym zjawiskom i działaniom ludzi w różnych stronach świata i w różnych czasach, przy czym postacie i wydarzenia są dlań materiałem badawczym, egzemplum, które ma prowadzić do refleksji w dziedzinie etyki, moralności, rozróżniania dobra i zła, i odpowiedzialności za swoje czyny.
Kolejne eseje są to:
- W służbie Wielkiego Armatora,
- Święty,
- Piąty Anioł,
- Maskarada na Oxford Street,
- List do Juliana Stryjkowskiego.
- Wrażenie na czytelniku robi esej pt. Piąty Anioł. Główny bohater, szaleniec Manson, który uważał się za Chrystusa, ale i za szatana, piątego anioła i piątego bitlesa – czynił zło. Szczepański przypomina działalność tego młodego człowieka, który werbował młodzież z jak najlepszych domów, tworzył grupy wtajemniczonych (rodzinę), które popisywały się okrucieństwem i upodleniem. Wśród zbrodni Mansona jest i mord popełniony na żonie i przyjaciołach reżysera Romana Polańskiego, w drastyczny sposób, szczególnie sadystyczny wobec żony Polańskiego, która była wówczas w ciąży. Szczepański wspomina też o obławie na grupę Mansona i pobyt przestępcy w celi śmierci. Autor stawia pytanie o genezę tego zła, o czynniki, które pozwoliły rozwinąć się tak potwornym instynktom, owładnąć psychiką „mansonidów”.
- Postacią zupełnie kontrastową, bohaterem eseju pt. Święty jest Maksymilian Kolbe. Opierając się na relacjach świadków, Szczepański przypomina zdarzenia z obozu oświęcimskiego, z roku 1941, kiedy to franciszkanin Maksymilian Rajmund Kolbe zgłosił się dobrowolnie do grupy skazanych na śmierć, by uratować tym samym życie innego więźnia – Franciszka Gajowniczka. Poszedł na śmierć za niego. Szczepański podaje także informacje o bunkrach śmierci głodowej, o wcześniejszej działalności księdza Maksymiliana Kolbego, zastanawia się też nad czynem innej postaci – mianowicie Niemca Karla Fritzscha, który na zgłoszenie księdza zareagował tak, że „numer zastąpił numerem”. Niemiec Fritzsch musiał zadbać o to, by zgadzała się liczba śmierci. Czyn ojca Kolbego staje się dla autora eseju punktem odniesień, próbą zrozumienia ofiary życia i aktu miłości wobec bliźniego. W tej postawie widzi Szczepański walkę ze złem, ocalenie najistotniejszych wartości humanitarnych, godność człowieka.
Analizując postawy bohaterów zbioru, wciąż pyta autor o człowieka współczesnego, o jego protest przeciw złu, o moralność współczesnego świata. Być może nie jest to proza łatwa w odbiorze, warstwa refleksji dominuje często nad fabułą i sensacją, lecz jest to ważny głos w literackiej dyskusji o etyce i walce dobra ze złem. Tytuł zbioru – Przed nieznanym trybunałem to zapowiedź i pytanie o rozliczenia i odpowiedzialność, którą każdy człowiek będzie musiał ponieść za czyny swojego życia. Trybunał nie znaczy wcale Bóg, bo różne są oblicza Boga i różnie ludzie wyznają swą wiarę. To raczej Wielki Sąd, przed którym stanie Manson i ojciec Kolbe, i inni ludzie wszystkich epok. Autor uważa, że życie ludzkie układa się w kształt procesu i wszyscy podświadomie czekają na werdykt…
Przedmiotem dyskusji w esejach Szczepańskiego jest nie tyle Bóg, co wiara ludzi w istnienie Trybunału i oblicza Sędziego, Godota wg Becketta, Wielkiego Armatora w koncepcji Josepha Conrada. Instancja ostatecznych rozliczeń, która tak często jest tematem literackim. W pierwszym eseju W służbie Wielkiego Armatora Szczepański analizuje wartość „sytuacji conradowskiej” i słynnego kodeksu moralisty – Conrada, który nie usprawiedliwiał żadnych odstępstw od moralnych nakazów człowieka. Lord Jim i Jerzy z okupowanej Warszawy to główni bohaterowie tego eseju. Rozważając ich dzieje, zauważa Szczepański potrzebę odwieczną, która tkwi w człowieku: reguł postępowania, istnienia Prawodawcy – gwarancji sprawiedliwości.
Zapamiętaj!
Esej – to dość swobodny gatunek prozatorski, bliski publicystyce, taki, w którym autor może zaprezentować swoje przemyślenia, skojarzenia i refleksje. Wychodząc od głównego tematu, zdarzenia lub np. – cudzego tekstu, pozwala sobie na dygresje i rozległe podróże po krainach filozofii, poezji, literatury. Znasz doskonale esej interpretacyjny – rozwinięty wokół zaproponowanego wiersza. Znasz esej (szkic) krytyczny, pisałeś go na pewno w oparciu o powieść. Szczepański zamieścił w swoim zbiorze eseje filozoficzne, a być może znane są Ci też eseje Herberta (Barbarzyńca w ogrodzie) Miłosza (Ziemia Urlo) czy Jastruna (Mit śródziemnomorski).
Zobacz: